Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh Thành phố Hải Phòng

Nội dung tài liệu: Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh Thành phố Hải Phòng

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT NGUYỄN HÀO HIỆP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG T.p Hồ Chí Minh - Năm 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT NGUYỄN HÀO HIỆP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ Hướng dẫn khoa học: T.S. HUỲNH THẾ DU T.p Hồ Chí Minh, Năm 2017
3. -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân do tôi thực hiện. Các số liệu và trích dẫn được sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và chính xác nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Kết quả thực hiện của luận văn là trung thực và chưa từng được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Luận văn này không nhất thiết thể hiện quan điểm của Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright hoặc Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả luận văn Nguyễn Hào Hiệp
4. -ii- LỜI CẢM ƠN Luận văn này được thực hiện và hoàn thành tại Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright với sự hướng dẫn của thầy Huỳnh Thế Du. Hoàn thành luận văn này, tác giả muốn được bày tỏ lòng biết ơn đối với thầy Huỳnh Thế Du, người đã giành nhiều công sức hướng dẫn, đóng góp ý kiến cũng như giúp đỡ tác giả. Đồng thời, tác giả cũng chân thành cảm ơn các giảng viên, nhân viên tại Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập cũng như khi thực hiện luận văn. Xin được cảm ơn bạn bè đã luôn động viên, chia sẻ, giúp đỡ, và có những ý kiến đóng góp quý báu nhằm hoàn thiện nội dung của luận văn. Cũng xin gửi lời cảm ơn tới các cơ quan và cá nhân đã giúp đỡ tác giả trong quá trình thu thập dữ liệu thực hiện luận văn này. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình đã luôn ở cạnh tôi, giành tình thương yêu, tin tưởng và ủng hộ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Nguyễn Hào Hiệp
5. -iii- TÓM TẮT Hải Phòng là trung tâm kinh tế lớn của vùng Đồng Bằng Sông Hồng và cả nước, tuy nhiên sự phát triển mạnh mẽ của các đối thủ cạnh tranh tiềm năng đã đặt ra nguy cơ tụt hậu đối với Hải Phòng. Nghiên cứu “Nâng cao năng lực cạnh tranh thành phố Hải Phòng” nhằm tìm ra yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh và lực cản đối với sự phát triển của thành phố dựa trên hai mục tiêu cơ bản (ngân sách và việc làm) thông qua khung phân tích năng lực cạnh tranh địa phương của Porter được hiệu chỉnh bởi Vũ Thành Tự Anh so với các đối thủ cạnh tranh tiềm năng trong nhóm so sánh. Phân tích mục tiêu cơ bản về việc làm cho thấy Hải Phòng hiện chưa tạo được đủ việc làm cho lao động, đặc biệt là lao động có kỹ năng. Cơ hội việc làm tại Hải Phòng cũng kém hấp dẫn so với các địa phương khác. Lao động chủ yếu tập trung trong khu vực hộ cá thể, nông nghiệp và công nghiệp thâm dụng lao động, là những khu vực Hải Phòng không có nhiều tiềm năng để phát triển. Về ngân sách, Hải Phòng có nguồn thu lớn nhất từ thuế gián thu từ hoạt động ngoại thương, nhưng ngân sách thành phố không được hưởng các khoản này. Ngân sách địa phương khá hạn chế của Hải Phòng khi dẫn tới những khó khăn trong việc phát triển cơ sở hạ tầng và các ngành tiềm năng của thành phố. Phân tích năng lực cạnh tranh theo khung phân tích năng lực cạnh tranh địa phương cho thấy Hải Phòng có nhiều lợi thế về các yếu tố sẵn có. Tài nguyên khoáng sản, tài nguyên biển và du lịch thuận lợi để khai thác. Quy mô dân số và vị trí địa lý mở ra thị trường và cơ hội giao thương cho các doanh nghiệp địa phương, rất thuận lợi để phát triển thương cảng quy mô lớn. Tuy vậy, năng lực cạnh tranh ở cấp độ địa phương của Hải Phòng còn khá yếu: Hạ tầng y tế và giáo dục về cơ bản đáp ứng được nhu cầu phát triển, nhưng vẫn cần khắc phục về vấn đề chất lượng. Hạ tầng kỹ thuật giao thông và khu công nghiệp của thành phố đã khá đầy đủ nhưng sự phát triển thiếu đồng bộ và khó tiếp cận đối với doanh nghiệp. Chính sách điều hành của chính quyền thành phố còn nhiều hạn chế, đặc biệt là về ngân sách - đầu tư, tính minh bạch của chính quyền và trách nhiệm giải trình với người dân. Môi trường kinh doanh thiếu công bằng ảnh hưởng lớn tới hoạt động và sự phát triển của các doanh nghiệp tại Hải Phòng, vốn chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ. Cụm ngành thế mạnh của thành phố là cảng biển đã khá phát triển nhưng gặp các giới hạn về liên kết, cơ sở hạ tầng dù các điều kiện cầu thuận lợi.
6. -iv- Dựa trên kết quả phân tích, nghiên cứu kiến nghị các chính sách để nâng cao năng lực cạnh tranh của thành phố Hải Phòng. Đối với chính phủ, kiến nghị việc xem xét cơ cấu phân chia ngân sách để cân bằng giữa tính hiệu quả và công bằng đối với các địa phương. Đối với Hải Phòng, các kiến nghị bao gồm: (i) cải thiện cơ sở hạ tầng và khả năng tiếp cận nguồn lực của doanh nghiệp; (ii) cải cách khu vực công bao gồm cải cách hành chính, tính năng động, thái độ và năng lực phục vụ của chính quyền, (iii) xây dựng niềm tin của người dân và tận dụng vốn xã hội; (iv) tạo ra môi trường kinh doanh lành mạnh và khuyến khích khởi nghiệp; (v) tăng cường kết nối và phát triển cảng biển theo cấu trúc cụm ngành.
7. -v- MỤC LỤC CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1.1. Bối cảnh ...................................................................................................................... 1 1.2. Vấn đề chính sách và mục tiêu nghiên cứu................................................................. 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................... 2 1.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 2 1.5. Cấu trúc luận văn ........................................................................................................ 3 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ...................................................................................... 4 2.1. Cơ sở lý thuyết về năng lực cạnh tranh ...................................................................... 4 2.2. Phân tích năng lực cạnh tranh địa phương .................................................................. 4 CHƯƠNG 3. NĂNG LỰC CẠNH TRANH THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .......................... 7 3.1. Thực trạng về năng lực cạnh tranh của Hải Phòng ..................................................... 7 3.1.1. Cơ cấu kinh tế ...................................................................................................... 7 3.1.2. Cơ cấu việc làm và thu ngân sách ........................................................................ 8 3.1.2.1. Cơ cấu lao động và việc làm ......................................................................... 8 3.1.2.2. Nguồn thu ngân sách ................................................................................... 10 3.1.2.3. Vai trò của cảng biển đối với ngân sách và tạo việc làm tại Hải Phòng ..... 13 3.2. Khả năng thu hút đối tượng tiềm năng của Hải Phòng ............................................. 15 3.2.1. Khả năng thu hút người giàu và người giỏi ....................................................... 15 3.2.2. Khả năng thu hút doanh nghiệp ......................................................................... 16 3.2.2.1. Thu hút doanh nghiệp nước ngoài (vốn FDI) ............................................. 16 3.2.2.2. Phát triển doanh nghiệp địa phương ........................................................... 17 3.3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của Hải Phòng .................. 18 3.3.1. Nhóm yếu tố lợi thế sẵn có của địa phương....................................................... 18 3.3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................................. 18 3.3.1.2. Tài nguyên thiên nhiên ............................................................................... 19 3.3.1.3. Quy mô địa phương .................................................................................... 20 3.3.2. Nhóm yếu tố năng lực cạnh tranh cấp độ địa phương ....................................... 21 3.3.2.1. Cơ sở hạ tầng xã hội ................................................................................... 21 3.3.2.2. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật ................................................................................ 23 3.3.2.3. Chất lượng chính sách điều hành của địa phương ...................................... 26 3.3.3. Nhóm yếu tố năng lực cạnh tranh cấp độ doanh nghiệp .................................... 31 3.3.3.1. Chất lượng môi trường kinh doanh ............................................................. 31 3.3.3.2. Hoạt động và chiến lược của doanh nghiệp ................................................ 33
8. -vi- 3.3.3.3. Trình độ phát triển của cụm ngành ............................................................. 35 CHƯƠNG 4. TỔNG HỢP VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA HẢI PHÒNG ........... 40 4.1. Vấn đề nhìn từ mục tiêu ngân sách và việc làm ....................................................... 40 4.2. Tổng hợp về năng lực cạnh tranh của thành phố Hải Phòng .................................... 41 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 43 5.1. Kết luận ..................................................................................................................... 43 5.2. Kiến nghị chính sách ................................................................................................. 44 5.2.1. Kiến nghị chính sách đối với Chính phủ ........................................................... 44 5.2.2. Kiến nghị chính sách đối với Hải Phòng ........................................................... 44 5.3. Hạn chế của luận văn và hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................. 46
9. -vii- DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1-1: GRDP và thu NSNN các địa phương trong nhóm so sánh .................................... 1 Hình 2-1: Khung phân tích năng lực cạnh tranh địa phương ................................................. 5 Hình 2-2: Mô hình “kim cương” ........................................................................................... 6 Hình 3-1: Cơ cấu kinh tế theo khu vực của Hải Phòng ......................................................... 7 Hình 3-2: Cơ cấu kinh tế theo loại hình kinh tế của Hải Phòng (2005÷2014) ...................... 7 Hình 3-3:Cơ cấu lao động tại Hải Phòng phân theo một số chỉ tiêu ..................................... 8 Hình 3-4: Cơ cấu lao động, việc làm tại Hải Phòng (2000÷2011) ........................................ 9 Hình 3-5: Thu NSNN tại Hải Phòng (2000÷2015) .............................................................. 10 Hình 3-6: Cơ cấu thu nội địa trong thu NSNN của Hải Phòng ............................................ 11 Hình 3-7: Thu NSNN Hải Phòng theo loại hình doanh nghiệp ........................................... 11 Hình 3-8: Cơ cấu phân chia NSNN Hải Phòng (2015) ........................................................ 12 Hình 3-9: Thu hải quan trong so sánh với tổng thu-chi ngân sách Hải Phòng .................... 13 Hình 3-10: Thu-chi NSNN năm 2015 của Nhóm so sánh ................................................... 14 Hình 3-11: Tốc độ tăng dân số Hải Phòng (2005÷2015) ..................................................... 15 Hình 3-12: Số liệu di cư đi và đến Hải Phòng (2004÷2009) ............................................... 16 Hình 3-13: Thu hút vốn FDI của Nhóm so sánh (1996÷2016) ............................................ 17 Hình 3-14: Số lượng doanh nghiệp tại địa phương trong Nhóm so sánh (năm 2005÷2014) ............................................................................................................................................. 18 Hình 3-15: Diện tích, dân số và quy mô GRDP của Nhóm so sánh .................................... 21 Hình 3-16: Chỉ số cơ sở hạ tầng PCI năm 2016 của nhóm so sánh ..................................... 24 Hình 3-17: Chỉ số PAPI của Nhóm so sánh (2011÷2015) ................................................... 27 Hình 3-18: Các chỉ tiêu thành phần của chỉ số PAPI Hải Phòng (2011÷2015) ................... 27 Hình 3-19: Thu và chi ngân sách bình quân đầu người Nhóm so sánh (2001÷2014) ......... 29 Hình 3-20: Cơ cấu chi NSNN của Hải Phòng năm 2015 .................................................... 29 Hình 3-21: Cơ cấu chi NSNN đầu tư, giáo dục & y tế Hải Phòng (2008÷2014) ................ 30 Hình 3-22: Cơ cấu chi đầu tư, chi giáo dục & y tế của Nhóm so sánh năm 2014 ............... 30 Hình 3-23: Xếp hạng chỉ số PCI của Nhóm so sánh ........................................................... 32 Hình 3-24: Chỉ số PCI của Hải Phòng (2006÷2016) ........................................................... 32 Hình 3-25: Cơ cấu doanh nghiệp tại Hải Phòng .................................................................. 33 Hình 3-26: Cơ cấu vốn và Vốn bình quân doanh nghiệp Hải Phòng (2000÷2013) ............. 34
10. -viii- Hình 3-27: Sơ đồ cụm ngành Cảng biển ở Hải Phòng......................................................... 36 Hình 3-28: Lượng hàng thông qua cảng biển Hải Phòng (năm 2006÷2016) ...................... 37 Hình 3-29: Mô hình kim cương cụm ngành cảng biển tại Hải Phòng ................................. 39 Hình 4-1: Kết quả đánh giá năng lực cạnh tranh của thành phố Hải Phòng ........................ 41 DANH MỤC BẢNG Bảng 3-1: Thu hút vốn FDI của Hải Phòng (1996÷2016) ................................................... 16 Bảng 3-2: Lượng hành khách và hàng hóa vận chuyển tại Hải Phòng ................................ 25 Bảng 3-3: Tổng chi ngân sách của Nhóm so sánh (2001÷2014) ......................................... 28