Luận văn Mô hình tòa án hiến pháp của một số nước trên thế giới và vấn đề xây dựng tòa án hiến pháp ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Mô hình tòa án hiến pháp của một số nước trên thế giới và vấn đề xây dựng tòa án hiến pháp ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN HOÀNG ANH MÔ HÌNH TÒA ÁN HIẾN PHÁP CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ VẤN ĐỀ XÂY DỰNG TÒA ÁN HIẾN PHÁP Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và Pháp luật Mã số: 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS NGUYỄN ĐĂNG DUNG HÀ NỘI - 2013
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Hoàng Anh
3. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: SỰ CẦN THIẾT PHẢI CÓ CƠ CHẾ BẢO HIẾN VÀ VỊ TRÍ, VAI TRÕ CỦA TÕA ÁN HIẾN PHÁP TRONG BỘ MÁY NHÀ NƢỚC ........................................................................................ 5 1.1. Sự cần thiết phải có cơ chế bảo hiến ................................................................ 5 1.2. Vị trí, vai trò của Tòa án Hiến pháp trong bộ máy nhà nước .......................... 7 1.2.1 Vị trí, vai trò của tòa án Hiến pháp .................................................................. 7 1.2.2 Đặc điểm của tòa án hiến pháp ........................................................................ 9 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 10 Chƣơng 2: MÔ HÌNH BẢO HIẾN CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA ĐIỂN HÌNH ..... 11 2.1. Lịch sử hình thành, phát triển và các mô hình bảo Hiến trên thế giới ........... 11 2.2. Các mô hình bảo hiến điển hình..................................................................... 12 2.2.1. Mô hình bảo hiến kiểu phi tập trung .............................................................. 12 2.2.2. Mô hình Bảo hiến tập trung ........................................................................... 14 2.2.3. Mô hình bảo hiến hỗn hợp kiểu Âu – Mỹ ...................................................... 16 2.2.4. Mô hình cơ quan lập hiến có chức năng bảo hiến.......................................... 16 2.2.5. Các mô hình khác ........................................................................................... 17 2.3. Mô hình Tòa án Hiến pháp ba quốc Mỹ, Đức, Thái Lan ............................... 17 2.3.1. Tòa án của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ ............................................................. 17 2.3.2. Tòa án Hiến pháp nước Đức .......................................................................... 23 2.3.3. Tòa án Hiến pháp Thái Lan............................................................................ 33 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 40
4. Chƣơng 3: MÔ HÌNH BẢO HIẾN Ở VIỆT NAM VÀ VIỆC XÂY DỰNG TÕA ÁN HIẾN PHÁP Ở VIỆT NAM TRONG TƢƠNG LAI ................ 41 3.1. Sơ lược về cơ chế Bảo hiến ở Việt Nam qua các bản hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992 và thực trạng bảo hiến ở Việt Nam hiện nay .................... 42 3.1.1 Sơ lược về cơ chế bảo hiến ở Việt Nam qua các bản Hiến pháp ................... 42 3.1.2. Những tồn tại, khiếm khuyết trong hoạt động bảo hiến ở nước ta hiện nay, việc đòi hỏi phải có một mô hình bảo hiến độc lập và hoàn thiện .................... 49 3.2. Bảo hiến ở Việt Nam là một nhu cầu tất yếu ................................................. 54 3.3. Các tiền đề để xây dựng mô hình bảo hiến độc lập và hoàn thiện ở Việt Nam ....................................................................................................... 56 3.4. Mô hình bảo Hiến ở Việt Nam và việc xây dựng Tòa án Hiến pháp ở Việt Nam trong tương lai ............................................................................... 59 3.4.1. Các phương án thành lập cơ quan bảo hiến ở Việt Nam ............................... 59 3.4.2. Mô hình Tòa án hiến pháp ở việt Nam trong tương lai ................................. 67 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 76 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 79
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Hiến pháp là nền tảng pháp lý, căn cứ chủ đạo đối với việc ban hành toàn bộ các văn bản pháp lý khác của Nhà nước, là cơ sở định hướng hoạt động của các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội cũng như hành vi ý thức pháp luật của mỗi công dân. Chính vì vậy Hiến pháp luôn được coi là đạo luật của mỗi quốc gia, các văn bản Luật và luật không được trái với Hiến pháp. Theo xu hướng phát triển tất yếu của xã hội, có hành vi vi phạm pháp luật thì cũng sẽ có những điều, hành vi mà chúng ta gọi là vi hiến (vi phạm Hiến pháp). Vì vậy cũng cần có những quy định, thiết chế để bảo vệ Hiến pháp, mà một mô hình được coi là truyền thống và hiệu quả nhất vẫn là hệ thống Tòa án. Việc duy trì và bảo vệ Hiến pháp ở Việt Nam hiện nay còn rất yếu, nguyên nhân thì có nhiều nhưng tựu chung lại là ở Việt Nam chư có tinh thần thượng tôn Hiến pháp. Và một trong những biện pháp để kịp thời khắc phục tình trang trên là thành lập Tòa án Hiến pháp với chức năng xét xử các hành vi vi phạm HIến pháp. Tuy nhiên, vì Hiến pháp là một thiết chế đặc biệt của Nhà nước nên Tòa án hiến pháp cũng được coi là một mô hình tòa án đặc biệt. Các bản Hiến pháp năm 1946,1959,1980 và 1992, sửa đổi bổ sung năm 2011 thì Việt Nam đều không quy định về việc thành lập một cơ quan bảo hiến chuyên trách mà giao cho Quốc hội. Điều này có nhiều điểm bất lợi hơn là thuận lợi. Tuy nhiên việc thành lập Tòa án Hiến pháp ở Việt Nam vẫn còn cả một chặng đường rất khó khăn và phức tạp. Theo xu hướng phát triển chung của việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thì việc thành lập một cơ chế bảo hiến là Tòa án hiến pháp được coi là một 1
6. nhu cầu tất yếu. Với các lý do đó, tôi đã chọn đề tài “Mô hình tòa án hiến pháp của một số nƣớc trên thế giới và vấn đề xây dựng tòa án hiến pháp ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ Luật học của mình 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Các bản Hiến pháp năm 1946,1959,1980 và 1992, sửa đổi bổ sung năm 20011 thì Việt Nam đều không quy định về việc thành lập một cơ quan bảo hiến chuyên trách mà giao cho Quốc hội. Điều này có nhiều điểm bất lợi hơn là thuận lợi. Việc thành lập một cơ chế bảo hiến phù hợp với điều kiện của Việt Nam và hoạt động có hiệu quả là cả một vấn đề lớn và đang gây nhiều tranh cãi. Có ý kiến cho rằng chúng ta vẫn nên thành lập Hội đồng bảo hiến nằm trong Quốc Hội, ý kiến khác lại cho rằng chúng ta nên cơ cấu lại tổ chức của Tòa án Nhân dân tối cao, theo đó sẽ trao quyền bảo vệ Hiến pháp cho Tòa án Tối cao. Lại có ý kiến cho rằng nên thành lập Tòa án Hiến pháp không thuộc Quốc Hội, hoạt động độc lập. Đây đều là những vấn đề tuy không mới mẻ với các nước trên thế giới nhưng lại đang còn rất nhiều gây tranh cãi ở Việt Nam. Việc nghiên cứu đề tài này tôi đã phân tích mô hình Tòa án Hiến pháp của một số nước điển hình trên thế giới. Từ đó xây dựng một mô hình Tòa án hiến pháp đối với Việt Nam. Tất cả các vấn đề đó hiện vẫn đang là lý luận nên việc nghiên cứu đề tài cũng chỉ dừng lại ở vấn đề phác thảo một mô hình tòa án hiến pháp dựa trên các điều kiện lý luận và thực tiễn hiện nay của Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là tìm hiểu sự cần thiết phải có một cơ chế bảo hiến trong giai đoạn hiện nay và sau này. Dựa trên việc phân tích một số mô hình Tòa án Hiến pháp của một số quốc gia điển hình, từ đó có cơ sở lý luận, kinh nghiệp để áp dụng cho việc xây dựng một tòa án Hiến pháp phù hợp với Việt Nam. 2
7. Để thực hiện được mục đích nêu trên, việc nghiên cứu đề tài luận văn có những nhiệm vụ chính sau: - Nghiên cứu để làm rõ khái niệm cơ chế bảo hiến, sự cần thiết phải có cơ chế bào hiến - Nghiên cứu mô hình tòa án Hiến pháp của một số các quốc gia điển hình là Mỹ, Đức, Thái Lan. Đây là các Quốc gia đã có tòa án hiến pháp đang hoạt động tương đối hiệu quả. Từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm co việc thành lập Tòa án Hiến pháp ở Việt Nam. - Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, kinh nghiệm của các quốc gia để thành lập một mô hình Tòa án hiến pháp của Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận về bảo hiến, cơ chế bảo hiến. Hiến pháp là đạo luật cơ bản nhất của bất kỳ một Quốc gia, cơ chế bảo vệ hiến pháp vì thế cũng được coi là một sự tất yếu. Luận văn nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động của Tòa án hiến pháp của một số quốc gia điển hình, đánh giá những điểm ưu điểm và nhược điểm của nó. Từ đó rút ra bài học kinh nghiệm để áp dụng cho Việt Nam. Đồng thời phân tích những điểm thuận lợi và khó khăn cho tiền đề xây dựng một mô hình tòa án Hiến pháp ở Việt Nam. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng cộng sản về vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta Quá trình nghiên cứu đề tài cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành như phương pháp lịch sử, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh và tổng hợp. Ngoài ra phương pháp thống kê cũng được sử dụng để hoàn thành việc nghiên cứu. 3
8. 6. Ý nghĩa khoa học của việc nghiên cứu đề tài luận văn Luận văn là một công trình nghiên cứu khoa học pháp lý có hệ thống các vấn đề về cơ chế bảo hiến. ý nghĩa khoa học của việc nghiên cứu đề tài luận văn thể hiện ở những điểm cơ bản sau đây: - Làm sáng tỏ vấn đề sự cần thiết phải có một cơ chế bảo hiến của bất kỳ quốc gia nào có Hiến pháp - Phân tích và đánh giá được những ưu điểm, khuyết điểm đang tồn tại của các mô hình bảo hiến cơ bản trên thế giới - Đánh giá các điều kiện về lý luận, những điểm thuận lợi và khó khăn trong việc thành lập tòa án hiến pháp độc lập ở Việt nam - Đề xuất một mô hình tòa án hiến pháp cho Việt Nam 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Sự cần thiết phải có cơ chế bảo hiến. Vị trí và vai trò của Tòa án hiến pháp trong bộ máy nhà nước Chương 2: Mô hình tòa án hiến pháp của một số quốc gia điển hình Chương 3: Mô hình bảo hiến ở Việt Nam và việc xây dựng Tòa án Hiến pháp ở Việt Nam trong tương lai 4
9. Chƣơng 1 SỰ CẦN THIẾT PHẢI CÓ CƠ CHẾ BẢO HIẾN VÀ VỊ TRÍ, VAI TRÕ CỦA TÕA ÁN HIẾN PHÁP TRONG BỘ MÁY NHÀ NƢỚC 1.1. Sự cần thiết phải có cơ chế bảo hiến Hiến pháp là nền tảng pháp lý, căn cứ chủ đạo đối với việc ban hành toàn bộ các văn bản pháp lý khác của Nhà nước, là cơ sở định hướng hoạt động của các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội cũng như hành vi ý thức pháp luật của mỗi công dân. Chính vì vậy Hiến pháp luôn được coi là đạo luật của mỗi quốc gia, các văn bản Luật và luật không được trái với Hiến pháp. Bảo hiến hiểu theo nghĩa hẹp: bảo hiến (bảo vệ hiến pháp) về ý nghĩa cốt lõi được hiểu là kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật, là xem xét xem những đạo luật được đưa ra có phù hợp với tinh thần và nội dung của Hiến pháp hay không. Những người dân bình thường không có khả năng vi phạm Hiến pháp bởi lẽ đối tượng điều chỉnh theo nghĩa hẹp nhất của Hiến pháp là sự giới hạn quyền lực nhà nước. Theo cách hiểu này, bảo hiến không nhằm vào các văn bản dưới luật. Sự bảo hiến chỉ nhằm vào những đạo luật do Quốc hội đưa ra. Bảo hiến hiểu theo nghĩa rộng: bảo hiến được hiểu là kiểm soát tính hợp hiến của các hành vi của các định chế chính trị được quy định trong Hiến pháp. Thực tiễn của chế độ bảo hiến ở các nước cho thấy, các định chế bảo hiến được sinh ra không chỉ đơn thuần là kiểm soát tính hợp hiến của hành vi lập pháp. Toà án Hiến pháp ở nhiều quốc gia châu Âu bên cạnh việc kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật của Nghị viện còn thực hiện nhiều chức 5
10. năng khác để bảo vệ nội dung và tinh thần của Hiến pháp như giải quyết tranh chấp giữa lập pháp và hành pháp, giữa liên bang và tiểu bang, giữa trung ương và địa phương; kiểm soát tính hợp hiến trong hành vi của Tổng thống cũng như của các quan chức trong bộ máy hành pháp. Cơ chế bảo hiến hiểu theo nghĩa rộng: cơ chế bảo hiến là toàn bộ những yếu tố, phương tiện, phương cách và biện pháp nhằm bảo đảm cho Hiến pháp được tôn trọng, chống lại mọi sự vi phạm Hiến pháp có thể xảy ra. Cơ chế bảo hiến hiểu theo nghĩa hẹp: cơ chế bảo hiến là một thiết chế được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc và quy định của pháp luật để thực hiện các biện pháp nhằm bảo đảm cho Hiến pháp được tôn trọng, chống lại mọi sự vi phạm Hiến pháp có thể xảy ra. Theo xu hướng phát triển tất yếu của xã hội, có hành vi vi phạm pháp luật thì cũng sẽ có những điều, hành vi mà chúng ta gọi là vi hiến (vi phạm Hiến pháp). Vì vậy cũng cần có những quy định, thiết chế để bảo vệ Hiến pháp, mà một mô hình được coi là truyền thống và hiệu quả nhất vẫn là hệ thống Tòa án. Tuy nhiên, vì Hiến pháp là một thiết chế đặc biệt của Nhà nước nên vấn đề bảo vệ Hiến pháp cũng phải được coi là một thiết chế đặc biệt như vậy. Và tòa án hiến pháp cũng được coi là một mô hình tòa án đặc biệt. Các quốc gia có Tòa án hiến pháp độc lập gồm: Hiện nay, trên thế giới đã có rất nhiều quốc gia có Tòa án Hiến pháp độc lập khoảng hơn 60 quốc gia. Mỗi quốc gia đều chọn cho mình một mô hình phù hợp với điều kiện lịch sử và xã hội của mình. Bản thống kê dưới đây sẽ minh chứng điều này: 6