Luận văn Khảo sát những cuộc chia ly trong Thơ ca Trung Đại Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Khảo sát những cuộc chia ly trong Thơ ca Trung Đại Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Oanh KHẢO SÁT NHỮNG CUỘC CHIA LY TRONG THƠ CA TRUNG ĐẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HÓA VÀ NGÔN NGỮ VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Oanh KHẢO SÁT NHỮNG CUỘC CHIA LY TRONG THƠ CA TRUNG ĐẠI VIỆT NAM Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HÓA VÀ NGÔN NGỮ VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ THU YẾN Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, tài liệu trích dẫn, kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Vũ Thị Oanh
4. LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện luận văn này, tôi đã nhận được sự trợ giúp và hướng dẫn tận tình cũng như sự động viên, giúp đỡ của PGS.TS Lê Thu Yến. Tôi xin kính gửi lời tri ân chân thành và sâu sắc nhất đến Cô! Tiếp theo đó, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám Hiệu trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, các Thầy Cô giáo trong khoa Ngữ Văn cùng các Thầy Cô phòng Sau Đại Học, Thư viện trường là những nơi đã luôn tạo điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu, tìm hiểu và tra cứu cũng như tham khảo tài liệu để phục vụ cho quá trình hoàn thành luận văn. Kính gửi lời cảm ơn đến những người thân, bạn bè đã luôn quan tâm, chia sẻ, động viên và giúp đỡ để tôi hoàn thành công việc học tập và nghiên cứu đề tài luận văn này! Xin chân thành cảm ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 04 năm 2018 Học viên Vũ Thị Oanh
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ............................................................ 9 1.1. Bối cảnh lịch sử thời kỳ trung đại Việt Nam .............................................. 9 1.2. Sự hình thành và phát triển của văn học trung đại .................................... 12 1.3. Giới thiệu những tác phẩm thơ ca có nội dung chia ly ............................. 18 1.3.1. Khái niệm về thơ ................................................................................. 18 1.3.2. Thống kê các bài thơ có nội dung chia ly ........................................... 19 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................ 24 Chương 2. CHIA LY TRONG THƠ CA TRUNG ĐẠI NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NỘI DUNG .................................................. 25 2.1. Thơ ca chia ly thể hiện trong mối quan hệ với gia đình ........................... 25 2.1.1. Thơ ca chia ly trong quan hệ vợ chồng ............................................... 25 2.1.2. Thơ ca chia ly trong quan hệ anh em .................................................. 37 2.2. Thơ ca chia ly thể hiện trong quan hệ xã hội ............................................ 40 2.2.1. Thơ ca chia ly trong tình bạn .............................................................. 40 2.2.2. Thơ ca chia ly trong tình yêu đôi lứa .................................................. 52 2.2.3. Thơ ca chia ly trong các mối quan hệ khác. ....................................... 57 2.3. Thơ ca chia ly thể hiện tình cảm đối với quê hương đất nước ................. 61 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................ 70 Chương 3. CHIA LY TRONG THƠ CA TRUNG ĐẠI NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT ........................................... 71 3.1. Về thể thơ .................................................................................................. 71 3.1.1. Đường luật .......................................................................................... 71
6. 3.1.2. Cổ phong ............................................................................................. 74 3.1.3. Truyện thơ Nôm .................................................................................. 76 3.2. Về ngôn ngữ. ............................................................................................. 77 3.2.1. Nghệ thuật sử dụng từ ngữ .................................................................. 77 3.2.2. Nghệ thuật sử dụng câu ....................................................................... 99 3.3. Giọng điệu ............................................................................................... 112 3.3.1. Giọng điệu trầm buồn u hoài ............................................................ 113 3.3.2. Giọng điệu cảm thông ....................................................................... 120 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 124 KẾT LUẬN ................................................................................................... 125 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 128
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quay ngược trở về quá khứ, thời kỳ văn học trung đại Việt Nam do bị ảnh hưởng bởi yếu tố lịch sử nên đất nước ta thường xuyên xảy ra những cuộc chiến tranh tàn khốc. Từ đó dẫn đến tình cảnh con người phải trải qua những cuộc ly biệt, vì thế trong thơ ca trung đại, nỗi sầu chia ly cũng là một trong những chủ đề chính được quan tâm bên cạnh những chủ đề khác. Chia ly tự nó đã gợi nên một nỗi buồn man mác, sâu thẳm, nó xảy ra như tất yếu của cuộc đời: có hội ngộ rồi lại ly biệt, có sum vầy rồi lại chia ly Trong thơ ca chia ly, những mạch nguồn cảm xúc cứ dạt dào như một dòng chảy không ngừng, chính nó tạo nên những vần thơ đẹp đến mượt mà, óng ả. Trong cuộc sống có muôn vàn những cung bậc cảm xúc, là yêu ghét, là nhớ nhung và cũng là sầu thương của sự ly biệt. Nó như một nốt nhạc trầm buồn vang lên khiến cho tâm hồn đang xao động bỗng nhiên trầm lắng. Liên quan đến việc giảng dạy ở phổ thông có rất nhiều những tác phẩm thơ ca đã nhắc đến chia ly. Ví như Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn, Khóc Tổng Cóc của Hồ Xuân Hương, Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến hay Tống biệt hành của Thâm Tâm...vv. Thì công trình này cũng sẽ là nguồn tư liệu để phục vụ cho việc giảng dạy cũng như là một tài liệu tham khảo đáng quý. Đề tài “Khảo sát những cuộc chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam” là một sự cố gắng vô cùng lớn khai thác triệt để những cuộc chia ly xung quanh những mối quan hệ trong cuộc sống xã hội ngày đó. Nó giúp cho những thế hệ sau có thể hiểu sâu sắc hơn về những vấn đề trong thơ ca giai đoạn này. Đây cũng là một đề tài rất thú vị nhưng lại chưa có nhiều người nghiên cứu. Vì tất cả những lý do trên, tôi đã chọn “Khảo sát những cuộc chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình. Với đề tài này tôi khao khát được tìm hiểu, khai phá nét đẹp tâm hồn của con người ẩn chứa đằng sau những cuộc chia ly. Từ đó, góp phần đánh giá toàn diện hơn các
8. 2 giá trị nhân văn của của những tác phẩm đồng thời rút ra những bài học quý báu về tình cảm của con người với con người. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Qua tìm hiểu và khảo cứu, người viết thấy rằng việc nghiên cứu những cuộc chia ly trong thơ ca văn học trung đại Việt Nam không phải là một vấn đề mới. Do đó, khi tiến hành việc tìm hiểu lịch sử vấn đề người viết gặp nhiều thuận lợi cũng như không ít những khó khăn. Trước hết, thuận lợi là đã có rất nhiều nhà nghiên cứu văn học đề cập đến nội dung chia ly. Đây có lẽ là những tài liệu quý giá để người viết có thể dễ dàng nắm bắt vấn đề để nghiên cứu đề tài luận văn của mình. Về mặt khó khăn, theo sự tìm hiểu của chúng tôi thì hiện nay chưa có một công trình nghiên cứu chính thức nào khảo sát một cách toàn diện về vấn đề chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam. Quá trình tiến hành nghiên cứu đề tài “Khảo sát những cuộc chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam” chúng tôi đã thu thập được những nhận xét hết sức tinh tế quý báu, cụ thể như sau: Trong dòng thơ đi sứ có khía cạnh của những cuộc tiễn biệt, cụ thể trong bài nghiên cứu “Thơ đi sứ, khúc ca của lòng yêu nước và ý chí chiến đấu” của tác giả Mai Quốc Liên được in trong Tạp chí văn học, số 3- 1979, trong bài viết của mình tác giả đã hệ thống được những tác phẩm thơ ca trong dòng thơ đi sứ thời Trần cho đến thời Nguyễn, đây là một tư liệu rất quý để người viết có được những tác phẩm thơ ca chia ly cho bài viết của mình. Trong cuốn Diện mạo thơ Đường, Lê Đức Niệm - Nxb văn hoá thông tin Hà Nội (1995), tác giả đã viết về sự biến chuyển của cuộc đời, hướng người đọc đến lý thuyết vô thường và khẳng định nó hiện hữu ở tất cả mọi sự vật hiện tượng trong đời sống. Quan niệm đó đã gợi mở cho chúng tôi về cảm hứng ly biệt, từ đó dễ dàng diễn giải những lý thuyết nhân sinh quan trong các mối quan hệ trong đề tài. Năm 2012, cuốn Văn học dân gian Việt Nam, nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam do nhóm tác giả Đinh Gia Khánh (Chủ biên), Chu Xuân Diên – Võ Quang
9. 3 Nhơn. Công trình này đã giới thiệu một cách tổng quát về những thành tựu sưu tập tư liệu trong đó có nhắc đến tình yêu nam nữ trong ca dao dân ca Việt Nam. Đặc biệt ở chương 3 các thể loại văn học dân gian Việt Nam đã bàn tới tinh thần đấu tranh để bảo vệ tình yêu cũng như hạnh phúc lứa đôi. Công trình nhận định “Thường thì ca dao, dân ca Việt Nam miêu tả tình yêu đau khổ bên cạnh những nguyên nhân chủ quan (trai gái không hợp nết nhau) có nói đến những nguyên nhân khách quan, những nguyên nhân xã hội, do chế độ gia trưởng độc đoán và những tệ lậu, tục lệ khắt khe trong xã hội gây ra” [36, tr. 450]. Đây là công trình giúp ích phần nào cho người viết trong quá trình tìm kiếm khảo sát những vấn đề về xã hội dẫn đến những cuộc chia ly trong đời sống. Cũng trong năm 2012, luận văn thạc sĩ văn học của Nguyễn Thị Thanh Diễm với đề tài “Những thành tựu của thơ đi sứ thời Nguyễn” cũng có đề cập đến vấn đề chia ly thông qua đề tài của mình. Trong luận văn của mình, Nguyễn Thị Thanh Diễm đã có một tiểu mục nhỏ đề cập đến vấn đề ly biệt trong thời gian đi sứ, tác giả đã viết: “Ở nơi đất khách quê người, nỗi niềm thương nước nhớ nhà sớm chiều da diết. Tình điệu này trở thành điệp khúc miên man vang vọng mãi trong thơ đi sứ thời Nguyễn, tạo nên bao thi tứ đẹp” [14, tr. 49]. Năm 2015, trong cuốn Văn học Việt Nam (Thế kỷ X - nửa đầu thế kỷ XVIII), nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam do nhóm tác giả Đinh Gia Khánh (chủ biên), Bùi Duy Tân, Mai Cao Chương đã thống kê khá nhiều những tác phẩm thơ ca trung đại. Trong đó, có một số nhận định về ly biệt “Mọi vật, mọi việc luôn luôn biến động, vô thường. Con người cũng không thoát khỏi lẽ vô thường ấy được. Vì không hiểu rằng vô thường, biến động là tất yếu của pháp tướng mà lại có sự vĩnh hằng, ổn định cho nên mới đau khổ, sợ hãi” [33, tr. 57]. Trên website ngày 18/03/2015 có đăng bài viết của PGS.TS Nguyễn Bá Thành với tựa đề “Nỗi buồn tha hương và mặc cảm lưu lạc trong thơ chữ Hán Nguyễn Du”. Tác giả đã tinh chọn những tác phẩm có nội dung ly biệt tập hợp thành một bài viết tiêu biểu mang nội dung chia ly.
10. 4 Năm 2016, cuốn Hợp tuyển công trình nghiên cứu văn học dân gian và văn học trung đại Việt Nam, nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội của GS.TS Lã Nhâm Thìn - GS.TS Vũ Anh Tuấn (đồng chủ biên), trường đại học Sư phạm Hà Nội khoa Ngữ văn. Trong đó, có một số bài tác giả nhắc đến ly biệt và hội ngộ, đặc biệt là nhóm truyện thơ Nôm “Trong hệ thống truyện Nôm, chúng ta cũng gặp nhiều nhân vật nữ gặp nhiều cơn tai biến phải trở thành kẻ tu hành” [70, tr. 325]. Tuy nhiên, điểm hạn chế ở công trình là mới dừng lại ở phần truyện Nôm mà chưa có sự mở rộng ra các thể loại khác. Cũng trên website ngày 25/11/2017 có đăng bài viết của Ngự Thuyết có tựa đề “Biệt ly trong thơ” đã ít nhiều đề cập đến nội dung ly biệt trong thơ xưa và nay. Trong bài viết của mình, Ngự Thuyết đã có sự so sánh đối chiếu rất cụ thể giữa thơ xưa với thơ hiện đại xung quanh nội dung ly biệt. Điểm qua lịch sử nghiên cứu chúng tôi nhận thấy có rất nhiều công trình, bài viết về vấn đề này. Tuy nhiên, hầu hết những bài viết đều chỉ khái quát chung về vấn đề chia ly trong thơ ca nói chung cũng như thơ ca trung đại nói riêng mà chưa có một công trình riêng biệt nào khảo cứu toàn diện đề tài thơ ca chia ly trung đại. Trên cơ sở tiếp thu những nhận định quý giá trên, chúng tôi mạnh dạn đi sâu vào tìm hiểu đề tài: Khảo sát những cuộc chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Để đi sâu vào nghiên cứu các cuộc chia ly trong thơ ca trung đại Việt Nam, điều kiện tiên quyết là khảo sát các cuộc chia ly trong toàn bộ quá trình phát triển thơ ca trung đại. Hơn nữa, nội dung này trong thơ ca trung đại cần có sự đối chiếu giữa những cuộc chia ly để tìm ra những điểm chung. Chính vì vậy, luận văn chủ yếu đi sâu vào khai thác và phân tích các cuộc chia ly trong thơ ca từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX. Về văn bản để khảo sát và phân tích chúng tôi nghiên cứu dựa trên những