Luận văn Nghiên cứu sự thay đổi sinh kế của người dân sau tái định cư tại bốn khu tái định cư trên địa bàn Thành phố Trà Vinh

Nội dung tài liệu: Luận văn Nghiên cứu sự thay đổi sinh kế của người dân sau tái định cư tại bốn khu tái định cư trên địa bàn Thành phố Trà Vinh

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ĐỖ MINH ĐỨC NGHIÊN CỨU SỰ THAY ĐỔI SINH KẾ CỦA NGƯỜI DÂN SAU TÁI ĐỊNH CƯ TẠI BỐN KHU TÁI ĐỊNH CƯ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TRÀ VINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Trà Vinh, Năm 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ĐỖ MINH ĐỨC NGHIÊN CỨU SỰ THAY ĐỔI SINH KẾ CỦA NGƯỜI DÂN SAU TÁI ĐỊNH CƯ TẠI BỐN KHU TÁI ĐỊNH CƯ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TRÀ VINH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.31.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN TẤN KHUYÊN Trà Vinh, Năm 2017
3. MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................... 1 1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.2.1 Mục tiêu chung ................................................................................................... 3 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 3 1.3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 3 1.3.1. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.3.2. Đối tượng nghiên cứu........................................................................................ 3 1.4. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 4 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT .................................. 5 2.1. Tổng quan học thuật ............................................................................................. 5 2.1.1. Một số khái niệm có liên quan .......................................................................... 5 2.1.1.1. Sinh kế ............................................................................................................ 5 2.1.1.2. Khung phân tích sinh kế ................................................................................. 5 2.1.2. Các thành phần của khung sinh kế bền vững .................................................... 6 2.1.2.1 Hoàn cảnh dễ bị tổn thương ............................................................................ 6 2.1.2.2 Những tài sản sinh kế ...................................................................................... 7 2.1.2.3. Đặc điểm của mô hình 5 loại tài sản trong khung phân tích sinh kế ........... 10 2.1.2.4 Các cấu trúc, thể chế chính sách .................................................................. 11 2.1.2.5 Chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế ........................................................... 11 2.1.3. Bồi thường, hỗ trợ tái định cư ......................................................................... 12 2.1.4. Hộ và nhân khẩu .............................................................................................. 13 2.2 Kinh nghiệm thay đổi sinh kế ở một số nước trên thế giới và Việt Nam ........... 14
4. 2.2.1 Kinh nghiệm các nước trên thế giới ................................................................. 14 Kinh nghiệm Hàn Quốc ............................................................................................. 14 2.2.2 Một số kinh nghiệm giải quyết vấn đề sinh kế và việc làm cho hộ nông dân bị thu hồi đất sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam. .......................................................... 19 Kinh nghiệm của thành phố Hà Nội .......................................................................... 19 2.3 Một số nghiên cứu có liên quan .......................................................................... 22 2.4 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 24 2.4.1 Phương pháp thu thập số liệu ........................................................................... 24 2.4.2 Phương pháp phân tích và xử lý số liệu ........................................................... 26 2.4.2.1 Phương pháp phân tích thống kê .................................................................. 26 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 29 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................................. 29 3.1.1 Điều kiện tự nhiên ............................................................................................ 29 * Vị trí địa lý ............................................................................................................. 29 3.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội ................................................................................... 32 3.1.3. Tình hình phát triển đô thị và TĐC của Tp Trà Vinh những năm qua ................ 35 3.1.4 Tình hình thu hồi đất ở Tp Trà Vinh và tái định cư ......................................... 36 3.2. Thực trạng sinh kế của hộ dân Tp Trà Vinh sau khi bị thu hồi đất.................... 39 3.2.1. Nguồn vốn nhân lực ........................................................................................ 39 3.2.2 Nguồn vốn tự nhiên .......................................................................................... 44 3.2.3 Nguồn vốn vật chất: ......................................................................................... 47 3.2.3.1 Nhà ở ............................................................................................................. 47 3.2.3.2 Phương tiện sinh hoạt và sản xuất ................................................................ 47 3.2.4.1 Sử dụng tiền đền bù ....................................................................................... 50 3.2.4.2 Thu nhập của người dân sau TĐC ................................................................ 52 Kết quả tổng hợp tại Bảng 3.15 cho thấy thu nhập của các hộ TĐC đều có xung hướng giảm so với trước khi bị thu hồi đất. .............................................................. 52 3.2.4.3 Tiếp cận tín dụng ........................................................................................... 53 3.2.5 Nguồn vốn xã hội ............................................................................................. 54
5. 3.3. Phân tích nguyên nhân dẫn đến thực trạng sinh kế của các hộ TĐC ................. 56 3.3.1. Sự thay đổi của môi trường sinh kế ................................................................ 56 3.3.2. Các hoạt động sinh kế hiện tại ........................................................................ 57 3.3.3 Phân tích những thuận lợi khó khăn trong hoạt động sinh kế của chủ hộ ....... 58 3.3.3.1 Những thuận lợi về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội............................... 58 3.3.3.2 Những khó khăn trong hoạt động sinh kế ..................................................... 58 3.3.3.3 Cơ hội ............................................................................................................ 59 3.3.3.4 Thách thức ..................................................................................................... 59 CHƯƠNG 4 CÁC GIẢI PHÁP ÐẢM BẢO SINH KẾ BỀN VỮNG CHO CÁC HỘ DÂN TÁI ÐỊNH CƯ TRÊN ÐỊA BÀN TP TRÀ VINH ................ 60 4.1. Các giải pháp đảm bảo sinh kế bền vững cho các hộ dân tái TĐC .................... 60 4.1.1.Giải pháp nguồn vốn nhân lực ......................................................................... 60 4.1.2. Các giải pháp tăng cường nguồn vốn tự nhiên................................................ 61 4.1.3 Các giải pháp phát triển nguồn vốn vật chất .................................................... 61 4.1.4 Các giải pháp nâng cao nguồn vốn xã hội ....................................................... 61 4.2. Kết luận và kiến nghị ......................................................................................... 62 4.2.1. Kết luận ........................................................................................................... 62 4.2.2. Kiến nghị ......................................................................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CC: Cơ cấu CSHT: Cơ sở hạ tầng DFID: Department for international developement - Cơ quan phát triển quốc tế - Vương quốc Anh GDP: Tổng sản phẩm quốc nội GPMB: Giải phóng mặt bằng HTX: Hợp tác xã KCN: Khu công nghiệp NH: Ngân hàng NHTM: Ngân hàng thương mai PRA: Participatory Rapid Rural Appraisal - Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia của người dân PTTH: Phổ thông trung học SIDA: Swedish International Development Cooperation Agency - Cơ quan hợp tác phát triển Thụy Điển SU: Saemaul undong - Phong trào Làng mới tại Hàn Quốc SL: Số lượng SK: Sức khỏe TĐC: Tái định cư THCS: Trung học cơ sở UBND: Ủy ban nhân dân
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số hộ tái định cư trên địa bàn ................................................................... 26 Bảng 3.1 Biến động tình hình sử dụng đất TP Trà Vinh 2005-2015 ........................ 31 Bảng 3.3: Tình hình thu hồi đất của TP .................................................................... 36 Bảng 3.5: Tình hình nhân khẩu các hộ điều tra ........................................................ 39 Bảng 3.6: Tình trạng sức khỏe hộ TĐC .................................................................... 41 Bảng 3.7: Trình độ văn hóa của người dân TÐC ...................................................... 42 Bảng 3.8: Trình độ chuyên môn của người dân TÐC ............................................... 43 Bảng 3.9: Diện tích đất bị thu hồi của các hộ dân TÐC được khảo sát .................... 44 Bảng 3.11. Ðiều kiện nhà ở của các hộ dân TÐC được khảo sát .............................. 47 Bảng 3.12: Kết quả điều tra tài sản vật chất của người dân TÐC ............................. 48 Bảng 3.13: Kết quả điều tra ý kiến về CSHT của khu TÐC ..................................... 49 Bảng 3.14: Mục đích sử dụng tiền đền bù hộ TĐC .................................................. 51 Bảng 3.15: Tình hình thu nhập của các hộ TĐC ....................................................... 52 Bảng 3.16: Tình hình tín dụng các hộ TĐC .............................................................. 53 Bảng 3.17: Tình hình tham gia các tổ chức xã hội của hộ ........................................ 55 Bảng 3.18: Tình trạng mối quan hệ xã hội các hộ TĐC ........................................... 55
8. DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Khung phân tích ứng dụng sinh kế bền vững ............................................. 6 Hình 2.2: Tài sản sinh kế của người dân ..................................................................... 8 Hình 2.3: Một số hình dạng của ngũ giác 5 loại tài sản ............................................ 10 Hình 3.1: Bản đồ quy hoạch TP Trà Vinh đến năm 2020 ......................................... 30
9. 1 CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Đầu tư xây dựng các công trình dự án phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế xã hội ở địa phương là một trong những yêu cầu tất yếu của các quốc gia trên thế giới, nhất là trong giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước hiện nay. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, khi thực hiện thu hồi đất của người dân để thực hiện đầu tư các công trình dự án thì việc bồi thường về đất và các chính sách hỗ trợ như: hỗ trợ ổn định đời sống sản xuất, đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm, hỗ trợ tái định cư..., từ các cấp chính quyền thì không phải dự án nào cũng thật sự mang lại hiệu quả tích cực cho người dân có đất bị thu hồi trong khu vực dự án. Tại Trà Vinh, kết quả báo cáo công tác giải phóng mặt bằng và TĐC giai đoạn 2010 – 2015 cho thấy các ngành chức năng và địa phương chưa phối hợp chặt chẽ, đồng bộ trong thực hiện nhiệm vụ. Trình độ chuyên môn của một bộ phận cán bộ còn hạn chế, dẫn đến công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư gặp nhiều khó khăn. Các hộ dân trước đây sống bằng nghề dịch vụ thương mại, nay vào ở trong khu tái định cư, do mưu sinh không thuận lợi đã bán lô đất tái định cư đi sinh sống nơi khác. Một số hộ, nhất là hộ nông dân nhận tiền bồi hoàn nhưng không biết cách chuyển đổi nghề nghiệp, đã tiêu xài, mua sắm vật dụng trong gia đình hết vốn, lại trở thành hộ nghèo...(Báo cáo giám sát về GPMB và TĐC giai đoạn 2010-2015, HĐND tỉnh Trà Vinh). Kết quả báo cáo cũng cho thấy có 72,2% người cho rằng chỗ ở trong khu tái định cư tập trung tốt hơn nơi bị giải tỏa nhưng vấn đề kinh tế (công ăn việc làm) kém hơn, trong đó 80% số người được hỏi cho rằng vào khu tái định cư thì việc chi tiêu sinh hoạt tốn kém hơn. Để đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế-xã hội, Trà Vinh, trong những năm gần đây, đặc biệt là phấn đấu đưa thành phố Trà Vinh từ đô thị loại ba lên đô thị loại hai, việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và các dự án công trình công cộng ngày càng được đầu tư nhiều hơn. Những tuyến đường mới được hình thành giúp giao thông thuận lợi, các khu cụm công nghiệp được tập trung phát triển, đời sống vật chất, tinh thần người dân ngày càng được nâng cao. Để thực hiện đầu tư các công
10. 2 trình dự án phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội, cần có quỹ đất sạch để xây dựng công trình và khu tái định cư cho người dân bị thu hồi đất. Qua nhiều công trình được thực hiện và đưa vào sử dụng đã góp phần không nhỏ trong việc phát triển kinh tế xã hội và ổn định đời sống người dân, làm cho bộ mặc xã hội của Tỉnh ngày càng tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn tồn tại những bất cập, cũng như các ảnh hưởng bất lợi của việc đầu tư, thực hiện các công trình dự án mang lại. Đặc biệt là trong vấn đề bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người dân. Việc bị di dời và tái định cư cho người dân trong quá trình giải phóng mặt bằng hiện nay là một vấn đề bức xúc của xã hội không chỉ đối với chính quyền mà còn là nỗi băn khoăn đối với người dân bị thu hồi đất. Bởi vì người dân phải đối phó với sự thay đổi cuộc sống, thay đổi thu nhập, tập quán..., làm ảnh hưởng rất lớn đến sinh kế bền vững của họ. Trước đây, người dân đã quen với sống và canh tác trên diện tích đất của mình, nay Nhà nước thu hồi, dẫn đến thiếu đất sản xuất, cùng với trình độ còn hạn chế, các dịch vu tại địa phương còn thấp, kém phát triển, bên cạnh đó các chính sách hỗ trợ không đảm bảo, chưa thật sự tạo cơ hội cho việc chuyển đổi nghề nghiệp và khôi phục cuộc sống cũ của họ. Một số hộ bề ngoài cho thấy trỡ nên sung túc hơn, nhưng đó chỉ là tạm thời do nhờ vào số tiền bồi hoàn, làm thuê từ các công trình đang xây dựng, nhưng họ lại không có sinh kế bền vững, cuộc sống của họ trong tương lai không đảm bảo. Vì vậy, việc xem xét các ảnh hưởng của việc thu hồi đất để đầu tư xây dựng dự án phát triển kinh tế ở địa phương đến sinh kế của người dân có ý nghĩa hết sức quan trọng. Kết quả nghiên cứ sẽ giúp cho chính quyền hoạch định những chính sách phù hợp trong công tác bối thường, hỗ trợ, tái định cư cho các hộ dân có đất bị thu hồi, và càng có ý nghĩa hơn cho việc đề xuất các chính sách thu hồi đất cho án dự án có điểm tương đồng trong thời gian tới.