Luận văn Luật quốc tế và học thuyết can thiệp nhân đạo

Nội dung tài liệu: Luận văn Luật quốc tế và học thuyết can thiệp nhân đạo

1. ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt trÇn thÞ v©n trµ luËt quèc tÕ vµ häc thuyÕt can thiÖp nh©n ®¹o luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2010
2. ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt trÇn thÞ v©n trµ luËt quèc tÕ vµ häc thuyÕt can thiÖp nh©n ®¹o Chuyªn ngµnh : LuËt quèc tÕ M· sè : 60 38 60 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng•êi h•íng dÉn khoa häc: PGS.TS §inh Ngäc V•îng Hµ néi - 2010
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các hộp MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CAN THIỆP NHÂN ĐẠO TRONG HOẠT ĐỘNG GIỮ 7 GÌN HÒA BÌNH QUỐC TẾ 1.1. Giữ gìn hòa bình quốc tế: khái niệm, lịch sử hình thành, các 7 hình thức và nguyên tắc cơ bản 1.1.1. Khái niệm giữ gìn hòa bình quốc tế 7 1.1.2. Lịch sử hình thành của hoạt động giữ gìn hòa bình quốc tế 8 1.1.3. Các hình thức cơ bản của hoạt động giữ gìn hòa bình quốc tế 11 1.1.3.1. An ninh tập thể 11 1.1.3.2. Ngoại giao phòng ngừa 13 1.1.3.3. Cưỡng chế hoà bình 13 1.1.3.4. Kiến tạo hoà bình 13 1.1.3.5. Xây dựng hoà bình sau xung đột 14 1.1.3.6. Giải trừ quân bị 14 1.1.3.7. Các biện pháp củng cố lòng tin 15 1.1.3.8. Các biện pháp bảo đảm an ninh quốc tế 15 1.1.4. Nguyên tắc hoạt động giữ gìn hòa bình quốc tế 16 1.1.4.1. Nguyên tắc an ninh không chia cắt 16 1.1.4.2. Nguyên tắc an ninh bình đẳng 16
4. 1.2. Lịch sử hình thành, phát triển và thực tiễn hoạt động của 17 học thuyết can thiệp nhân đạo 1.2.1. Từ sự hình thành khái niệm can thiệp nhân đạo tới việc trở 17 thành một hệ thống trong pháp luật quốc tế 1.2.2. Những hoạt động can thiệp nhân đạo trong thời gian chiến 19 tranh lạnh (1945-1991) 1.2.3. Thực tiễn của hoạt động can thiệp nhân đạo trong giai đoạn 22 hiện nay 1.3. Khía cạnh chủ chốt của học thuyết can thiệp nhân đạo trong 26 hoạt động can thiệp của NATO ở Kosovo 1.3.1. Diễn biến khủng hoảng tại Kosovo 26 1.3.2. Khía cạnh chủ chốt của học thuyết can thiệp nhân đạo trong 29 hoạt động can thiệp của NATO ở Kosovo Chương 2: LUẬT QUỐC TẾ VÀ LÝ THUYẾT VỀ CAN THIỆP 34 NHÂN ĐẠO 2.1. Khía cạnh hợp pháp của can thiệp nhân đạo: tỷ lệ hợp lý 34 giữa luật quốc tế hiện đại và vấn đề bảo vệ quyền con người 2.1.1. Can thiệp nhân đạo theo quan điểm của Luật quốc tế hiện đại 34 2.1.2. Bảo vệ quyền con người là một lĩnh vực quan trọng của 38 Luật quốc tế 2.1.3. Khái niệm về "chủ quyền hạn chế" 42 2.2. Lý thuyết hiện đại về can thiệp nhân đạo 46 2.2.1. Hoàn cảnh ra đời của lý thuyết hiện đại về can thiệp nhân đạo 47 2.2.2. Lý thuyết hiện đại về can thiệp nhân đạo 49 Chương 3: CAN THIỆP NHÂN ĐẠO - MỘT HÌNH THỨC MỚI 58 VÀ ĐẶC BIỆT ĐỂ GIỮ GÌN HÒA BÌNH QUỐC TẾ 3.1. Xây dựng khái niệm can thiệp nhân đạo thích hợp với luật 58 quốc tế hiện đại nhằm giữ gìn hòa bình quốc tế
5. 3.2. Phát triển luật quốc tế trong việc điều chỉnh thống nhất can 61 thiệp nhân đạo 3.2.1. Thống nhất quan điểm về mối quan hệ giữa chủ quyền và 61 nhân quyền 3.2.2. Xây dựng các điều kiện tiên quyết cho can thiệp nhân đạo 67 3.2.2.1. Có sự vi phạm quyền con người bởi các hành vi thảm sát 67 hoặc diệt chủng 3.2.2.2. Quốc gia nơi diễn ra hành vi vi phạm nghiêm trọng quyền con 69 người không muốn hoặc không thể chấm dứt tình trạng này 3.2.2.3. Sự vi phạm nghiêm trọng quyền con người đe dọa hoặc phá 70 hoại hòa bình và an ninh quốc tế 3.2.3. Triển khai cơ chế cho can thiệp nhân đạo 71 3.2.4. Thực hiện can thiệp nhân đạo một cách hiệu quả dưới thẩm 73 quyền của Liên hợp quốc 3.2.4.1. Cải tổ cơ cấu và hoạt động của Hội đồng bảo an 73 3.2.4.2. Xác lập thẩm quyền cho Đại hội đồng trong các hoạt động 77 can thiệp nhân đạo khi Hội đồng bảo an không thực hiện vai trò của mình 3.2.4.3. Lực lượng quân đội của Liên hợp quốc 79 KẾT LUẬN 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 84
6. Danh môc c¸c hép Sè hiÖu Tªn hép Trang hép 3.1 Một số định nghĩa về can thiệp nhân đạo 59 3.1 Một số cuộc thảm sát và diệt chủng từ năm 1945 đến 66 năm 1994
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Một trong những biểu hiện của toàn cầu hóa trong lĩnh vực chính trị và nhân đạo và yếu tố thực tế của trật tự thế giới mới là "thể chế" can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia có chủ quyền vì lý do nhân đạo, được mang tên "can thiệp nhân đạo". Sự quan tâm gần đây nhất đến vấn đề này là cuộc tấn công của NATO đối với Nam Tư, với lý do chính thức là có một cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Kosovo. Tháng 03/1999, với lý do bảo vệ người Anbani bị người Serbia thanh lọc sắc tộc ở Kosovo, NATO đã tấn công vào Cộng hòa liên bang Nam Tư. Một chiến dịch ném bom trên không nhằm vào Serbia được NATO triển khai. Hậu quả của nó là Slobodan Milosevic bị lật đổ, và lực lượng quân Serbia được thay bởi quân của NATO. Bên cạnh những mục tiêu "nhân đạo" mà NATO đạt được thì sự kiện này rõ ràng cũng đã dẫn đến sự trầm trọng hơn mối quan hệ giữa dân cư Serbia và Albania của Kosovo, cùng các hành vi khủng bố, vi phạm quyền con người ở quy mô lớn ngày càng nhiều hơn, và một dòng chảy khổng lồ những người tị nạn. NATO, dẫn đầu là Hoa Kỳ đã đảm nhiệm việc giải quyết cuộc khủng hoảng ở Kosovo, đẩy Tổ chức Hợp tác và An ninh châu Âu (OSCE) vào vị trí thứ hai. Tuy nhiên, thay vì sử dụng các phương pháp chính trị, ngoại giao và các phương tiện hòa bình khác để giải quyết cuộc khủng hoảng, NATO từ rất sớm đã quyết định sử dụng tên lửa và bom quy mô lớn. Đây là lần đầu tiên học thuyết can thiệp nhân đạo được thực hiện một cách công khai sau Chiến tranh lạnh và đến tháng 05/2008, nó đã trở thành một phần chiến lược mới của NATO. 1
8. Với cuộc chiến này, các nhà phân tích tin rằng, đã xuất hiện một chiều hướng chính trị thế giới mới, làm rõ nhiều vấn đề về can thiệp nhân đạo ở giai đoạn hiện nay trong cách giải quyết vấn đề của các nhà lãnh đạo các nước phương Tây. Năm 2003, Mỹ tấn công vào Iraq bất chấp sự phản đối của Liên hợp quốc và cộng đồng quốc tế. Lý do được Mỹ đưa ra là Iraq đang sở hữu vũ khí hủy diệt hàng loạt, đe dọa nền hòa bình của các quốc gia trong khu vực; Iraq đang chứa chấp các tổ chức khủng bố quốc tế; nước này không tuân thủ chương trình đổi dầu lấy lương thực và tất nhiên là Iraq đã và đang tiến hành diệt chủng người Kurd. Một lần nữa học thuyết can thiệp nhân đạo được sử dụng làm phương tiện cho những cuộc tấn công quân sự vào một quốc gia có chủ quyền. Tác giả chọn đề tài nêu trên để nghiên cứu vì những lý do sau đây: - Học thuyết can thiệp nhân đạo vi phạm nghiêm trọng các nguyên tắc cơ bản của Luật quốc tế hiện đại, trong đó có nguyên không dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực, nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác. - Học thuyết can thiệp nhân đạo đề cao vấn đề nhân quyền. Trong thời đại hiện nay, nhân quyền là một đề tài nóng bỏng, nhất là nạn diệt chủng và thảm sát. Chúng nhận được sự quan tâm xác đáng của cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, trong quá khứ gần và hiện nay, những vụ thảm sát vẫn cứ diễn ra một cách âm thầm hay công khai, núp dưới những "tấm khiên" chủ quyền quốc gia, lợi ích của đa số cộng đồng, đối lập về niềm tin tôn giáo, Nhưng dù với bất kỳ lý do gì thì chúng vẫn là những hành vi cần lên án và ngăn chặn. - Học thuyết này đang được một số quốc gia sử dụng một cách tùy tiện vì lợi ích của mình. Hậu quả gây nên sự mất ổn định tình hình thế giới cũng như lấn át sự cân bằng của trật tự pháp lý quốc tế. Tình hình đó làm các quốc gia khác, nhất là những quốc gia có nguồn tài nguyên thiên nhiên 2
9. quan trọng hay vị trí địa - chính trị đặc biệt lo lắng cho sự an toàn của quốc gia mình. - Học thuyết can thiệp nhân đạo đang nhận được những quan điểm trái chiều nhau. Bên ủng hộ thì cho rằng học thuyết này đề cao vấn đề nhân quyền - vấn đề ngày càng trở nên quan trọng trong thế giới hiện đại và văn minh, và quan trọng hơn cả chủ quyền quốc gia. Bên phản đối thì đưa ra chính kiến rằng việc vận dụng học thuyết vi phạm chủ quyền của các quốc gia, can thiệp thô bạo vào công việc của quốc gia khác. Hai quan điểm này, có quan điểm nào là đúng hoàn toàn hay không, hay là có thể có một nhận định dung hoà giữa chúng? Bởi một vấn đề luôn có hai mặt của chúng, nên đánh giá những tác động tích cực và tiêu cực của học thuyết tới luật quốc tế hiện đại sẽ cho chúng ta cái nhìn đúng đắn hơn về học thuyết. Và Luật quốc tế sẽ cần những thay đổi để phát huy tính tích cực, giảm thiểu tính tiêu cực của học thuyết. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài - Tình hình nghiên cứu trong nước Học thuyết can thiệp nhân đạo được nghiên cứu khá khiêm tốn ở Việt Nam. Nó mới được đề cập ở mức độ một số bài viết, ở góc độ mặt tiêu cực của học thuyết. Hiện nay chưa có một nghiên cứu cụ thể về học thuyết can thiệp nhân đạo, về những ảnh hưởng của nó tới Luật quốc tế hiện đại dưới góc độ là một nhân tố tác động nhằm hoàn thiện Luật quốc tế. - Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Vấn đề này được nghiên cứu từ rất lâu ở nhiều quốc gia, và xuất hiện sự tranh cãi gay gắt giữa những học giả ủng hộ can thiệp nhân đạo và những học giả phản đối can thiệp nhân đạo, nhất là sau năm 1945, với sự ra đời của Liên hợp quốc là hệ thống các nguyên tắc cơ bản của Luật quốc tế, đánh dấu sự mất căn cứ pháp lý cho hoạt động can thiệp nhân đạo. 3
10. Từ sau năm 1989, các cuộc xung đột vũ trang và các vụ việc khác làm gia tăng các vi phạm quyền con người nghiêm trọng trên diện rộng, mà Mỹ và phương Tây gọi chúng là "khủng hoảng mang tính chất nhân đạo" hay "khủng hoảng nhân đạo", "thảm họa nhân đạo". Các học giả luật quốc tế ủng hộ can thiệp nhân đạo tiếp tục đưa ra những luận điểm mới chứng minh sự hợp lý và cần thiết của hoạt động can thiệp nhân đạo. Có thể kể đến như cuốn Humanitarian Intervention: Ethical Endeavours and the Politics of Interests của Roy Isbister (2000), cuốn Humanitarian Intervention. Legal and political Aspects của Copenhagen (1999), Bên cạnh đó, xuất hiện một xu thế nghiên cứu về can thiệp nhân đạo nhằm tìm cách áp dụng hoạt động này một cách hiệu quả hơn. Ở Mỹ, quốc gia dẫn đầu trong hoạt động can thiệp nhân đạo, một số trường đại học và viện nghiên cứu vẫn đang tiến hành các dự án có liên quan. Đi đầu phong trào này là Brooking Institutes hoặc trường đại học John Hopkins với một số tác phẩm sau: cuốn Chaos and Dissolution after the Cold War, Balkan Stratery của Susan Woodward (1995); cuốn Intervention: the Use of American Military Foce in the Post-cold War World của Richad N.Haass (1999), cuốn U.S Intervention from Northen Iraq to Kosovo của Robert C.DiPrizio (2002), 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của sự hình thành và phát triển của học thuyết can thiệp nhân đạo, và từ đó đánh giá những hạt nhân tích cực của học thuyết này. Bên cạnh đó đề tài phân tích các tác động tiêu cực lẫn tích cực của học thuyết tới Luật quốc tế hiện đại. Qua đó đề xuất những giải pháp cho Luật quốc tế hiện đại nhằm phát huy những ưu điểm và hạn chế những nhược điểm của học thuyết. 4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Đề tài tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu vấn đề can thiệp nhân đạo theo nghĩa hẹp: can thiệp có sử dụng vũ lực. Luận văn đề cập đến tính 4