Luận văn Hôn nhân của người công giáo tại giáo xứ Bình Hải, tỉnh Nam Định hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Hôn nhân của người công giáo tại giáo xứ Bình Hải, tỉnh Nam Định hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN VŨ VĂN ĐẠT HÔN NHÂN CỦA NGƢỜI CÔNG GIÁO TẠI GIÁO XỨ BÌNH HẢI, TỈNH NAM ĐỊNH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - 2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN VŨ VĂN ĐẠT HÔN NHÂN CỦA NGƢỜI CÔNG GIÁO TẠI GIÁO XỨ BÌNH HẢI, TỈNH NAM ĐỊNH HIỆN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG: NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. ĐỖ QUANG HƢNG PGS.TS. NGUYỄN QUANG HƢNG Hà Nội - 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong luận văn chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Vũ Văn Đạt 3
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các thầy cô giáo trong Bộ môn Tôn giáo học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, cũng như bạn bè, người thân đã dành cho tôi nhiều sự giúp đỡ quý báu trong quá trình học tập và làm luận văn. Một cách đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc tới người thầy - PGS.TS. Nguyễn Quang Hưng. Bằng tất cả tình yêu nghề, lòng nhiệt thành và cả sự nhẫn nại, thầy đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Do những hạn chế về năng lực và điều kiện nghiên cứu, luận văn chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý của các thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp để luận văn của tôi được hoàn thiện hơn. Tác giả luận văn Vũ Văn Đạt 4
5. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ Ga Tin mừng theo Gio-an GLHTCG Sách giáo lý của Hội thánh Công giáo Lc Tin mừng theo Lu-ca Mc Tin mừng theo Mác-cô Mt Tin mừng theo Mát-thêu NXB Nhà xuất bản tr trang 5
6. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 2 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ HÔN NHÂN CÔNG GIÁO VÀ GIÁO XỨ BÌNH HẢI ................................................................................. 12 1.1. Tổng quan về hôn nhân Công giáo ........................................................ 12 1.2. Tổng quan về giáo xứ Bình Hải ............................................................. 23 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HÔN NHÂN CỦA NGƢỜI CÔNG GIÁO TẠI GIÁO XỨ BÌNH HẢI ................................................................................... 34 2.1. Những thủ tục, nghi lễ trong hôn nhân .................................................. 34 2.2. Tình hình hôn nhân trong những năm gần đây ...................................... 44 2.3. Khó khăn trong việc lãnh nhận bí tích Hôn phối và tình trạng sống thử, quan hệ trước hôn nhân .......................................................................... 47 2.4. Thách thức trong việc duy trì tính bền vững của hôn nhân Công giáo và vấn đề hôn nhân khác tôn giáo ................................................................. 54 CHƢƠNG 3. BIẾN ĐỔI CỦA HÔN NHÂN CÔNG GIÁO TẠI GIÁO XỨ BÌNH HẢI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY ................ 65 3.1. Biến đổi của hôn nhân Công giáo tại giáo xứ Bình Hải ........................ 65 3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự biến đổi hôn nhân Công giáo tại giáo xứ Bình Hải ................................................................................................... 71 3.3. Một số vấn đề đặt ra đối với hôn nhân Công giáo tại giáo xứ Bình Hải trong bối cảnh hiện nay ................................................................................. 77 KẾT LUẬN .................................................................................................. 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 92 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 97 1
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đối với người Công giáo, hôn nhân có ý nghĩa rất quan trọng, mang tính thánh thiêng, do chính Thiên Chúa thiết lập và thánh hóa. Hôn nhân là một màu nhiệm lớn lao, biểu trưng cho sự kết hợp giữa Ðức Kitô và Hội Thánh, phản ánh tình yêu và sự trung thành của Thiên Chúa dành cho con người. Ở Việt Nam, hôn nhân Công giáo luôn được đánh giá cao bởi tính bền vững cũng như những nét đẹp trong đời sống hôn nhân và gia đình. Trong xã hội hiện nay, con người ngày càng được đáp ứng đầy đủ hơn nhu cầu vật chất và tinh thần, cuộc sống ngày càng tiện nghi và năng động. Tuy nhiên, cũng chính xã hội hiện đại ngày nay đang đặt nhân loại trước những biến động to lớn về văn hóa - đạo đức; nói như cố Giáo hoàng Gioan Phaolô II (John Paul II), nhân loại đang sống trong một “nền văn minh sự chết” vốn phát sinh từ lối sống buông thả, sa đọa, hưởng thụ, thiên trọng về vật chất. Trong xã hội ngày nay, hôn nhân - chế cổ kính nhất trong nền văn hóa nhân loại, vốn là một giá trị truyền thống tốt đẹp hướng tới sự gắn kết con người - đang đứng trước những thách thức nghiêm trọng. Hôn nhân Công giáo không nằm ngoài thực trạng đó. Trong mấy chục năm trở lại đậy, chưa bao giờ vấn đề quan hệ trước hôn nhân, vấn đề hôn nhân khác đạo, vấn đề ly hôn hay sự xem nhẹ ý nghĩa của hôn nhân - gia đình, lại nhức nhối đối với Giáo hội Công giáo như hiện nay. Đó là chưa kể đến những vấn đề mới đang ngày càng trở nên phổ biến trong xã hội như hôn nhân đồng tính, hôn nhân giữa những người chuyển giới, Những thách thức trên là vấn đề chung của toàn xã hội, nhưng đối với Giáo hội Công giáo, những vấn đề đó càng trở nên nhức nhối, nặng nề, trực tiếp hoặc gián tiếp thách thức đến những giáo điều vốn là truyền thống bền vững của Giáo hội. Hôn nhân và gia đình trở thành đề tài nóng bỏng đối với Giáo hội Công giáo trong những năm gần đây. 2
8. Trên thực tế, hôn nhân Công giáo ở Việt Nam đang đứng trước nhiều vấn đề, nhưng lâu nay, các nghiên cứu thường quan tâm nhiều hơn đến những giá trị, ý nghĩa, nói cách khác là những thành tựu của hôn nhân Công giáo mà chưa (hoặc ít) quan tâm đến những thách thức (trong vấn đề hôn nhân) mà người Công giáo Việt Nam đang phải đối mặt. Do đó, việc nhìn thẳng vào vấn đề, mạnh dạn chỉ ra những thách thức này là việc làm có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên, những khẳng định vốn không dễ dàng này rất cần thiết phải căn cứ trên một nghiên cứu thực tế. Là một giáo xứ thuộc giáo phận Bùi Chu, giáo xứ Bình Hải được thành lập từ đầu thế kỷ XX ở miền duyên hải tỉnh Nam Định, trên vùng đất được hình thành từ quá trình quai đê lấn biển, khai hoang lập ấp trải qua hàng trăm năm. Có nhiều lý do thúc đẩy tác giả luận văn lựa chọn giáo xứ Bình Hải làm địa bàn nghiên cứu: Thứ nhất, giáo xứ Bình Hải thuộc giáo phận Bùi Chu - Nam Định - cái nôi của Công giáo Việt Nam; thứ hai, giáo xứ Bình Hải là một làng Công giáo toàn tòng, do đó dấu ấn Công giáo thể hiện sâu đậm; thứ ba, giáo xứ Bình Hải cũng chính là quê hương của tác giả luận văn và đó chính là một thuận lợi cho tác giả trong công tác điền dã thực địa. Kế thừa kết quả nghiên cứu của những tác giả trước, kết hợp với nghiên cứu thực tế tại giáo xứ Bình Hải, luận văn mong muốn phác họa bức tranh về hôn nhân Công giáo tại giáo xứ Bình Hải, chỉ ra những thách thức mà người Công giáo tại giáo xứ Bình Hải đang gặp phải trong vấn đề hôn nhân. Với những lý do trên, tác giả lựa chọn vấn đề “Hôn nhân của người Công giáo tại giáo xứ Bình Hải, tỉnh Nam Định hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Tôn giáo học. 2. Tình hình nghiên cứu 2.1. Nghiên cứu về hôn nhân Công giáo Hôn nhân Công giáo là một đề tài đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, cả Công giáo và ngoài Công giáo. 3
9. Các cuốn sách: Giáo lý Công giáo hôn nhân và gia đình của Hội đồng Giám mục Việt Nam; Hôn nhân Kitô giáo của Phaolô Nguyễn Bình Tĩnh, Hôn nhân Công giáo của Toà giám mục Xuân Lộc, Giảng trong lễ hôn phối của Linh mục Nguyễn Hữu Triết; Suy niệm với các bí tích của Hương Việt; Cho đôi bạn tâm tình của Bùi Văn Khiết Tâm;... đề cập đến những nội dung căn bản của hôn nhân Công giáo được ghi trong Sách Giáo lý của Hội thánh Công giáo như: Sự hình thành hôn nhân Công giáo, mục đích của hôn nhân Công giáo, đặc tính của hôn nhân Công giáo,... là một bí tích mà chính Thiên Chúa thiết lập để liên kết hai người nam nữ; do đó, hôn nhân Công giáo là đơn nhất và bất khả phân ly. Nhìn chung, những tác phẩm này cung cấp những nhận thức mang tính bản lề về hôn nhân Công giáo. Bên cạnh những cuốn sách mang tính “giáo khoa” về hôn nhân Công giáo là những tác phẩm đề cập đến những nội dung, chủ đề rộng lớn hơn xoay quanh vấn đề này. Cuốn Hội nhập văn hoá trong hôn nhân và gia đình Việt Nam theo Tông huấn Familiaris Consortio của Linh mục Augustinô Nguyễn Văn Dụ (Trung tâm mục vụ Việt Nam - Italia ấn hành năm 2006) là một công trình chuyên sâu nghiên cứu về sự hội nhập văn hoá Công giáo với văn hoá dân tộc Việt Nam trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Bên cạnh việc phân tích kế hoạch của đấng Tạo hoá về hôn nhân, tác giả cũng chỉ ra những thách đố đối với hôn nhân Công giáo trong bối cảnh hiện nay và đề ra một số giải pháp cho công tác mục vụ hôn nhân - gia đình. Như nội dung của tựa đề sách, cuốn Đạo Công giáo thiên niên kỷ thứ ba (NXB Tôn giáo, 2010) là một tác phẩm rất có giá trị của Thomas P. Rausch bàn về những vấn đề rất cơ bản và thời sự của đạo Công giáo trong thiên niên kỷ thứ ba. Trong những nỗ lực để “nói lên một cái gì đó đang xảy ra trong Hội Thánh Công giáo đương thời”, tác giả đã bàn về “Hôn nhân trong Đức Kitô” với những vấn đề thời sự nóng bỏng như “Các cuộc hôn nhân khác 4
10. đạo” và vấn đề tiêu hôn xảy ra “khi một cuộc hôn nhân nào đó chết”. Theo tác giả, đó chính là “những thắc mắc đau đớn nhất Hội Thánh ngày nay đang phải đương đầu” [30, tr. 201-207]. Năm 2012, Trung tâm mục vụ Công giáo Việt Nam thuộc Giáo phận Trier, Cộng hòa liên bang Đức đã xuất bản cuốn sách của linh mục Nguyễn Hữu Thy với tựa đề Những suy tư đúng đắn về hôn nhân và gia đình Công giáo [31]. Không chỉ cung cấp những nhận thức đúng đắn, quan phương về hôn nhân Công giáo, cuốn sách còn chỉ ra thực trạng của hôn nhân Công giáo ngày nay với rất nhiều thách đố như ngoại tình, ly hôn, phá thai, hôn nhân đồng tính Với mối quan tâm tương tự, cuốn sách Hôn nhân và Gia đình do linh mục Nguyễn Khắc Hy chủ biên (Liên đoàn Công giáo Việt Nam tại Hoa Kỳ ấn hành năm 2015) [21] là sự tổng hợp những bài viết về đề tài hôn nhân và gia đình của người Công giáo Việt Nam, trong đó đề cập đến nhiều vấn đề đáng lưu tâm như hôn nhân khác đạo, vấn đề tiêu hôn,... Đây là những đóng góp đáng ghi nhận của cộng đồng Công giáo hải ngoại trong nghiên cứu về hôn nhân Công giáo nói chung, hôn nhân của người Công giáo Việt Nam nói riêng. Ý thức về những khó khăn mà hôn nhân Công giáo đang vấp phải, ngày 8/4/2016, Giáo hoàng Phanxicô (Francis) đã ban hành Tông huấn Amoris Leatitia (Niềm vui yêu thương), trong đó nhấn mạnh đến việc cần trang bị tốt hơn cho các cặp vợ chồng về những gì liên quan đến hôn nhân [10]. Trên tinh thần đó, trong Thư chung gửi cộng đồng dân Chúa năm 2016, các giám mục Việt Nam đã đưa ra chủ đề mục vụ cho 3 năm (2016 - 2019), trong đó đặt trọng tâm là vấn đề hôn nhân - gia đình. Đây là những tài liệu quan trọng thể hiện quan điểm chính thức của Giáo hội về hôn nhân Công giáo trong thế giới ngày nay. Trong cuốn Nghi lễ và lối sống Công giáo trong văn hóa Việt Nam (NXB Khoa học xã hội, 2001), tác giả Nguyễn Hồng Dương đã có phần bàn 5