Luận văn Khảo sát cách giải nghĩa từ ghép trong Sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học

Nội dung tài liệu: Luận văn Khảo sát cách giải nghĩa từ ghép trong Sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ================= NGUYỄN THỊ THUỶ KHẢO SÁT CÁCH GIẢI NGHĨA TỪ GHÉP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG VIỆT CẤP TIỂU HỌC LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HÀ NỘI - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ================= NGUYỄN THỊ THUỶ KHẢO SÁT CÁCH GIẢI NGHĨA TỪ GHÉP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG VIỆT CẤP TIỂU HỌC Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số : 60 22 02 40 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ Người hướng dẫn: TS. Phạm Thị Thuý Hồng HÀ NỘI - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Phạm Thị Thuý Hồng. Tôi xin cam đoan các số liệu, kết quả khảo sát được thể hiện trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình nghiên cứu khác. Hà Nội, ngày 19 tháng 09 năm 2019 Học viên Nguyễn Thị Thuỷ
4. LỜI CẢM ƠN Luận văn này hoàn thành, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn may mắn nhận được sự giúp đỡ từ nhiều phía. Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn với các thầy cô giáo trong khoa Ngôn ngữ học – Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Thầy cô là những người đã cho tôi nền móng vững chắc để tôi dựng xây công trình của mình. Tiếp đến là cô giáo hướng dẫn trực tiếp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn cô – TS. Phạm Thị Thuý Hồng đã tận tình chỉ dẫn, hướng dẫn tôi. Cô vạch cho tôi đường hướng, chỉ cho tôi cách làm việc khoa học. Không chỉ vậy, cô còn là người truyền cho tôi cảm hứng, sự đam mê trong công việc, học tập cũng như trong cuộc sống. Sau cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn hỗ trợ, ủng hộ, tin tưởng và giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn. Học viên Nguyễn Thị Thuỷ
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 6 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................... 6 2. Lịch sử vấn đề .............................................................................................. 7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 8 4. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 9 5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn ......................................................... 9 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 10 7. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................... 10 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ... 12 1.1. Vài nét sơ lược về từ trong tiếng Việt ................................................... 12 1.2. Đơn vị cấu tạo và phương thức cấu tạo từ trong tiếng Việt.................. 14 1.2.1. Đơn vị cấu tạo ................................................................................. 14 1.2.2. Phương thức cấu tạo ....................................................................... 15 * Từ đơn 15 * Từ láy ..16 * Từ ghép 17 1.3. Nghĩa và giải nghĩa từ tiếng Việt .......................................................... 20 1.3.1. Quan niệm về nghĩa của từ tiếng Việt ............................................ 20 1.3.2. Thành phần nghĩa của từ ................................................................ 23 1.3.3. Tính nhiều nghĩa của từ .................................................................. 25 1.3.4. Cách giải nghĩa từ .......................................................................... 27 1.4. Căn cứ giải nghĩa từ trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học ........ 31 1.4.1. Căn cứ vào mục tiêu dạy học môn Tiếng Việt trong nhà trường Tiểu học ........................................................................................... 31 1.4.2. Căn cứ vào tâm lí học lứa tuổi ....................................................... 32 1
6. 1.4.3. Căn cứ vào bối cảnh nội dung văn bản và ngữ cảnh cụ thể của từ ở trong bài đọc ............................................................................................. 33 Tiểu kết .......................................................................................................... 35 Chƣơng 2: KẾT QUẢ KHẢO SÁT ĐỊNH LƢỢNG CÁCH GIẢI NGHĨA TỪ GHÉP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG VIỆT CẤP TIỂU HỌC ........ 36 2.1. Kết quả khảo sát chung .36 2.2. Kết quả khảo sát định lượng cách giải nghĩa từ ghép phân nghĩa trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học ...................................................... 36 2.2.1. Phạm vi khảo sát ............................................................................. 39 2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................... 39 2.2.3. Kết quả khảo sát ............................................................................. 39 2.3. Kết quả khảo sát định lượng cách giải nghĩa từ ghép hợp nghĩa trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học ...................................................... 46 2.3.1. Phạm vi khảo sát ............................................................................. 46 2.3.2. Nội dung khảo sát ........................................................................... 46 2.3.3. Kết quả khảo sát ............................................................................. 47 2.4. So sánh cách giải nghĩa từ ghép trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học với cách giải nghĩa từ ghép của từ điển tường giải ....................... 54 Tiểu kết .......................................................................................................... 67 Chƣơng 3: CÁC CÁCH GIẢI NGHĨA TỪ GHÉP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TIẾNG VIỆT CẤP TIỂU HỌC ..................................................... 68 3.1. Nhận xét về các cách giải nghĩa từ ghép trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học ......................................................................................... 68 3.1.1. Quy về loại gần nhất ....................................................................... 68 3.1.2. Tìm nét khu biệt của loại................................................................ 69 3.1.3. Dựa vào từng yếu tố cấu tạo ........................................................... 73 3.1.4. Thông qua ngữ cảnh ....................................................................... 75 2
7. 3.1.5. Qua từ đồng nghĩa, gần nghĩa hoặc trái nghĩa .............................. 76 3.2. Tình hình giải nghĩa từ ghép trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp Tiểu học ....................................................................................................... 78 3.2.1. Những điểm hợp lí .......................................................................... 78 3.2.2. Những điểm chưa hợp lí ................................................................. 82 3.3. Một số đề xuất ....................................................................................... 85 Tiểu kết .......................................................................................................... 89 KẾT LUẬN ................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 91 3
8. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Bảng thống kê từ ghép hợp nghĩa và phân nghĩa theo khối lớp. .... 37 Bảng 2.2: Bảng thống kê các cách giải nghĩa của từ ghép phân nghĩa theo khối lớp. ................................................................................................ 40 Bảng 2.3: Bảng thống kê số lượng từ được giải nghĩa theo nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ ghép phân nghĩa theo khối lớp .44 Bảng 2.4: Bảng thống kê các cách giải nghĩa của từ ghép hợp nghĩa theo khối lớp. ................................................................................................ 48 Bảng 2.5: Bảng thống kê số lượng từ được giải nghĩa theo nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ ghép hợp nghĩa theo khối lớp. ................................ 52 Bảng 2.6: Bảng thống kê các từ được giải nghĩ trong sách giáo khoa so với TĐTG. ............................................................................................................. 54 4
9. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Biểu đồ thể hiện số lượng các từ được giải nghĩa theo khối lớp. ...... 36 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ thể hiện số lượng từ ghép phân nghĩa và từ ghép hợp nghĩa được giải nghĩa theo khối lớp. ............................................................... 37 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ thể hiện sự chênh lệch của các cách giải nghĩa của từ ghép phân nghĩa theo khối lớp. ....................................................................... 40 Biểu đồ 2.4: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ ghép phân nghĩa theo khối lớp. ......................................................................................... 45 Biểu đồ 2.5: Biểu đồ thể hiện số lượng từ ghép hợp nghĩa được giải nghĩa theo khối lớp. ................................................................................................... 47 Biều đồ 2.6: Biểu đồ thể hiện sự chênh lệch của các cách giải nghĩa của từ ghép hợp nghĩa theo khối lớp. ......................................................................... 48 Biểu đồ 2.7: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ ghép hợp nghĩa theo khối lớp. ..................................................................................................... 52 Biểu đồ 2.8: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ của các từ không được giải nghĩa trong TĐTG theo khối lớp. ........................................................................... 55 Biểu đồ 2.9: Biểu đồ thể hiện số lượng từ ghép được giải nghĩa trong TĐTG theo khối lớp .............................................................................. 56 Biểu đồ 2.10: Biểu đồ thống kê số lượng từ được giải nghĩa trong sách giáo khoa và TĐTG. ................................................................................................ 57 Biểu đồ 2.11: Biểu đồ thể hiện số lượng các từ ghép được giải nghĩa trong sách giáo khoa giống với cách giải nghĩa của TĐTG theo khối lớp. .............. 59 Biểu đồ 2.12: Biểu đồ thể hiện tỉ lệ cách giải nghĩa từ ghép trong sách giáo khoa rút gọn so với cách giải nghĩa từ ghép trong TĐTG. ............................. 62 Biểu đồ 2.13: Biểu đồ thể hiện số lượng từ ghép được giải nghĩa trong sách giáo khoa khác so với cách giải nghĩa của TĐTG theo khối lớp. ................... 63 5
10. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đối với học sinh tiểu học nói riêng và với chúng ta nói chung, việc hiểu nghĩa của từ và dùng từ chính xác là điều vô cùng quan trọng. Biết nghĩa của từ chúng ta mới có thể sử dụng đúng được nó và sau đó là sử dụng từ một cách tinh tế. Từ dùng đúng sang dùng tinh tế là một quá trình lâu dài, gắn với mỗi người từ khi còn nhỏ đến khi trưởng thành. Vốn từ cũng từ đó mà được tích luỹ theo suốt cuộc đời của mỗi người. Vì thế, giải nghĩa từ là nhiệm vụ sống còn trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Hiểu nghĩa của từ càng chắc chắn thì sử dụng từ càng đúng và linh hoạt. Thông qua việc giải nghĩa từ, học sinh không chỉ nắm được nghĩa của từ đó mà còn hiểu được, nắm bắt được những cái tinh tế chứa đựng trong đó, hiểu được những đặc sắc của ngôn ngữ dân tộc. Có như thế mới hình thành được thói quen lựa chọn, cân nhắc từ ngữ trước khi nói. Bởi thế mà dân gian ta mới có câu: “Lời nói chẳng mất tiền mua. Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Từ là cái có sẵn, nó giống như một cái kho chứa đầy vật liệu. Người nói cần dùng từ nào sẽ lựa ra từ đó, sao cho phù hợp với từng hoàn cảnh, từng đối tượng giao tiếp. Làm được như thế là cả một sự tích luỹ lâu dài của bản thân mỗi người, trong đó có vai trò quan trọng của giáo dục nhà trường. Nhà trường mà đại diện là thầy cô sẽ là người hướng dẫn, tổ chức cho các em nắm bắt được nghĩa của từ và cách dùng từ. Phương tiện hỗ trợ đầu tiên chính là việc giải nghĩa từ trong sách giáo khoa Tiếng Việt. Mỗi bài đọc chọn ra một số từ khó hiểu về nghĩa đối với học sinh, từ phổ thông mà học sinh địa phương chưa quen, hoặc các từ “khoá” để giải nghĩa nhằm giúp người đọc, người học hiểu được nội dung của bài. 6