Luận văn Năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh một số Trường Trung học cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung tài liệu: Luận văn Năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh một số Trường Trung học cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Trung Hiếu NĂNG LỰC CẢM XÚC – XÃ HỘI CỦA HỌC SINH MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Trung Hiếu NĂNG LỰC CẢM XÚC – XÃ HỘI CỦA HỌC SINH MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HUỲNH VĂN SƠN Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả thu được trong đề tài là trung thực, chưa từng được công bố ở đề tài khác. Người nghiên cứu
4. LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành đề tài này, người nghiên cứu xin đặc biệt gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Huỳnh Văn Sơn, người đã hướng dẫn tận tình, tạo động lực và hỗ trợ tôi hết mình trong suốt thời gian qua. Xin cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô và các em học sinh ở các trường THCS An Nhơn Tây, THCS Quang Trung – Nguyễn Huệ, THCS Võ Trường Toản, THCS Đăng Khoa vì đã hỗ trợ người nghiên cứu trong việc thu thập số liệu, thực hiện phỏng vấn. Cuối cùng, người nghiên cứu cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô ở phòng Sau đại học, các thầy cô trong khoa Tâm lý học, những người bạn, những anh chị đã ủng hộ, giúp đỡ tôi khi thực hiện đề tài này. Đặc biệt xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến bạn Võ Nguyên Duy Ý vì đã bên cạnh và động viên tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã cố gắng hoàn thành đề tài bằng tất cả tâm huyết và năng lực của mình nhưng không thể tránh khỏi những sai sót và hạn chế về mặt kiến thức. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô, các anh chị, các bạn để đề tài được hoàn thiện tốt hơn. Xin chân thành cám ơn! Tp. Hồ Chí Minh, ngày 01 tháng 04 năm 2018
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ, hình vẽ MỞ ĐẦU .................................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẢM XÚC – XÃ HỘI ............................. 8 1.1. Lịch sử nghiên cứu về năng lực cảm xúc – xã hội .............................................................. 8 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực cảm xúc – xã hội ở nước ngoài ............................... 8 1.1.2. Những nghiên cứu về năng lực cảm xúc – xã hội ở trong nước ............................. 14 1.2. Cơ sở lý luận về năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh trung học cơ sở ....................... 17 1.2.1. Lý luận về năng lực cảm xúc – xã hội .................................................................... 17 1.2.2. Lý luận về năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh THCS .................................... 33 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................................... 55 Chương 2. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẢM XÚC – XÃ HỘI CỦA HỌC SINH MỘT SỐ TRƯỜNG THCS TẠI TP.HCM .................................................................................... 56 2.1. Vài nét về khách thể nghiên cứu ....................................................................................... 56 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ......................................................................................... 57 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh THCS ............... 66 2.3.1.Mức độ năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh ..................................................... 66 2.3.2.So sánh mức độ năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh trên các phương diện ..... 73 2.3.3.Thực trạng biểu hiện của năng lực cảm xúc – xã hội ở học sinh THCS .................. 77 2.4. Một số biện pháp phát triển năng lực cảm xúc – xã hội ở học sinh THCS ....................... 95 2.4.1.Cơ sở đề xuất biện pháp ........................................................................................... 95 2.4.2.Các nhóm biện pháp phát triển năng lực cảm xúc – xã hội ..................................... 97 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................................... 101 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................................. 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................... 106 PHỤ LỤC .............................................................................................................................. 110
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Viết đầy đủ Viết tắt 1 Thành phố Hồ Chí Minh TP.HCM 2 Trung học cơ sở THCS 3 Điểm trung bình ĐTB 4 Độ lệch chuẩn ĐLC 5 Tần số TS 6 Phần trăm % 7 Số thứ tự Stt Collaborative for Academic, Social, and 8 CASEL Emotional Learning – Tổ chức giáo dục năng lực cảm xúc – xã hội tại trường học 9 SDQ Strengths and Difficulties Questionnaire Social and Emotional Learning – Chương 10 SEL trình giáo dục năng lực cảm xúc – xã hội
7. DANH MỤC CÁC BẢNG TT KÍ HIỆU TÊN BẢNG TRANG 1 Bảng 1.1 Bốn mô hình năng lực cảm xúc – xã hội 28 Mẫu khảo sát xét theo trường, giới tính, khối lớp, hạnh 2 Bảng 2.1 55 kiểm, học lực 3 Bảng 2.2 Bảng tính điểm thang đo SDQ 58 Bảng tính điểm các yếu tố tác động trong thang đo 4 Bảng 2.3 60 SDQ Bảng quy đổi mức độ năng lực cảm xúc – xã hội theo 5 Bảng 2.4 61 thang đo tự đánh giá SDQ Bảng tính điểm các biểu hiện của năng lực cảm xúc – 6 Bảng 2.5 61 xã hội Cách quy đổi điểm câu 1 đến câu 25 trong thang đo 7 Bảng 2.6 thực trạng biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của 63 học sinh THCS 8 Bảng 2.7 Mức độ năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh THCS 66 Khảo sát tự nhận thức về những khó khăn của học sinh 9 Bảng 2.8 68 THCS theo thang đo SDQ Khảo sát thời gian tồn tại những khó khăn ở học sinh 10 Bảng 2.9 69 THCS theo thang đo SDQ Khảo sát mức độ ảnh hưởng của những khó khăn đến 11 Bảng 2.10 70 bản thân học sinh theo thang đo SDQ Khảo sát mức độ ảnh hưởng của những khó khăn đến 12 Bảng 2.11 70 mọi người xung quanh theo thang đo SDQ Khảo sát mức độ ảnh hưởng của những khó khăn đến 13 Bảng 2.12 cuộc sống thường ngày của học sinh THCS theo thang 71 đo SDQ Bảng phân bố tần số mức độ năng lực cảm xúc – xã 14 Bảng 2.13 72 hội của học sinh THCS theo giới tính 15 Bảng 2.14 Bảng phân bố tần số mức độ năng lực cảm xúc – xã 73
8. hội của học sinh THCS theo trường Bảng phân bố tần số mức độ năng lực cảm xúc – xã 16 Bảng 2.15 74 hội của học sinh THCS theo khối lớp Bảng phân bố tần số mức độ năng lực cảm xúc – xã 17 Bảng 2.16 75 hội của học sinh THCS theo hạnh kiểm Bảng phân bố tần số mức độ năng lực cảm xúc – xã 18 Bảng 2.17 76 hội của học sinh THCS theo học lực So sánh các mặt biểu hiện của năng lực cảm xúc – xã 19 Bảng 2.18 76 hội ở học sinh THCS Mức độ biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội ở mặt 20 Bảng 2.19 79 nhận thức bản thân của học sinh THCS Mức độ biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội ở mặt 21 Bảng 2.20 82 làm chủ bản thân của học sinh THCS Mức độ biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội ở mặt 22 Bảng 2.21 84 nhận thức xã hội của học sinh THCS Mức độ biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội ở mặt 23 Bảng 2.22 86 làm chủ các mối quan hệ của học sinh THCS Mức độ biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội ở mặt ra 24 Bảng 2.23 89 quyết định có trách nhiệm của học sinh THCS Biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh 25 Bảng 2.24 90 THCS qua tình huống giả định 1 Biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh 26 Bảng 2.25 92 THCS qua tình huống giả định 2 Biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh 27 Bảng 2.26 92 THCS qua tình huống giả định 3 Biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh 28 Bảng 2.27 93 THCS qua tình huống giả định 4 Biểu hiện năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh 29 Bảng 2.28 94 THCS qua tình huống giả định 5
9. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ TT KÍ HIỆU TÊN BIỂU ĐỒ TRANG 1 Hình 1.1 Mô hình năng lực cảm xúc – xã hội 47 2 Biểu đồ 2.1 Mức độ năng lực cảm xúc – xã hội của học sinh THCS 68
10. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trước yêu cầu đổi mới của đất nước trong bối cảnh hiện nay, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 định hướng: “Đến năm 2020, nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện, gồm: giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành, năng lực ngoại ngữ và tin học; đáp ứng nhu cầu nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xây dựng nền kinh tế tri thức; đảm bảo công bằng xã hội trong giáo dục và cơ hội học tập suốt đời cho mỗi người dân, từng bước hình thành xã hội học tập” [4]. Điều này cho thấy mối quan tâm của nước ta trong việc phát triển toàn diện nhân cách học sinh, không chỉ chú trọng các năng lực học tập, tư duy mà còn cả những năng lực xã hội, kỹ năng sống cần thiết cho sự phát triển của học sinh. Tuy nhiên, thực tế hoạt động giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, đặc biệt là ở bậc Trung học cơ sở hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Theo báo cáo của Ban chỉ đạo Đề án “Đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm hại trẻ em và tội phạm trong lứa tuổi chưa thành niên” của Bộ Công an, trong vòng 6 năm (2007 - 2013), cả nước đã xảy ra 63.600 vụ án hình sự do trẻ vị thành niên gây ra, với 94.300 đối tượng là trẻ phạm tội, tăng gần 4.300 vụ án so với 6 năm trước đó, số tội phạm vị thành niên càng trẻ hóa. Trong tổng số 94.300 tội phạm vị thành niên nói trên, số trẻ dưới 14 tuổi phạm tội chiếm tới 13%, trẻ từ 14 đến 16 tuổi phạm tội chiếm tới 34.7%” [2]. Những con số trên cho thấy thực trạng đáng lo khi tình hình phạm tội ở lứa tuổi vị thành niên đang ngày càng diễn biến phức tạp. Điều này đòi hỏi các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục phải nỗ lực hơn nữa trong việc tìm hiểu những nguyên nhân sâu xa của vấn đề, từ đó đề ra những biện pháp tác động phù hợp, điều chỉnh nhận thức, hành vi lệch chuẩn và nâng cao những năng lực, kỹ năng cần thiết cho các em khi phải đối mặt với những mâu thuẫn, áp lực, khó khăn trong cuộc sống.