Luận văn Mô hình tổ chức viện kiểm sát nhân dân theo khu vực đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Mô hình tổ chức viện kiểm sát nhân dân theo khu vực đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THỊ HẰNG MÔ HÌNH TỔ CHỨC VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO KHU VỰC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2013 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THỊ HẰNG MÔ HÌNH TỔ CHỨC VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO KHU VỰC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đặng Minh Tuấn HÀ NỘI - 2013 2
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: YÊU CẦU ĐỔI MỚI MÔ HÌNH VIỆN KIỂM SÁT NHÂN 8 DÂN THEO KHU VỰC TRONG BỐI CẢNH CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM 1.1. Khái quát về cải cách tư pháp 8 1.1.1. Bối cảnh cải cách tư pháp 8 1.1.2. Các quan điểm cải cách tư pháp 12 1.1.3. Những nội dung của cải cách tư pháp 15 1.2. Đổi mới hệ thống Viện kiểm sát nhân dân đáp ứng yêu cầu cải 19 cách tư pháp 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Viện kiểm sát nhân dân 19 1.2.2. Hệ thống Viện kiểm sát nhân dân theo pháp luật hiện hành 34 1.2.3. Thực trạng tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân 39 1.3. Cơ sở thiết lập viện kiểm sát nhân dân khu vực trong hệ thống 46 Viện kiểm sát nhân dân Chương 2: XÂY DỰNG MÔ HÌNH VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 56 KHU VỰC 2.1. Những thuận lợi của việc xây dựng Viện kiểm sát nhân dân 56 khu vực 2.1.1. Sự quan tâm chỉ đạo kịp thời của Đảng 56 2.1.2. Phù hợp với bối cảnh đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới 57 đất nước 2.1.3. Phù hợp với chủ trương tăng thẩm quyền cho Tòa án nhân dân 58 3
4. cấp huyện và Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện 2.1.4. Tiếp thu kinh nghiệm tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát 59 nhân dân ở Việt Nam và kinh nghiệm của một số nước trên thế giới 2.2. Khó khăn, thách thức của việc xây dựng mô hình Viện kiểm 63 sát nhân dân khu vực 2.2.1. Những bất cập trong việc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng và sự 63 giám sát của Hội đồng nhân dân 2.2.2. Sự thiếu đồng bộ trong việc đổi mới hệ thống các cơ quan tư pháp 66 2.2.3. Sự thiếu thống nhất trong việc xây dựng số lượng và địa hạt tư 68 pháp của Viện kiểm sát khu vực ở một số địa phương 2.2.4. Chưa đảm bảo cơ sở pháp lý cho việc thành lập Viện kiểm sát 71 nhân dân khu vực 2.2.5. Những bất cập về tổ chức cán bộ 72 2.2.6. Những bất cập về cơ sở vật chất 73 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MÔ 75 HÌNH VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN KHU VỰC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP 3.1. Phương hướng xây dựng Viện kiểm sát nhân dân khu vực 75 3.1.1. Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng 75 3.1.2. Đảm bảo sự giám sát của Hội đồng nhân dân 78 3.1.3. Đảm bảo quyền của người dân trong việc tiếp cận Viện kiểm 80 sát nhân dân khu vực 3.1.4. Đảm bảo sự đồng bộ của các cơ quan tư pháp 81 3.2. Các giải pháp xây dựng Viện kiểm sát nhân dân khu vực 83 3.2.1. Về cơ sở pháp lý 83 3.2.2. Về tổ chức bộ máy 86 3.2.3. Về đội ngũ cán bộ 86 3.2.4. Về cơ sở vật chất 88 KẾT LUẬN 91 4
5. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 94 5
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cải cách Viện kiểm sát là một trong những nội dung quan trọng của cải cách bộ máy nhà nước nói chung và cải cách tư pháp nói riêng nhằm mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong những năm qua, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Đảng ta đã có một số nghị quyết, chỉ thị về xây dựng, hoàn thiện Nhà nước và pháp luật, trong đó có nhấn mạnh đến nội dung đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát như Nghị quyết Trung ương 8 (Khóa VII); Nghị quyết Trung ương 3 (Khóa VIII), Nghị quyết Trung ương 7 (Khóa VIII); Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX; Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị "về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới". Đặc biệt, ngày 02/6/2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định mục tiêu xây dựng một nền tư pháp trong sạch, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong đó, Bộ Chính trị chỉ rõ phải: Tổ chức hệ thống Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính, gồm: Tòa án nhân dân sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện; Tòa án phúc thẩm có nhiệm vụ chủ yếu là xét xử phúc thẩm và xét xử sơ thẩm một số vụ án; Tòa thượng thẩm được tổ chức theo khu vực có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm; Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm Trước mắt, Viện kiểm sát nhân dân giữ nguyên chức năng như hiện nay là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. 6
7. Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức Tòa án. Nghiên cứu việc chuyển Viện kiểm sát thành Viện công tố, tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra [16]. Trên cơ sở chỉ đạo của Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, ngày 28/7/2010 Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận số 79-KL/TW về Đề án đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án, Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra. Theo đó, Ban Chấp hành Trung ương khẳng định: Viện kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp như hiện nay. Tổ chức hệ thống Viện kiểm sát nhân dân thành 4 cấp, phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án nhân dân, gồm Viện kiểm sát nhân dân khu vực (số lượng và địa hạt tư pháp tương ứng với số lượng và địa hạt tư pháp của Tòa án nhân dân sơ thẩm khu vực); Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Viện kiểm sát nhân dân cấp cao; Viện kiểm sát nhân dân tối cao [18]. Sự cần thiết phải thành lập Viện kiểm sát nhân dân 4 cấp đã được làm rõ thông qua Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 và Kết luận số 79-KL/TW ngày 28/7/2010 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Trong đó, việc thành lập Viện kiểm sát nhân dân khu vực là nội dung quan trọng nhất trong phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát vì đây là cấp trực tiếp giải quyết số lượng chủ yếu các vụ việc theo thủ tục tư pháp và đây cũng là vấn đề phức tạp, có tác động rất lớn đến hiệu quả của cải cách tư pháp trong thời gian tới. Thành lập Viện kiểm sát nhân dân khu vực thực sự là một chủ trương lớn của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn hiện nay, đòi hỏi phải được quan tâm, tập trung chỉ đạo, lãnh đạo kịp thời. Vấn đề cấp thiết đặt ra là tổ chức Viện kiểm sát nhân dân khu vực phải đáp ứng mục tiêu chung của việc đổi mới các cơ quan tư pháp, đó là đảm 7
8. bảo tính khoa học, đồng bộ, đề cao tính độc lập, khách quan, tuân thủ pháp luật của từng cơ quan và các chức danh tư pháp trong quá trình tiến hành tố tụng; góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; đồng thời phải đảm bảo nguyên tắc tập trung, thống nhất lãnh đạo trong ngành, là nguyên tắc tổ chức và hoạt động đặc thù của Viện kiểm sát nhân dân. Với lý do nêu trên, học viên đã chọn đề tài "Mô hình tổ chức Viện kiểm sát nhân dân theo khu vực đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam" làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. Đây là vấn đề có tính thời sự, cần thiết và cấp bách. 2. Tình hình nghiên cứu Nhằm góp phần hoàn thiện các vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, thời gian qua Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Tư pháp... đã có nhiều chương trình trao đổi và hợp tác với các cơ quan ở các nước Pháp, Đức, Thụy Điển, Nhật Bản, Trung Quốc, Canada... và các tổ chức quốc tế như SIDA, JICA, UNDP... về hoạt động tư pháp. Trong đó có nhiều Hội nghị, Hội thảo, Tọa đàm... trong và ngoài nước đã cho chúng ta một bức tranh nhiều màu sắc về tổ chức và hoạt động hệ thống cơ quan tư pháp của các nước. Đây là những kinh nghiệm quý giúp chúng ta có cái nhìn bao quát về hệ thống tư pháp của các nước trên thế giới để từ đó lựa chọn một mô hình tổ chức và hoạt động của cơ quan tư pháp phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Những định hướng lớn về cải cách tư pháp nói riêng và cải cách bộ máy nhà nước nói chung liên tục được đề cập qua các kỳ Đại hội Đảng VI, VII, VIII và IX là nền tảng tư tưởng vững chắc cho công cuộc đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan tư pháp nước ta. Trong những năm gần đây đã có một số công trình khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, Luận văn thạc 8
9. sĩ, sách chuyên khảo nghiên cứu về hệ thống tư pháp Việt Nam có liên quan đến Viện kiểm sát nhân dân như Đề tài khoa học cấp Bộ "Nghiên cứu những cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng mô hình tổ chức và hoạt động của Viện Công tố ở Việt Nam theo yêu cầu cải cách tư pháp" năm 2006, "Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của tòa án trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân" năm 2006, "Tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân khu vực ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo theo yêu cầu cải cách tư pháp" năm 2009; Luận văn Thạc sĩ luật học: "Viện kiểm sát nhân dân trong điều kiện cải cách tư pháp", của Phạm Thị Đào, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2011; sách chuyên khảo: "Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam", của GS.TSKH. Đào Trí Úc, Nxb Tư pháp, 2006; "Một số vấn đề về Hiến pháp và bộ máy nhà nước", của GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, Nxb Giao thông vận tải, 2002; "Hệ thống tư pháp và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay", của tập thể các tác giả do GS.TS. Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Khoa học xã hội, 2002... Bên cạnh đó còn có các bài viết liên quan đến nội dung đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân được đăng trên các tạp chí như: "Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền", của TSKH Lê Cảm, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 4, 2002; "Yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền đối với đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp", của Nguyễn Mạnh Cường, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 10, 2002; "Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan thực hiện chức năng thực hành quyền công tố đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp", của Phạm Hồng Hải, Tạp chí Kiểm sát, số 14, 2007; "Một vài ý kiến về việc tổ chức hệ thống Viện kiểm sát nhân dân theo mô hình khu vực" của Hồ Đức Anh, website Các công trình khoa học nêu trên đã góp phần làm rõ hơn các vấn đề lý luận và thực tiễn về mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan tư 9
10. pháp nước ta, phúc đáp những yêu cầu bức xúc của cuộc sống. Tuy nhiên, vì các lý do khác nhau nên những công trình nghiên cứu trên chưa giải quyết một cách đầy đủ, toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp nói chung và Viện kiểm sát nhân dân nói riêng trong điều kiện cải cách tư pháp. Vấn đề tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 4 cấp trong đó có việc xây dựng Viện kiểm sát nhân dân khu vực mới được đặt ra trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị và Kết luận số 79-KL/TW ngày 28/07/2010 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Vì vậy, mặc dù đã có khá nhiều bài viết về vấn đề này nhưng chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu đầy đủ, toàn diện và có hệ thống chính thức được công bố. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu đề tài bao gồm: - Làm rõ bối cảnh, quan điểm và nội dung cải cách tư pháp. - Hiểu rõ thực trạng hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy, cán bộ của Viện kiểm sát nhân dân trong thời gian qua. - Xác định cơ sở thiết lập Viện kiểm sát nhân dân khu vực trong hệ thống Viện kiểm sát nhân dân và tính ưu việt của mô hình này so với Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện hiện nay. - Chỉ ra những thuận lợi cũng như khó khăn, thách thức đối với ngành kiểm sát trong việc xây dựng mô hình Viện kiểm sát nhân dân khu vực; - Đưa ra phương hướng và giải pháp xây dựng mô hình Viện kiểm sát nhân dân khu vực nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam. Để thực hiện mục tiêu nói trên, luận văn có nhiệm vụ: - Nghiên cứu cải cách tư pháp ở Việt Nam và yêu cầu cải cách đối với Viện kiểm sát nhân dân. - Nghiên cứu thực trạng hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy, cán bộ của Viện kiểm sát nhân dân trong thời gian qua. 10