Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Nâng cao năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ____________________ CHÂU ANH TẤN NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CỤM NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ CAO SU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ____________________ CHÂU ANH TẤN NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CỤM NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ CAO SU VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. ĐINH CÔNG KHẢI TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017
3. -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn với độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tp.Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 8 năm 2017 Tác giả Châu Anh Tấn
4. -ii- LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi gửi lời cảm ơn chân thành tới Quý thầy cô, cán bộ Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright đã tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt hai năm học vừa qua. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo, Tiến sĩ Đinh Công Khải, người đã tạo cơ hội để tôi có thể thực hiện đề tài nghiên cứu và tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các tổ chức, cá nhân đã nhiệt tình chia sẻ thông tin, quan điểm và cung cấp cho tôi các tài liệu hữu ích để tôi có thể hoàn thành đề tài nghiên cứu, đặc biệt là các anh/chị ở Viện nghiên cứu cao su Việt Nam và Hiệp hội chế biến gỗ Bình Dương. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể lớp MPP8, bạn bè, đồng nghiệp ở Agribank Chi nhánh tỉnh Bình Dương và gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tp.Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 8 năm 2017 Tác giả Châu Anh Tấn
5. -iii- TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Những năm gần qua, ngành chế biến gỗ Việt Nam đã có những bước phát triển nhanh, đưa Việt Nam lên vị trí thứ tư về giá trị xuất khẩu sản phẩm gỗ và thứ mười lăm về giá trị xuất khẩu nguyên liệu gỗ trên thế giới. Tuy nhiên, ngành chế biến gỗ Việt Nam lệ thuộc rất lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Trong bối cảnh các quốc gia như Myanmar, ào, Campuchia, Trung Quốc và gần đây là Malaysia đã ban hành chính sách đóng cửa rừng tự nhiên và cấm xuất khẩu gỗ tr n, gỗ xẻ đã đặt ra thách thức lớn đối với ngành chế biến gỗ Việt Nam là sự thiếu hụt nguồn cung gỗ nguyên liệu. Giải pháp hữu hiệu nhất cho ngành chế biến gỗ Việt Nam là khai thác từ chính nguồn nguyên liệu gỗ trong nước. Tuy nhiên, năm 2014 Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt đề án tăng cường công tác quản lý khai thác gỗ rừng tự nhiên đã khiến nguồn cung gỗ nguyên liệu rơi vào tình trạng căng thẳng, buộc các doanh nghiệp chế biến gỗ phải tăng cường sử dụng gỗ rừng trồng, đồng thời đây cũng là một yêu cầu đối với các doanh nghiệp chế biến gỗ xuất khẩu một khi Việt Nam đã tham gia vào các hiệp định thương mại tự do. Trong các loại gỗ rừng trồng, gỗ cao su đang dần trở thành nguồn nguyên liệu hết sức quan trọng đối với ngành chế biến gỗ Việt Nam. Diện tích trồng cao su ở Việt Nam xấp xỉ 1 triệu ha, chiếm 25% diện tích gỗ rừng trồng cả nước. Kim ngạch xuất khẩu nguyên liệu và sản phẩm gỗ cao su tinh chế gia tăng liên tục trong những năm gần đây và đóng góp tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành chế biến gỗ Việt Nam. Đứng trước thực trạng này, nghiên cứu được thực hiện nhằm trả lời hai câu hỏi chính sách: (i) Những nhân tố nào ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam? và (ii) Các chính sách để nâng cao năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam là gì? Nghiên cứu sử dụng hướng tiếp cận cụm ngành, sử dụng các nhân tố trong mô hình kim cương của Michael Porter để phân tích năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam. Kết quả phân tích cho thấy, sự phát triển của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam dựa trên ba động lực chính: (i) Việt Nam có nguồn nguyên liệu gỗ cao su dồi dào, (ii) cầu về nguyên liệu và sản phẩm gỗ cao su rất lớn; và (iii) bối cảnh cạnh tranh quốc tế có nhiều thay đổi thuận lợi cho sự phát triển của ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam. Tuy nhiên, phân tích cũng chỉ ra rằng, hiện nay đang tồn tại ba lực cản lớn cản trở sự phát
6. -iv- triển của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam, đó là: (i) thị trường nguồn nguyên liệu gỗ cao su trong nước không công bằng và thiếu minh bạch; (ii) thiếu cơ sở pháp lý cho việc cấp chứng chỉ rừng cho gỗ cao su; và (iii) doanh nghiệp và hộ gia đình trồng cao su chưa chú trọng nâng cao chất lượng gỗ cao su. Từ những phân tích trên, để nâng cao năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam, tác giả khuyến nghị ba chính sách. Thứ nhất, Chính phủ cần điều chỉnh lại cơ chế đặc thù trong việc thanh lý gỗ cao su của Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) để tạo thị trường nguyên liệu gỗ cao su cạnh tranh và minh bạch. Thứ hai, Chính phủ cần sớm ban hành các quy định mới về cấp chứng chỉ rừng bám sát thực tiễn, đặc thù của gỗ rừng trồng ở Việt Nam, đặc biệt là gỗ cao su. Thứ ba, cần sự phối hợp giữa doanh nghiệp và hộ gia đình trồng cao su với Viện nghiên cứu cao su Việt Nam để nâng cao chất lượng gỗ cao su thông qua chuyển giao kỹ thuật trồng, phổ biến kỹ thuật khai thác mủ và lựa chọn các giống cao su mủ - gỗ, gỗ - mủ hoặc thuần lấy gỗ để trồng phù hợp với từng vùng đất.
7. -v- MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................................... ii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU ................................................................................................ iii MỤC LỤC ............................................................................................................................ v DANH MỤC CÁC TỪ, KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................ viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................................... ix DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC ............................................................................................. x CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...................................................... 1 1.1. Bối cảnh nghiên cứu .................................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................. 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................... 2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 2 1.5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn thông tin ........................................................ 3 1.6. Bố cục của nghiên cứu .............................................................................................. 3 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC4 2.1. Lý thuyết về cụm ngành ........................................................................................... 4 2.2. Lý thuyết về năng lực cạnh tranh ............................................................................ 4 2.3. Tổng quan các nghiên cứu trước ............................................................................. 6 2.4. Kinh nghiệm phát triển cụm ngành chế biến gỗ cao su Malaysia ........................ 7 CHƯƠNG 3. PHÂN TÍCH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CỤM NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ CAO SU VIỆT NAM ....................................................................................... 11 3.1. Giới thiệu cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam ............................................. 11 3.1.1. Giới thiệu về sự phát triển của ngành gỗ cao su Việt Nam ............................. 11 3.1.2. Sử dụng gỗ cao su trong ngành chế biến gỗ .................................................... 12 3.1.3. Vai trò của gỗ cao su trong ngành chế biến gỗ Việt Nam ............................... 13 3.1.4. Sơ đồ cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam đặt trong khung phân tích năng lực cạnh tranh của Michael Porter ................................................................... 14 3.2. Phân tích năng lực cạnh tranh của cụm ngành chế biến gỗ cao su Việt Nam ... 16 3.2.1. Các điều kiện nhân tố đầu vào .......................................................................... 16
8. -vi- 3.2.2. Các điều kiện nhu cầu ....................................................................................... 21 3.2.3. Bối cảnh cho chiến lược và cạnh tranh của doanh nghiệp ............................. 23 3.2.4. Các ngành công nghiệp hỗ trợ và có liên quan ............................................... 26 3.2.5. Vai trò của Chính phủ ....................................................................................... 28 CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................ 35 4.1. Kết luận .................................................................................................................... 35 4.2. Khuyến nghị chính sách.......................................................................................... 35 4.3. Hạn chế của đề tài ................................................................................................... 36 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 37 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 39
9. -vii- DANH MỤC CÁC TỪ, KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ tiếng Anh Từ tiếng Việt CoC Chain of Custody certification Chứng nhận về chuỗi hành trình sản phẩm DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa FDI Foreign Direct Investment Vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài FM Forest Management certification Chứng nhận về quản lý rừng FSC Forest Stewardship Council Hội đồng quản lý rừng FLEGT Forest Law Enforcement, Thực thi lâm luật, quản trị rừng và Governance and Trade thương mại lâm sản PEFC Pan-European Forest Certification Tổ chức cấp chứng chỉ rừng liên Châu Âu R&D Research & Development Nghiên cứu và phát triển USD Đôla Mỹ VIFORES Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam VPA Voluntary Partnership Agreement Hiệp định đối tác tự nguyện VPA/FLEGT Hiệp định đối tác tự nguyện về thực thi lâm luật, quản trị rừng và thương mại lâm sản VRG Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam
10. -viii- DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Giá trị xuất khẩu gỗ cao su và cao su thiên nhiên của Maylaysia ......................... 7 Bảng 3.1: Diện tích trồng cây cao su qua các thời kỳ .......................................................... 17 Bảng 3.2: Diện tích cây cao su trên đất lâm nghiệp năm 2015 (ha) .................................... 17 Bảng 3.3: Sản lượng thực hiện của các công ty gỗ thuộc VRG năm 2016.......................... 19 Bảng 3.4: Diện tích cao su tái canh và sản lượng gỗ tr n cao su ước tính, 2014 – 2017 .... 24