Luận văn Nếp sống đô thị Hà Nội và những biến đổi trong thời kỳ đổi mới (So sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc)

Nội dung tài liệu: Luận văn Nếp sống đô thị Hà Nội và những biến đổi trong thời kỳ đổi mới (So sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ KIM HWA HYUNG NẾP SỐNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI VÀ NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG THỜI KỲ ĐỔI MỚI (SO SÁNH VỚI NẾP SỐNG ĐÔ THỊ SEOUL, HÀN QUỐC) LUẬN VĂN THẠC SĨ VIỆT NAM HỌC Hà Nội – 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ KIM HWA HYUNG NẾP SỐNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI VÀ NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG THỜI KỲ ĐỔI MỚI (SO SÁNH VỚI NẾP SỐNG ĐÔ THỊ SEOUL, HÀN QUỐC) Chuyên ngành: Việt Nam học Mã số: 66 22 01 13 LUẬN VĂN THẠC SĨ VIỆT NAM HỌC Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Thị Phƣơng Anh Hà Nội – 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nội dung của luận văn “Nếp sống đô thị Hà Nội và những biến đổi trong thời kì đổi mới (So sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc) ” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, không sao chép bất cứ các công trình nào khác, các tài liệu tham khảo và trích dẫn đều được liệt kê và ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, tháng 5 năm 2020 Học viên Kim Hwa Hyung
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn với đề tài “ Nếp sống đô thị Hà Nội và những biến đổi trong thời kì đổi mới (So sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc) ”, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô ở khoa Việt Nam học và Tiếng Việt, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô trong khoa Việt Nam học và Tiếng Việt đã giảng dạy tôi những kiến thức quý báu trong quá trình học tập, đặc biệt tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến TS.Nguyễn Thị Phương Anh, người trực tiếp hướng dẫn luận văn, đã tận tình hướng dẫn tôi tìm ra hướng nghiên cứu, cách tìm tài liệu, và đã dành rất nhiều thời gian chỉnh sửa bản thảo luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cha mẹ và những người thân trong gia đình đã hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian qua và đặc biệt trong thời gian tôi theo học khóa thạc sĩ tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Do kiến thức và kinh nghiệm của bản thân người viết còn hạn chế, những thiếu sót trong luận văn là không thể tránh khỏi. Vì vậy tôi kính mong sẽ nhận được sự góp ý và chỉ bảo của quý thầy cô để luận văn này được hoàn chỉnh hơn nữa. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2020 Học viên Kim Hwa Hyung
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 1 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2 4. Nguồn tư liệu ................................................................................................. 3 5. Phạm vi nghiên cứu đề tài ............................................................................. 3 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4 7. Đóng góp chính của luận văn ........................................................................ 4 8. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 CHƢƠNG 1. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN, NHÂN TỐ HÌNH THÀNH VÀ NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN NẾP SỐNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI .............. 6 1.1. Những khái niệm cơ bản, nhân tố hình thành nếp sống, vai trò của nếp sống đô thị ................................................................................................. 6 1.1.1 Những khái niệm cơ bản .......................................................................... 6 1.1.2. Những nhân tố hình thành nên nếp sống đô thị trong đời sống xã hội ...... 11 1.1.3. Vai trò của nếp sống đô thị trong đời sống xã hội ................................ 14 1.2. Những nhân tố ảnh hƣởng đến nếp sống đô thị Hà Nội trong thời kỳ đổi mới ............................................................................................................ 15 1.2.1 Ảnh hưởng của các giá trị và bản sắc văn hóa truyền thống ................ 15 1.2.2 Ả nh hư ở ng củ a nề n vă n hóa tiể u nông và tư tư ở ng đ ạ o đ ứ c phong kiế n ............................................................................. 17 1.2.3. Ảnh hưởng của vấn đề dân số ............................................................... 20 1.2.4 Ảnh hưởng của vai trò là thủ đô Hà Nội ................................................ 22 1.2.5. Ảnh hưởng của kinh tế thị trường ......................................................... 25 1.2.6. Ảnh hưởng của toàn cầu hóa ................................................................ 28 1.2.7. Ảnh hưởng của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa .................... 31
6. CHƢƠNG 2. NẾP SỐNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI TỪ 1986 ĐẾN NAY ....................................................................................................... 34 2.1. Nếp sống đô thị Hà Nội trƣớc đổi mới từ 1945 -1985 ......................... 34 2.1.1. Bối cảnh lịch sử ..................................................................................... 34 2.1.2. Nếp sống đô thị Hà Nội trước đổi mới từ 1945 – 1985 ........................ 34 2.2. Nếp sống đô thị Hà Nội thời kỳ đổi mới (1986 – nay) ......................... 41 2.2.1. Bối cảnh lịch sử ..................................................................................... 41 2.2.2. Nếp sống đô thị Hà Nội thời kỳ đổi mới (1986 – nay) .......................... 43 CHƢƠNG 3. NẾP SỐNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI TRONG SỰ SO SÁNH VỚI NẾP SỐNG ĐÔ THỊ SEOUL VÀ XU HƢỚNG BIẾN ĐỔI ..................... 60 3.1. So sánh một số phƣơng diện về nếp sống đô thị Hà Nội và nếp sống đô thị Seoul ..................................................................................................... 60 3.1.1. Khái quát về nếp sống đô thị Seoul ....................................................... 60 3.1.2. So sánh nế p số ng đ ô thị Seoul và Hà Nộ i dự a trên mộ t số phương diệ n ............................................................................ 62 3.2. Xu hƣớng biến đổi của nếp sống đô thị Hà Nội. .................................. 73 KẾT LUẬN .................................................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 87
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thăng Long - Hà Nội trong suốt gần một ngàn năm là trung tâm văn hóa số một của Việt Nam. Trải qua hơn một ngàn năm hình thành và phát triển, nếp sống thanh lịch của người dân đô thị Hà Nội đã trở thành nếp sống văn hóa đô thị, đặc biệt là người dân đô thị Hà Nội. Thủ đô Hà Nội là nơi tập trung các hoạt động chủ yếu của cộng đồng xã hội, là nơi hội tụ hầu hết các giá trị thuộc loại tiêu biểu của quốc gia, dân tộc Việt Nam. Với vai trò là trung tâm đầu não của cả nước nên Hà Nội là nơi hội tụ các hoạt động về chính trị, kinh tế, giao lưu văn hóa, giao dịch quốc tế của cả nước. Những yếu tố này đã tác động không nhỏ đến nếp sống của người dân đô thị Hà Nội. Qua hơn 30 năm Việt Nam thực hiện đổi mới đất nước, hội nhập với quốc tế, đất nước đã có nhiều thay đổi. Những thay đổi đó vừa có ảnh hưởng tích cực, vừa có ảnh hưởng tiêu cực đến nếp sống của người dân đô thị Hà Nội. Ngày nay, xã hội hiện đại đang thay đổi với tốc độ nhanh chóng trong nhiều lĩnh vực như đạo đức, luật pháp, cấu trúc xã hội, tổ chức xã hội, thói quen, thái độ của con người và cách đối phó với môi trường. Trong cùng một xã hội, các giá trị và nếp sống được thể hiện theo nhiều cách khác nhau. Nếp sống của người dân đô thị là vấn đề tôi rất quan tâm. Bởi lẽ, trong thời kỳ hội nhập khu vực và thế giới như hiện nay, việc hiểu biết sâu sắc về nếp sống người dân đô thị Hà Nội có ý nghĩa rất quan trọng. Hiểu được nếp sống sẽ là cơ sở để hiểu về nhu cầu thực tại và xu hướng phát triển của đời sống người dân đô thị Hà Nội. Từ việc hiểu biết đó, có thể đưa ra những chiến lược đầu tư phát triển và hợp tác trên nhiều lĩnh vực như kinh tế, xã hội, văn hóa với Việt Nam trong tương lai. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài “Nếp sống đô thị Hà Nội và những biến đổi trong thời kỳ Đổi mới (So sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc)” để hiểu rõ hơn về nếp sống người đô thị tại Hà Nội. Nếp sống đô thị Hà Nội đã hình thành và phát 1
8. triển từ rất sớm, đây là nét riêng tạo nên phong cách người đô thị Hà Nội với các đô thị khác. Tìm hiểu nếp sống đô thị Hà Nội thời kỳ đổi mới, chúng tôi mong muốn thấy được thực trạng nếp sống và trên cơ sở đó hiểu được những giá trị truyền thống nào còn tồn tại, những giá trị nào mới đang hình thành trong đời sống đô thị Hà Nội. Thay đổi nếp sống là kết quả của nhiều yếu tố tác động làm cho cuộc sống của người đô thị biến đổi theo từng giai đoạn lịch sử. Trong thời kì đổi mới hiện nay, nếp sống đô thị Hà Nội, bên cạnh những truyền thống tốt đẹp là những cái mới hội nhập từ bên ngoài nảy sinh do nhân tố chủ quan của chính người đô thị. Những biến đổi đó thực sự phản ánh được thái độ chấp nhận hay không chấp nhận những giá trị truyền thống cũng như những giá trị hiện đại của người dân đô thị Hà Nội. Sự phát triển nền kinh tế của một quốc gia mang lại những thay đổi trong cách sống của con người. Chính phủ Việt Nam đã có những nỗ lực mới cho sự phát triển kinh tế ở Việt Nam từ năm 1986 và ở Hàn Quốc vào năm 1985. Như vậy, lối sống của những người sống ở Hà Nội, thủ đô của Việt Nam và Seoul, thủ đô của Hàn Quốc cũng đã thay đổi theo nhiều cách so với trước năm 1986. Thông qua bước nhảy vọt để phát triển kinh tế tại những thời điểm tương tự ở cả hai quốc gia, lối sống của người dân ở Hà Nội Việt Nam và ở Seoul Hàn Quốc đã thay đổi như thế nào? Công trình nghiên cứu này, chúng tôi tìm hiểu về xu hướng biến đổi của nếp sống đô thị Hà Nội trong tương lai. Đồng thời chúng tôi cũng so sánh nếp sống người đô thị Seoul, Hàn Quốc để thấy được nét tương đồng và khác biệt. Nắm bắt được vấn đề này giúp cho việc giao lưu học hỏi lẫn nhau trong việc gìn giữ xây dựng nếp sống đô thị Hà Nội và Seoul. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nếp sống đô thị Hà Nội trở thành đề tài nghiên cứu, có những bài viết, truyện ngắn bộc lộ cảm xúc cá nhân của nhiều tác giả về nếp sống của người dân đô thị Hà Nội. 2
9. Về tác phẩm: Gồm có những tác phẩm xoay quanh nếp sống, lối sống của người đô thị Hà Nội như: Văn hóa thủ đô hôm nay và ngày mai (1991) của Vũ Khiêu, Nguyễn Vĩnh Cát, Sở Văn hóa Thông tin Hà Nội. Đô thị Việt Nam dưới thời Nguyễn (2000) của Nguyễn Thừa Hỷ và các cộng sự, NXB Thuận Hóa. Nếp cũ hội hè- đình đám (quyển thượng (1992), quyển hạ (1997)) của Toan Ánh, NXB TP. Hồ Chí Minh. Một số vấn đề lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội (2001) của Huỳnh Khái Vinh, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Người Hà Nội thanh lịch (1974) của Sở Văn hóa Thông tin Hà Nội, Hà Nội 36 phố phường (Thạch Lam, NXB Văn hóa Thông tin, 2000), văn hóa ứng xử của người Hà Nội với môi trường thiên nhiên (Nguyễn Viết Chức, NXB Văn hóa Thông tin, 2002), Xây dựng tư tưởng đạo đức, lối sống văn hóa thủ đô Hà Nội trong thời kỳ Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1974), Thăng Long - Hà Nội, mười thế kỉ đô thị hóa (Trần Hùng, NXB Xây dựng, Hà Nội, 1995) Về những bài viết: Bao gồm rất nhiều bài viết bộc lộ cảm xúc cá nhân của nhiều tác giả như: Hà Nội màu hoa cúc 1972 (Hải Như), Phở (Nguyễn Tuân), Khéo léo tay nghề đất kẻ chợ (Võ Văn Trực), Chả cá Lã Vọng, Làng Vòng, Chợ Đồng Xuân- thế giới của phụ nữ, Bích đào Nhật Tân (Mai Thục) Có thể thấy nếp sống của người Hà Nội đã được nhìn nhận từ nhiều khía cạnh, từ những khía cạnh nhỏ đến tổng quát. Mỗi công trình, mỗi tác phẩm đều đem đến cho người đọc những hình ảnh về nếp sống của đô thị Hà Nội trong mỗi không gian và thời gian khác nhau. 4. Nguồn tƣ liệu Để hoàn thành luận văn này, bên cạnh kết quả khảo sát thực tế chúng tôi còn tham khảo nhiều nguồn tư liệu khác nhau như: sách báo, tạp chí, mạng Internet 5. Phạm vi nghiên cứu đề tài Luận văn tập trung nghiên cứu về nếp sống người dân đô thị Hà Nội trong giai đoạn lịch sử trước đổi mới. Chúng tôi dành nhiều thời gian và công sức hơn 3
10. để nghiên cứu về nếp sống người đô thị Hà Nội từ năm 1986 đến nay. Đây là giai đoạn Việt Nam bước vào thời kỳ mới về mọi mặt trong đời sống xã hội. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện nghiên cứu đề tài “Nếp sống đô thị Hà Nội biển đổi trong thời kỳ đổi mới (so sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc)”, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu liên ngành khu vực học là phương pháp chủ đạo - Phương pháp phân tích tổng hợp giúp cho người viết có định hướng rõ ràng trong việc nghiên cứu những nội dung liên quan đến nếp sống đô thị Hà Nội từ các tư liệu, tài liệu thu thập được. - Phương pháp so sánh, sử dụng phương pháp này để thấy được nếp sống đô thị Hà Nội hiện nay có những nét tương đồng và dị biệt so với nếp sống đô thị Hà Nội trước đây. Bên cạnh chúng tôi còn sử dụng để so sánh nếp sống đô thị Hà Nội với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc. - Phương pháp xử lí thông tin, đây là phương pháp mà chúng tôi sử dụng để xử lý các thông tin thu thập từ các tư liệu trong các công trình nghiên cứu trước đây, tư liệu lấy từ thực tế, từ các phương tiện truyền thông (báo chí, Internet) để rút ra những kết luận cần thiết cho luận văn. - Phương pháp điền dã, chúng tôi thực hiện các cuộc điều tra thực tế, phỏng vấn trực tiếp người dân để thu thập những thông tin cần thiết. Đây là phương pháp quan trọng để người viết nắm bắt rõ hơn về thực tế nếp sống đô thị đang diễn biến trong thời điểm hiện tại 7. Đóng góp chính của luận văn Nghiên cứu đề tài Nếp sống đô thị Hà Nội trong thời kỳ đổi mới (so sánh với nếp sống đô thị Seoul, Hàn Quốc) giúp ta biết được nếp sống đô thị Hà Nội và sự biến đổi của nó trong những thời kỳ khác nhau, những nếp sống nào còn được gìn giữ, những nếp sống nào đã biến đổi và những nếp sống nào đã mất đi. Từ đó thấy được những đặc trưng tiêu biểu về nếp sống của người dân Hà Thành nói riêng và người dân Việt Nam nói chung. 4