Luận văn Một số khía cạnh pháp lý của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Một số khía cạnh pháp lý của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐOÀN THỊ LAN ANH MỘT SỐ KHÍA CẠNH PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐOÀN THỊ LAN ANH MỘT SỐ KHÍA CẠNH PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Đăng Dung HÀ NỘI - 2012
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: VAI TRÒ VÀ NỘI DUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC 5 ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 1.1. Vai trò của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà 5 nước 1.1.1. Lý luận về quản lý nhà nước 5 1.1.2. Vai trò của quản lý nhà nước 9 1.1.3. Doanh nghiệp nhà nước 13 1.2. Nội dung của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà 20 nước 1.2.1. Nhà nước thành lập doanh nghiệp nhà nước để hoạt động 20 đáp ứng nhu cầu thị trường và hoàn thành sứ mệnh chính trị 1.2.2. Nhà nước xây dựng pháp luật làm cơ sở cho doanh nghiệp 22 nhà nước hoạt động 1.2.3. Nhà nước quản lý cán bộ hoạt động trong doanh nghiệp nhà 26 nước 1.2.4. Nhà nước quản lý nguồn vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà 27 nước Chương 2: THỰC TRẠNG VIỆC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC TẠI 31 CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Doanh nghiệp nhà nước hoạt động thiếu sự cạnh tranh 31 2.2. Việc quản lý cán bộ tại doanh nghiệp nhà nước lỏng lẻo và 38 không hiệu quả 2.3. Không phân biệt chức năng quản lý nhà nước và hoạt động 42 kinh tế 2.4. Việc quản lý nguồn vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà 50
4. nước không hiệu quả 2.5. Một số bất cập khác 60 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ 66 HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 3.1. Phương hướng và yêu cầu đổi mới doanh nghiệp nhà nước 66 ở Việt Nam 3.1.1. Phương hướng đổi mới doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam 66 3.1.2. Yêu cầu đổi mới quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp 68 nhà nước ở Việt Nam 3.2. Những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh 69 nghiệp nhà nước trong thời gian tới ở Việt Nam 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về đổi mới và quản lý doanh 69 nghiệp nhà nước 3.2.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước trong 72 thời gian tới 3.2.3. Tăng cường sự chỉ đạo thực hiện đổi mới quản lý nhà nước 74 đối với doanh nghiệp nhà nước 3.2.4. Chỉ đạo thực hiện đúng pháp luật trong quá trình sắp xếp, 76 đổi mới doanh nghiệp nhà nước và đổi mới quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước 3.2.5. Đổi mới phương thức quản lý nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu 77 quả hoạt động quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước 3.2.6. Thực hiện mạnh mẽ việc cải cách thủ tục hành chính nhằm 79 phục vụ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp 3.2.7. Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và phòng, chống tham 81 nhũng trong quá trình đổi mới doanh nghiệp nhà nước 3.2.8. Tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của 84 doanh nghiệp nhà nước 3.2.9. Phát huy vai trò của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội 85 trong các doanh nghiệp sau đổi mới KẾT LUẬN 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 89
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời gian qua, doanh nghiệp nhà nước ở nước ta được đầu tư chiếm một tỷ trọng tương đối lớn trong nền kinh tế quốc dân, được Đảng và Nhà nước đầu tư trọng điểm, được coi là trụ cột của nền kinh tế. Tuy nhiên, hiện nay, Việt Nam đang bước vào thời kỳ đổi mới và đã có những bước tiến lớn trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội với tốc độ tăng trưởng GDP bình quân luôn ở mức cao, đời sống cũng như các quyền lợi chính đáng của nhân dân được quan tâm, cải thiện rõ rệt. Thế giới đặc biệt quan tâm đến Việt Nam, đặc biệt sau khi chúng ta trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Sau thời điểm này hàng loạt các chương trình đầu tư từ nước ngoài đã đến với Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, doanh nghiệp nhà nước sau hội nhập kinh tế càng tỏ ra hoạt động kém hiệu quả, gây thất thoát nguồn vốn nhà nước, lãng phí và đầu tư dàn trải, kinh doanh thua lỗ khiến Nhà nước phải gánh chịu những khoản nợ khổng lồ, điển hình như vụ việc xảy ra tại Tập đoàn Vinashin. Đứng trước yêu cầu đó, Đảng và Nhà nước đã yêu cầu thực hiện mạnh mẽ hàng loạt biện pháp trong đó có biện pháp tái cấu trúc toàn bộ Doanh nghiệp nhà nước thông qua tái cấu trúc nền kinh tế. Để có cơ sở cho việc tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước một cách hiệu quả, trong thời gian qua, nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến doanh nghiệp nhà nước đã được công bố. Để góp phần vào mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đã đề ra, Bộ Tài chính cũng đang xây dựng đề án tái cấu trúc Doanh nghiệp nhà nước trong đó hứa hẹn nhiều biện pháp hữu hiệu trong công tác đổi mới doanh nghiệp nhà nước. Nhận thức được ý nghĩa quan trọng đó, trên cơ sở sự hướng dẫn tận tình của GS.TS Nguyễn Đăng Dung, tác giả đã chọn đề tài "Một số khía 1
6. cạnh pháp lý của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam" để làm luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết về doanh nghiệp nhà nước như đề tài của - Võ Đại Lược (Chủ biên) "Đổi mới doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam", Nxb Khoa học - Xã hội, Hà Nội, 1997; đề tài của Lê Hồng Hạnh (2004), Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước - những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội; đề tài của giáo sư Đào Xuân Sâm "Đổi mới cơ chế quản lý với khu vực kinh tế nhà nước - Thành công, bất cập và giải pháp" được nêu tại Kỷ yếu Hội thảo (lần 3) Đề tài KX01.02 "Sở hữu Nhà nước và doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa". Đây là đề tài nghiên cứu có phạm vi tương đối rộng và sâu sắc. Ngoài ra, luận án tiến sỹ của Nguyễn Mạnh Quân "Những vấn đề lý luận cơ bản về doanh nghiệp nhà nước và vận dụng nó vào việc tiếp tục đổi mới doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam" cũng đưa ra nhiều giải pháp để tiếp tục đổi mới doanh nghiệp nhà nước. Ngoài các công trình nghiên cứu trên, rất nhiều tiến sĩ kinh tế đã có nhiều bài viết và những buổi tọa đàm về doanh nghiệp nhà nước. Điển hình như Tiến sỹ Lê Đăng Doanh có buổi tọa đàm cùng các phóng viên được ghi lại trong bài viết: "TS. Lê Đăng Doanh: Việt Nam cần cải cách doanh nghiệp nhà nước" trên báo Báo mới, ngày 16/03/2012; hay Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung với buổi tọa đàm được ghi lại bằng bài viết: "TS. Nguyễn Đình Cung: "Tái cơ cấu Doanh nghiệp nhà nước từ khâu giám sát, giải trình" trên báo Báo mới, ngày 30/11/2011. Với tinh thần học hỏi và tiếp thu, trên cơ sở những kết quả tự nghiên cứu, luận văn xin cung cấp các vấn đề lý luận và thực tế về doanh nghiệp nhà nước, quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước và đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước 2
7. thông qua việc nâng cao chất lượng quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước. 3. Mục tiêu nghiên cứu 1. Làm rõ một số vấn đề lý luận về doanh nghiệp nhà nước, những vai trò và nội dung của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước. 2. Đánh giá thực trạng hoạt động của doanh nghiệp nhà nước nói chung và thực trạng của việc quản lý nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước nói riêng. 3. Đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm hạn chế những bất cập trong công tác quản lý nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là một số vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước trong thời gian qua. Trên cơ sở đó đưa ra những phương hướng, giải pháp để nâng cao hiệu quả của công tác quản lý nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước, qua đó nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung vào việc tìm hiểu các quy định của pháp luật về bản chất Doanh nghiệp nhà nước, các quy định có liên quan đến việc quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp nhà nước, tìm hiểu thực trạng hoạt động của doanh nghiệp nhà nước để đưa ra những kiến nghị đổi mới công tác quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước trên cơ sở các tài liệu thu thập được về doanh nghiệp nhà nước đặc biệt trong giai đoạn từ 2000 - 2012. 3
8. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng, quan điểm của Đảng qua các kỳ đại hội và chính sách, pháp luật của Nhà nước về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và về vấn đề quản lý hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích một số vấn đề lý luận và thực tiễn xoay quanh các khía cạnh pháp lý của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước. Để đạt được các mục tiêu của đề tài đặt ra, tác giả sử dụng nhiều cách tiếp cận dưới những góc độ khác nhau về việc quản lý nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước trên cơ sở phương pháp phân tích định tính và định lượng. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp khác như nghiên cứu tổng hợp, so sánh, quy nạp, diễn dịch. 6. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn Hiện nay, đứng trước thực trạng việc quản lý nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước còn nhiều bất cập, rắc rối và thiếu minh bạch, công khai, luận văn này ra đời có đóng góp và một số ý nghĩa sau: - Luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận về doanh nghiệp nhà nước, quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước - Đánh giá thực trạng hoạt động của doanh nghiệp nhà nước nói chung và thực trạng của việc quản lý nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước nói riêng. - Đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm hạn chế những bất cập trong công tác quản lý nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước trong thời gian tới. - Với kết quả đạt được, luận văn là tài liệu tham khảo cho những nhà làm luật và cơ quan nghiên cứu. 4
9. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Vai trò và nội dung của quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước. Chương 2: Thực trạng của vấn đề quản lý nhà nước đối tại các doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam hiện nay. Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. 5
10. Chương 1 VAI TRÒ VÀ NỘI DUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 1.1. VAI TRÒ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 1.1.1. Lý luận về quản lý nhà nƣớc - Khái niệm quản lý Quản lý là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học tự nhiên và xã hội. Dưới góc độ nghiên cứu riêng của mình, mỗi ngành khoa học lại đưa ra khái niệm về quản lý khác nhau. Tuy nhiên, hiểu theo một cách chung nhất và thống nhất nhất, quản lý là sự tác động định hướng bất kỳ lên một hệ thống nào đó nhằm trật tự hóa nó và hướng nó phát triển phù hợp với những quy luật nhất định. Quan niệm như trên vừa phù hợp với quá trình tự động hóa của máy móc, vừa phù hợp với cả giới động vật, với xã hội loài người, tức là với quản lý xã hội nói chung. - Khái niệm quản lý xã hội. Quản lý xã hội là một thuật ngữ có thể được hiểu theo ba nghĩa khác nhau: quản lý trong xã hội; quản lý mang tính chất xã hội; quản lý khách thể hoặc đối tượng là xã hội. Quản lý xã hội được hiểu theo nghĩa quản lý trong xã hội là cách hiểu chung nhất và phổ biến nhất của thuật ngữ này. Nó bao hàm cả khái niệm quản lý trong Nhà nước, quản lý mang tính chất Nhà nước và quản lý khách thể và đối tượng bị quản lý là Nhà nước, vì Nhà nước nằm trong xã hội. Bản chất của quản lý trong xã hội là tính quyền uy. Vì quản lý là hoạt động lao động được xã hội hóa, là hoạt động có tổ chức. Muốn tổ 6