Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông

Nội dung tài liệu: Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƢƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT HỒ HOÀNG NGÂN NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH TỈNH ĐĂK NÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƢƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT HỒ HOÀNG NGÂN NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH TỈNH ĐĂK NÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Đinh Công Khải TP. Hồ CHÍ MINH, NĂM 2017
3. -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân do tôi thực hiện. Các số liệu và trích dẫn được sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và chính xác nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Kết quả thực hiện của luận văn là trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Luận văn này không nhất thiết thể hiện quan điểm của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright hoặc Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả luận văn
4. -ii- LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô ở Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright đã tận tình truyền đạt kiến thức, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập cũng như quá trình thực hiện luận văn này. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn thầy Đinh Công Khải đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện đề cương và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn các anh chị ở bộ phận thư viện và các anh chị nhân viên của Chương trình, bạn bè cùng lớp đã giúp đỡ, đóng góp ý kiến cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp đã hợp tác, chia sẻ thông tin, cung cấp cho tôi nhiều nguồn tài liệu hữu ích. Cuối cùng, xin gửi lời tri ân sâu sắc tới gia đình đã động viên tôi rất nhiều trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Hồ Hoàng Ngân
5. -iii- TÓM TẮT Đắk Nông là một tỉnh nằm trong khu vực Tây Nguyên, đƣợc tách ra từ tỉnh Đăk Lăk từ năm 2004. Trong những năm gần đây tốc độ tăng trƣởng bình quân của tỉnh chậm lại, năng lực cạnh tranh suy giảm, luôn nằm ở nhóm có chỉ số năng lực cạnh tranh thấp nhất cả nƣớc. Vì vậy, để thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế nhanh và bền vững, tỉnh đã định hƣớng ba lĩnh vực mũi nhọn phát triển trong thời gian tới: (i) công nghiệp bôxit-nhôm; (ii) du lịch sinh thái; (iii) nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Trong bối cảnh giới hạn về nguồn lực đầu tƣ, việc đề ra quá nhiều trọng điểm phát triển sẽ ảnh hƣởng đến hiệu quả đầu tƣ. Bên cạnh đó, định hƣớng phát triển cùng lúc ba cụm ngành cần đƣợc xem xét một cách cẩn trọng về cả tính hiệu quả và khả thi, liệu sự phát triển cụm ngành này có cản trở sự phát triển bền vững của các cụm ngành còn lại không? Sử dụng khung phân tích Porter cho thấy, năng lực cạnh tranh Đăk Nông đang ở mức thấp so với các tỉnh khác trong khu vực. Lợi thế lớn nhất của tỉnh là tài nguyên thiên nhiên và trở ngại lớn nhất đối với năng lực cạnh tranh của tỉnh Đăk Nông đó là chất lƣợng môi trƣờng kinh doanh và cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Với hiện trạng này, một mặt đòi hỏi Đăk Nông phải cải thiện năng lực cạnh tranh của tỉnh đồng thời cần xác định đƣợc cụm ngành tiềm năng trong điều kiện giới hạn về nguồn lực để mang lại hiệu quả đầu tƣ cao nhất. Kết quả đánh giá năng lực cạnh tranh cụm ngành cho thấy cụm ngành bôxit không phải là cụm ngành có thể trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế địa phƣơng. Bên cạnh đó, cụm ngành bôxit còn có tác động tiêu cực đến phát triển bền vững của cụm ngành nông nghiệp. Cụm ngành du lịch sinh thái của địa phƣơng mới ở dạng tiềm năng, mặc dù tốc độ tăng trƣởng cao nhƣng đóng góp vào GDP tỉnh rất nhỏ, mặt khác với hạn chế lớn về cơ sở hạ tầng du lịch, sản phẩm du lịch nghèo nàn, sự cạnh tranh lớn từ hai địa phƣơng có tài nguyên du lịch tƣơng đồng là Đăk Lăk và Lâm Đồng. Vì vậy, để phát triển cụm ngành du lịch cần đầu tƣ lớn, thời gian dài trong điều kiện nguồn lực có hạn hiện nay thì trong tƣơng lai gần chƣa thể tập trung nguồn lực của tỉnh cho phát triển du lịch. Đăk Nông là tỉnh đứng thứ 3 cả nƣớc về diện tích và sản lƣợng cây cà phê và hồ tiêu do đó tỉnh đã có lợi thế sẵn về quy mô đối với cụm ngành cây công nghiệp lâu năm. Bên cạnh đó, cây cà phê và hồ tiêu là cây trồng có hiệu quả kinh tế, phù hợp với điều kiện kinh tế- xã hội, đặc điểm lao động địa phƣơng. Dựa vào các phân tích trên cho thấy, trong
6. -iv- thời gian tới, Đăk Nông cần tập trung nguồn lực của địa phƣơng cho cụm ngành cây công nghiệp lâu năm - đây là cụm ngành đã và tiếp tục có thể trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế của địa phƣơng. Từ kết quả phân tích, luận văn đề xuất một số khuyến nghị chính sách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh: (i) cải thiện cơ sở hạ tầng tập trung vào hạ tầng giao thông, thông tin và hạ tầng thủy lợi; (ii) khuyến khích trƣờng Đại học Tây Nguyên hoặc các trƣờng đại học tƣ nhân mở cơ sở đào tạo tại chỗ nhằm đào tạo nguồn nhân lực cho địa phƣơng; (iii) cải cách khu vực công thông qua tăng cƣờng sự trao đổi thông tin giữa chính quyền và doanh nghiệp; minh bạch hóa thủ tục, đấu thầu công khai, Để phát triển cụm ngành cây công nghiệp lâu năm gồm có: (i) cải thiện công nghiệp chế biến, công nghiệp hỗ trợ; (ii) tăng cƣờng mối liên kết giữa doanh nghiệp xuất khẩu và ngƣời nông dân trong chuỗi giá trị; (iii) mở rộng thị trƣờng tiêu thụ, tạo thƣơng hiệu riêng cho sản phẩm; (iv) đẩy mạnh liên kết vùng với tỉnh Đăk Lăk và Lâm Đồng; (v) tăng cƣờng vai trò hiệp hội tại địa phƣơng.
7. -v- MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii TÓM TẮT ............................................................................................................................. iii DANH MỤC HÌNH VẼ ..................................................................................................... viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................... xi CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU .................................................................................................. 1 1.1 Bối cảnh nghiên cứu ........................................................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................................ 3 1.3 Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................................... 3 1.4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3 1.5 Khung phân tích ............................................................................................................... 4 1.5.1 Khung phân tích NLCT địa phƣơng ............................................................................. 4 1.5.1.1 Năng lực cạnh tranh địa phƣơng ................................................................................ 4 1.5.1.2 Phân tích cụm ngành .................................................................................................. 5 1.6 Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................ 6 1.7 Cấu trúc luận văn ............................................................................................................. 7 CHƢƠNG 2 PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ HƢỞNG ĐẾN NĂNG LỰC CẠNH TRANH TỈNH ĐĂK NÔNG ............................................................................................... 8 2.1 Hiện trạng phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Đăk Nông ...................................................... 8 2.1.1 Tăng trƣởng GDP và dịch chuyển kinh tế .................................................................... 8 2.1.2 Xuất nhập khẩu ............................................................................................................. 9 2.1.3 Dân số, lao động và việc làm ...................................................................................... 10 2.1.3.1 Dân số, lao động ...................................................................................................... 10 2.1.3.2 Chuyển dịch cơ cấu lao động ................................................................................... 11 2.1.4 Thu nhập bình quân đầu ngƣời ................................................................................... 12 2.2 Các nhân tố quyết định đến năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông .................................. 13 2.2.1 Các yếu tố sẵn có của địa phƣơng .............................................................................. 13 2.2.1.1 Vị trí địa lý ............................................................................................................... 13 2.2.1.2 Tài nguyên thiên nhiên ............................................................................................ 13 2.2.1.2.1 Tài nguyên đất ...................................................................................................... 13 2.2.1.2.2 Khí hậu .................................................................................................................. 13 2.2.1.2.3 Tài nguyên rừng .................................................................................................... 13
8. -vi- 2.2.1.2.4 Tài nguyên nƣớc ................................................................................................... 14 2.2.1.2.5 Tài nguyên khoáng sản ......................................................................................... 14 2.2.1.2.6 Tài nguyên phát triển du lịch ................................................................................ 14 2.2.1.3 Quy mô địa phƣơng ................................................................................................. 15 2.2.2 Năng lực cạnh tranh cấp độ địa phƣơng .................................................................... 16 2.2.2.1 Hạ tầng xã hội .......................................................................................................... 16 2.2.2.1.1 Giáo dục (Phân tích chi tiết tại PL6). .................................................................... 16 2.2.2.1.2 Y tế (Phân tích chi tiết tại PL7). ........................................................................... 16 2.2.2.2 Cơ sở hạ tầng kỹ thuật ............................................................................................. 17 2.2.2.2.1 Hạ tầng giao thông ................................................................................................ 17 2.2.2.2.2 Hạ tầng điện, nƣớc, viễn thông ............................................................................. 17 2.2.2.3 Chính sách kinh tế địa phƣơng ................................................................................ 18 2.2.2.3.1 Chính sách tài khóa ............................................................................................... 18 2.2.2.3.2 Chính sách đầu tƣ phát triển và thu hút đầu tƣ (Phân tích chi tiết PL10) ............ 21 2.3.3 Năng lực cạnh tranh cấp độ doanh nghiệp ................................................................. 21 2.2.4 Đánh giá tổng hợp năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông ............................................ 24 3.1 Hiện trạng phát triển các cụm ngành của tỉnh Đăk Nông ............................................. 27 3.2 Cụm ngành bôxit tỉnh Đăk Nông ................................................................................... 28 3.2.1 Sơ đồ cụm ngành khai thác bôxit ................................................................................ 28 3.2.1 Các yếu tố đầu vào ...................................................................................................... 29 3.2.1.1 Tài sản vật chất ........................................................................................................ 29 3.2.1.2 Cơ sở hạ tầng ........................................................................................................... 29 3.2.1.2.1 Hạ tầng giao thông ................................................................................................ 29 3.2.1.2.2 Hạ tầng điện .......................................................................................................... 29 3.2.1.2.3 Nguồn nƣớc .......................................................................................................... 30 3.2.1.3 Nguồn vốn ................................................................................................................ 30 3.2.2 Các điều kiện cầu ........................................................................................................ 31 3.2.2.1 Thị trƣờng trong nƣớc .............................................................................................. 31 3.2.2.2 Thị trƣờng thế giới ................................................................................................... 31 3.2.3 Bối cảnh chiến lƣợc và cạnh tranh .............................................................................. 32 3.2.3.1 Bối cảnh cạnh tranh ................................................................................................. 32
9. -vii- 3.2.3.2 Những vấn đề kinh tế, xã hội và môi trƣờng đặt ra đối với phát triển cụm ngành khai thác bauxite tại Đăk Nông ............................................................................................ 32 3.2.3.2.1 Vấn đề kinh tế ....................................................................................................... 32 3.2.3.2.2 Vấn đề sử dụng đất ............................................................................................... 33 3.2.3.2.3 Vấn đề dân cƣ, bản sắc văn hóa ............................................................................ 34 3.2.3.2.4 Vấn đề về môi trƣờng ........................................................................................... 34 3.2.4 Vai trò của Chính phủ ................................................................................................. 34 3.2.5 Công nghiệp phụ trợ ................................................................................................... 35 3.2.6 Tổng quan năng lực cạnh tranh cụm ngành bôxit ....................................................... 37 3.3 Cụm ngành cây công nghiệp lâu năm ............................................................................ 37 3.3.1 Các yếu tố đầu vào ...................................................................................................... 40 3.3.1.1 Tài nguyên thiên nhiên ............................................................................................ 40 3.3.2 Cơ sở hạ tầng .............................................................................................................. 40 3.3.3 Nguồn nhân lực ........................................................................................................... 40 3.3.4 Các yếu tố điều kiện cầu ............................................................................................. 40 3.3.5 Bối cảnh cạnh tranh .................................................................................................... 44 3.3.5.1 Thị trƣờng thế giới ................................................................................................... 44 3.3.5.2 Cạnh tranh trong nƣớc ............................................................................................. 46 3.3.6 Các ngành và thể chế hỗ trợ ........................................................................................ 47 3.3.7 Vai trò của Chính phủ- Chính quyền địa phƣơng ....................................................... 48 3.3.8 Hiệp hội ngành nghề ................................................................................................... 48 3.3.9 Tổng quan năng lực cạnh tranh cụm ngành cây công nghiệp lâu năm ....................... 50 3.4 Cụm ngành du lịch sinh thái .......................................................................................... 50 3.5 Kết quả xác định cụm ngành tiềm năng của tỉnh Đăk Nông ......................................... 52 CHƢƠNG 4 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ................................... 53 4.1 Kết luận ......................................................................................................................... 53 4.2 Khuyến nghị chính sách ................................................................................................. 54 4.2.1 Cải thiện năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông ............................................................ 54 4.2.2 Phát triển cụm ngành cây công nghiệp lâu năm ......................................................... 54 4.3 Hạn chế của đề tài .......................................................................................................... 55 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 56 PHỤ LỤC ........................................................................................................................... 59
10. -viii- DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1-1: Tốc độ tăng trƣởng GDP tỉnh Đăk Nông qua các năm ......................................... 1 Hình 1-2: GRDP của 5 tỉnh Tây Nguyên giai đoạn 2005-2015 ............................................. 2 Hình 1-3: Bảng xếp hạng chỉ số PCI của Đăk Nông qua các năm ....................................... 2 Hình 1-4: Khung phân tích năng lực cạnh tranh địa phƣơng ................................................. 5 Hình 1-5: Mô hình kim cƣơng ............................................................................................... 6 Hình 1-6: Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 7 Hình 2-1: Cơ cấu kinh tế theo khu vực kinh tế Đăk Nông .................................................... 8 Hình 2-2: Cơ cấu kinh tế Đăk Nông phân theo loại hình kinh tế .......................................... 9 Hình 2-3: Trị giá hàng xuất khẩu tỉnh Đăk Nông giai đoạn 2005-2015 ................................ 9 Hình 2-4: Cơ cấu XNK tỉnh Đăk Nông giai đoạn 2005-2015 ............................................. 10 Hình 2-5: Cơ cấu lực lƣợng lao động tỉnh Đăk Nông năm 2015 ......................................... 11 Hình 2-6: Cơ cấu lực lƣợng lao động tỉnh Đăk Nông giai đoạn 2010-2015 ....................... 12 Hình 2-7: Thu nhập bình quân đầu ngƣời các tỉnh Tây Nguyên giai đoạn 2010-2014 ....... 12 Hình 2-8: Chỉ số cơ sở hạ tầng PCI năm 2016 của khu vực Tây Nguyên ........................... 17 Hình 2-9: Thu chi ngân sách địa phƣơng khu vực Tây Nguyên năm 2014 ......................... 19 Hình 2-10: Thu chi ngân sách bình quân đầu ngƣời khu vực Tây Nguyên năm 2014 ........ 19 Hình 2-11: Cơ cấu thu ngân sách địa phƣơng của Đăk Nông 2007-2015 ........................... 20 Hình 2-12: Cơ cấu chi ngân sách tỉnh Đăk Nông (2007-2015) ........................................... 21 Hình 2-13: Chỉ số PCI tỉnh Đăk Nông năm 2013-2016 ...................................................... 22 Hình 2-14: Chỉ số NLCT các tỉnh khu vực Tây Nguyên (2007-2016) ................................ 23 Hình 2-15: Các chỉ tiêu đánh giá môi trƣờng kinh doanh khu vực Tây Nguyên năm 2016 24 Hình 2-16: Kết quả đánh giá năng lực cạnh tranh tỉnh Đăk Nông ...................................... 25 Hình 3-1: Trình độ phát triển cụm ngành của tỉnh Đăk Nông ............................................. 27 Hình 3-2: Sơ đồ cụm ngành khai thác bôxit Nhân Cơ ......................................................... 28 Hình 3-3: Dự báo giá nhôm trên thị trƣờng thế giới của chủ đầu tƣ và WB (2016-2030) .. 33 Hình 3-4: Mô hình kim cƣơng cụm khai thác boxit Nhân Cơ- Đăk Nông .......................... 36 Hình 3-5: Cơ cấu sản lƣợng cà phê cả nƣớc và vùng Tây Nguyên năm 2015 .................... 37 Hình 3-6: Quy mô, tỷ trọng, tốc độ tăng trƣởng sản phẩm thuộc ngành trồng trọt tỉnh Đăk Nông ..................................................................................................................................... 38 Hình 3-7: Cơ cấu sản lƣợng cà phê cả nƣớc và vùng Tây Nguyên năm 2015 .................... 39