Luận văn Khảo sát một số yếu tố liên quan đến chất lượng tế bào gốc tạo máu phân lập từ máu dây rốn tại ngân hàng tế bào gốc, Bệnh viện đa khoa Tâm Anh

Nội dung tài liệu: Luận văn Khảo sát một số yếu tố liên quan đến chất lượng tế bào gốc tạo máu phân lập từ máu dây rốn tại ngân hàng tế bào gốc, Bệnh viện đa khoa Tâm Anh

1. BỘ GIÁO DỤC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ ĐÀO TẠO VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ----------------------------- Nguyễn Thị Bích KHẢO SÁT MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN CHẤT LƢỢNG TẾ BÀO GỐC TẠO MÁU PHÂN LẬP TỪ MÁU DÂY RỐN TẠI NGÂN HÀNG TẾ BÀO GỐC, BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Hà Nội - 2021
2. BỘ GIÁO DỤC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ ĐÀO TẠO VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ----------------------------- Nguyễn Thị Bích KHẢO SÁT MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN CHẤT LƢỢNG TẾ BÀO GỐC TẠO MÁU PHÂN LẬP TỪ MÁU DÂY RỐN TẠI NGÂN HÀNG TẾ BÀO GỐC, BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH Chuyên ngành: Sinh học thực nghiệm Mã số: 8420114 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: Hƣớng dẫn 1: TS. Thẩm Thị Thu Nga Hƣớng dẫn 2: TS. Nguyễn Trung Nam Hà Nội - 2021
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Đây là công trình nghiên cứu của bản thân dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Thẩm Thị Thu Nga và TS. Nguyễn Trung Nam. Các số liệu và kết quả thu đƣợc trong luận văn hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Toàn bộ trích dẫn trong luận văn đều chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm liên quan đến nội dung đề tài này. Hà Nội, tháng 04 năm 2021 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Bích
4. LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới TS. Thẩm Thị Thu Nga – giáo viên hƣớng dẫn của tôi. Cảm ơn cô đã cho tôi cơ hội, hƣớng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn này. Nhờ có sự hỗ trợ của cô tôi mới có đƣợc điều kiện tốt nhất để học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn TS. Nguyễn Thị Thanh Mai, ngƣời đã giải đáp cho tôi rất nhiều kiến thức về chuyên môn trong quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới TS. Nguyễn Trung Nam, phó viện trƣởng Viện Công nghệ sinh học, Viện hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam đã hƣớng dẫn, hỗ trợ trong quá trình hoàn thiện luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả đồng nghiệp của tôi tại Trung tâm Tế bào gốc, Bệnh viện đa khoa Tâm Anh, Hà Nội đã hỗ trợ rất nhiều trong công việc suốt 2 năm học tập và nghiên cứu. Xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Học viện Khoa học và Công nghệ đã tạo điều kiện học tập và giảng dạy tốt nhất cho học viên để hoàn thành khóa học thành công và hiệu quả. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Bệnh viện đa khoa Tâm Anh Hà Nội đã tạo điều kiện, hỗ trợ thời gian, kinh phí để tôi có thể hoàn thành nghiên cứu này. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình và bạn bè đã là chỗ dựa tinh thần cho tôi khi gặp phải khó khăn, áp lực trong thời gian 2 năm học tập và nghiên cứu vừa qua. Hà Nội, ngày 11 tháng 04 năm 2021 Nguyễn Thị Bích
5. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chú giải American Association of Blood Banks (Hiệp hội AABB truyền máu Hoa Kỳ) AGM Aorto-Gonado-Mesonephros CD Cluster of Differentiation (Cụm biệt hóa) CFU Colony Forming Unit (Đơn vị hình thành khuẩn lạc) CMV Cytomegalo virus DMSO Dimethyl sulfoxide European Directorate for the Quality of Medicines & EDQM HealthCare (Cục Quản lý Chất lƣợng Thuốc & Chăm sóc sức khỏe Châu Âu) Food and Drug Administration (Cục quản lý thuốc và FDA dƣợc phẩm Hoa Kỳ GVHD Graft versus host disease (Bệnh ghép chống chủ) Human leukocyte antigen (Kháng nguyên bạch cầu HLA ngƣời) Hematopoietic progenitor cell (Tế bào tiền thân tạo HPC máu) HSC Hematopoietic Stem Cell (Tế bào gốc tạo máu) Hematopoietic Stem Cell Transplantation (Cấy ghép HSCT tế bào gốc tạo máu)
6. Induced Pluripotent Stem Cells (Tế bào gốc đa năng iPSC cảm ứng) Intermediate-term Hematopoietic Stem Cell (Tế bào IT-HSC gốc tạo máu trung hạn) Long-term Hematopoietic Stem Cell (Tế bào gốc tạo LT-HSC máu dài hạn) Megakaryocyte/erythrocyte progenitors (Tế bào tiền MEP thân Megakaryocyte/erythrocyte) MPP Multipotent progenitors (Tế bào tiền thân đa năng) NK Natural Killer cell (Tế bào giết tự nhiên) Short-term Hematopoietic Stem Cell (Tế bào gốc tạo ST-HSC máu ngắn hạn) TNC Total Nucleated Cell (Tế bào đơn nhân) Worldwide Network for Blood & Marrow WBMT Transplantation (Hiệp hội ghép tủy toàn cầu)
7. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................... 4 1.1. TẾ BÀO GỐC .......................................................................................... 4 1.1.1. Khái niệm ....................................................................................... 4 1.1.2. Phân loại ......................................................................................... 4 1.2. TẾ BÀO GỐC TẠO MÁU ...................................................................... 5 1.2.1. Khái niệm ....................................................................................... 5 1.2.2. Sự hình thành và phát triển của tế bào gốc tạo máu ...................... 6 1.2.3. Quá trình biệt hóa tế bào gốc tạo máu ........................................... 6 1.2.4. Nguồn phân lập của tế bào gốc tạo máu ...................................... 10 1.3. TẾ BÀO GỐC TẠO MÁU TỪ MÁU DÂY RỐN ................................ 11 1.2.1. Cấu tạo dây rốn ............................................................................ 11 1.2.2. Đặc điểm tế bào gốc tạo máu từ máu dây rốn .............................. 12 1.2.3. So sánh HSC từ máu dây rốn với tủy xƣơng và máu ngoại vi ..... 13 1.2.4. Ƣu điểm của máu dây rốn trong cấy ghép ................................... 15 1.2.5. Nhƣợc điểm của máu dây rốn trong cấy ghép ............................. 15 1.2.6. Ứng dụng tế bào gốc máu dây rốn ............................................... 15 1.2.7. Ngân hàng tế bào gốc máu dây rốn .............................................. 17 1.2.8. Nghiên cứu trên thế giới về các yếu tố liên quan đến chất lƣợng máu dây rốn ................................................................................................. 20 1.2.9. Tình hình nghiên cứu tế bào gốc tạo máu tại Việt Nam .............. 22 CHƢƠNG 2. NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 24 2.1. NGUYÊN VẬT LIỆU ........................................................................... 24 2.2.1. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................... 24
8. 2.2.2. Hóa chất ........................................................................................ 24 2.2.3. Thiết bị ......................................................................................... 24 2.2.4. Vật tƣ tiêu hao .............................................................................. 25 2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................... 27 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu ...................................................................... 27 2.3.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................... 28 2.3.3. Kỹ thuật thu thập máu dây rốn ..................................................... 29 2.3.4. Kỹ thuật xử lý máu dây rốn .......................................................... 31 2.3.5. Kỹ thuật đánh giá chất lƣợng máu dây rốn sau xử lý .................. 33 2.3.6. Phân tích thống kê ........................................................................ 37 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................. 39 3.1. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................... 39 3.1.1. Kết quả thu thập mẫu ................................................................... 39 3.1.2. Đặc điểm thống kê các đơn vị máu dây rốn đạt tiêu chuẩn ......... 40 a) Đặc điểm sản phụ ............................................................................ 40 b) Đặc điểm trẻ sơ sinh ........................................................................ 42 c) Đặc điểm chỉ số chất lượng máu dây rốn ....................................... 44 3.1.3. Các yếu tố liên quan đến chỉ số chất lƣợng tế bào gốc tạo máu .. 48 a) Các yếu tố sản phụ và trẻ sơ sinh với thể tích máu dây rốn ........... 48 b) Các yếu tố sản phụ và trẻ sơ sinh với số lượng TNC ...................... 50 + c) Các yếu tố sản phụ và trẻ sơ sinh với số lượng tế bào CD34 ....... 52 + d) Các yếu tố sản phụ và trẻ sơ sinh với tỷ lệ tế bào CD34 .............. 53 3.1.4. Tƣơng quan giữa các yếu tố sản phụ và chỉ số đánh giá chất lƣợng của đơn vị máu dây rốn ............................................................................... 54
9. 3.1.5. Tƣơng quan giữa yếu tố trẻ sơ sinh và các chỉ số đánh giá chất lƣợng đơn vị máu dây rốn ........................................................................... 55 3.1.6. Tƣơng quan của một số yếu tố khác ............................................ 56 3.1.7. Ảnh hƣởng của một số yếu tố đến chất lƣợng của đơn vị máu dây rốn 57 a) Ảnh hưởng của thể tích máu dây rốn đến số lượng TNC ................ 57 + b) Ảnh hưởng của thể tích máu đến số lượng tế bào CD34 .............. 59 c) Ảnh hưởng của thời gian bảo quản mẫu đến tỷ lệ tế bào sống ....... 60 3.1.8. Mô hình ƣớc lƣợng số lƣợng TNC ............................................... 61 3.2. THẢO LUẬN ........................................................................................ 64 3.2.1. Các yếu tố sản phụ ....................................................................... 64 3.2.2. Các yếu tố trẻ sơ sinh ................................................................... 67 3.2.3. Thời gian bảo quản mẫu trƣớc xử lý ............................................ 70 3.2.4. Các chỉ số chất lƣợng tế bào gốc máu dây rốn ............................ 71 CHƢƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................. 75 4.1. KẾT LUẬN .......................................................................................... 75 4.2. KIẾN NGHỊ ......................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 77
10. DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Sự khác biệt giữa tế bào gốc tạo máu có nguồn gốc khác nhau ..... 14 Bảng 1.2. Tổng hợp các yếu tố có thể ảnh hƣởng đến chất lƣợng máu dây rốn ......................................................................................................................... 20 Bảng 2.1. Danh mục hóa chất ......................................................................... 24 Bảng 2.2. Danh mục thiết bị............................................................................ 24 Bảng 2.3. Danh mục dụng cụ, vật tƣ tiêu hao ................................................. 25 Bảng 2.4. Tóm tắt thông tin nhuộm mẫu với kháng thể ................................. 36 Bảng 3.1. Thống kê các đơn vị máu dây rốn đƣợc tiến hành thu thập ........... 39 Bảng 3.2. Đặc điểm về độ tuổi của sản phụ .................................................... 40 Bảng 3.3. Đặc điểm sản khoa .......................................................................... 41 Bảng 3.4. Đặc điểm thống kê tuổi thai và cân nặng trẻ sơ sinh ...................... 42 Bảng 3.5. Đặc điểm thống kê của các chỉ số chất lƣợng máu dây rốn đạt tiêu chuẩn sau khi xử lý .......................................................................................... 44 Bảng 3.6. Một số yếu tố liên quan với thể tích máu thu thập ......................... 48 Bảng 3.7. Một số yếu tố liên quan đến số lƣợng TNC ................................... 50 + Bảng 3.8. Một số yếu tố liên quan với số lƣợng tế bào CD34 ...................... 52 + Bảng 3.9. Một số yếu tố liên quan với tỷ lệ tế bào CD34 ............................. 53 Bảng 3.10. Tƣơng quan giữa một số yếu tố sản phụ và các chỉ số đánh giá chất lƣợng đơn vị máu dây rốn ....................................................................... 54 Bảng 3.11. Tƣơng quan giữa một số yếu tố sơ sinh và các chỉ số đánh giá chất lƣợng đơn vị máu dây rốn ............................................................................... 55 Bảng 3.12. Tƣơng quan giữa một số yếu tố khác và các chỉ số đánh giá chất lƣợng đơn vị máu dây rốn ............................................................................... 56 Bảng 3.13. Ảnh hƣởng của thể tích máu dây rốn lên số lƣợng TNC ............. 57 Bảng 3. 14. So sánh chỉ số TNC với ngƣỡng thể tích 80mL .......................... 58