Luận văn Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ THÚY HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÊ THỊ THÚY HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Văn Tú HÀ NỘI - 2012 2
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ 7 TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO 1.1. Khái niệm trợ giúp pháp lý 7 1.2. Đặc điểm của trợ giúp pháp lý 8 1.3. Người được trợ giúp pháp lý 9 1.4. Tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý 12 1.4.1. Tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý 12 1.4.2. Người thực hiện trợ giúp pháp lý 15 1.4.3. Các hình thức hoạt động trợ giúp pháp lý 18 1.4.3.1. Tư vấn pháp luật 18 1.4.3.2. Tham gia tố tụng 20 1.4.3.3. Đại diện ngoài tố tụng 20 1.4.3.4. Các hình thức trợ giúp pháp lý khác 21 1.5. Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 21 1.5.1. Quan niệm về đói nghèo 21 1.5.2. Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 23 1.5.3. Ý nghĩa, vai trò của hoạt động trợ giúp pháp lý trong các 28 5
4. chương trình giảm nghèo Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP 32 PHÁP LÝ TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO 2.1. Thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương 32 trình giảm nghèo những năm qua 2.1.1. Kết quả khảo sát nhu cầu trợ giúp pháp lý, rà soát, tổng hợp 32 danh sách các xã thuộc các chương trình giảm nghèo 2.1.2. Tổ chức tập huấn quán triệt hoạt động trợ giúp pháp lý và 32 hướng dẫn thực hiện các chương trình giảm nghèo 2.1.3. Thành lập và tổ chức sinh hoạt Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý 38 2.1.3.1. Ban chủ nhiệm 38 2.1.3.2. Thành phần tham gia sinh hoạt 39 2.1.3.3. Tổ chức sinh hoạt Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý 40 2.1.3.4. Về kinh phí tổ chức sinh hoạt Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý 43 2.1.3.5. Quản lý tổ chức và hoạt động của Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý 44 2.1.4. Kết quả cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí, đáp ứng yêu cầu 45 trợ giúp pháp lý của người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số 2.1.5. Tổ chức trợ giúp pháp lý lưu động 52 2.1.6. Cung cấp thông tin, tài liệu pháp luật miễn phí 55 2.2. Đánh giá chung 56 2.2.1. Những thuận lợi 56 2.2.2. Những hạn chế 57 2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế 62 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC 65 HIỆN HOẠT ĐỘNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO THỜI GIAN TỚI 6
5. 3.1. Quan điểm, định hướng thực hiện hoạt động trợ giúp pháp 65 lý trong các Chương trình giảm nghèo 3.1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về xóa đói, giảm nghèo 65 3.1.2. Nhu cầu trợ giúp pháp lý của người nghèo, đồng bào dân 72 tộc thiểu số ngày càng tăng 3.2. Một số giải pháp để thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý 75 trong các chương trình giảm nghèo có hiệu quả trong thời gian tới 3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về hoạt động trợ giúp 75 pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 3.2.2. Kiện toàn tổ chức, bộ máy thực hiện trợ giúp pháp lý 77 3.2.3. Nâng cao nhận thức của cơ quan, tổ chức về hoạt động trợ 80 giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 3.2.4. Triển khai đồng bộ, có hệ thống tất cả các hoạt động trợ 81 giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 3.2.5. Tiếp tục thành lập, củng cố kiện toàn tất cả các Câu lạc bộ 82 trợ giúp ở các xã nghèo 3.2.6. Tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát 84 các địa phương đẩy mạnh hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo 3.2.7. Phối hợp, lồng ghép các hoạt động trợ giúp pháp lý với các 85 chính sách khác cùng thuộc các chương trình giảm nghèo KẾT LUẬN 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 89 7
6. Danh môc c¸c b¶ng Sè hiÖu Tªn b¶ng Trang b¶ng 2.1 Số liệu vụ việc trợ giúp pháp lý từ năm 2007 - 2010 48 2.2 Số người được trợ giúp pháp lý từ năm 2007 - 2010 4
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trên cơ sở Quyết định số 734/TTg ngày 06/9/1997 của Thủ tướng Chính phủ, hệ thống trợ giúp pháp lý của Nhà nước ra đời để giúp đỡ pháp lý miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách. Để khẳng định tầm quan trọng của công tác trợ giúp pháp lý cũng như tạo cơ sở pháp lý bền vững thúc đẩy công tác này phát triển, đáp ứng tốt hơn nhu cầu giúp đỡ pháp luật của người dân, ngày 29/6/2006, Quốc hội khóa XI tại kỳ họp thứ 9 đã thông qua Luật Trợ giúp pháp lý (có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2007). Cùng với các quy định cụ thể, chặt chẽ về khái niệm, nguyên tắc hoạt động trợ giúp pháp lý, tổ chức bộ máy, người thực hiện trợ giúp pháp lý, Luật đã quy định các hoạt động trợ giúp pháp lý. Để đưa các quy định của Luật Trợ giúp pháp lý đi vào cuộc sống, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các Bộ, ngành có liên quan đã ban hành đồng bộ nhiều văn bản quy phạm pháp luật (nghị định, quyết định, thông tư) hướng dẫn chi tiết thi hành Luật. Đến nay, hoạt động này đã và đang ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò trong đời sống pháp luật của xã hội, trở thành bộ phận quan trọng trong Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo và được cụ thể hóa tại điểm d khoản 4 Điều 1 Quyết định số 07/2006/QĐ-TTg ngày 10/01/2006 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc và miền núi (Chương trình 135 giai đoạn II) và điểm d khoản 2 mục V Điều 1 Quyết định số 20/2007/QĐ-TTg ngày 05/02/2007 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010 (sau đây gọi là các chương trình giảm nghèo). Có thể nói, mặc dù hoạt động trợ giúp pháp lý, nâng cao nhận thức pháp luật cho nhân dân mới được bổ sung vào các chương trình giảm nghèo 8
8. và bắt đầu được triển khai thực hiện từ quý IV năm 2007, nhưng ngành Tư pháp đã chủ động triển khai thực hiện đồng bộ các hoạt động và mang lại một số kết quả bước đầu, đó là: thành lập và hướng dẫn việc tổ chức sinh hoạt cho các Câu lạc bộ trợ giúp pháp lý, trợ giúp pháp lý lưu động, thực hiện trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số bằng các hình thức khác nhau, cung cấp thông tin pháp lý đáp ứng yêu cầu trợ giúp pháp lý phong phú, đa dạng của nhân dân, tạo điều kiện cho người nghèo, người dân tộc thiểu số và những người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn được tiếp cận với dịch vụ pháp lý, tìm hiểu pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, góp phần bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật, đồng thời tham gia phát triển kinh tế, vươn lên xóa đói, giảm nghèo, thực hiện dân chủ ở cơ sở. Tuy đạt được những kết quả đáng khích lệ nêu trên nhưng việc thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo còn một số tồn tại như chưa đáp ứng có hiệu quả tất cả nhu cầu trợ giúp pháp lý của người dân do nhận thức của các cấp chính quyền địa phương còn chưa đầy đủ về hoạt động này; văn bản hướng dẫn thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo còn một số bất cập; nhiều người vẫn chưa biết và chưa được hưởng lợi từ dịch vụ trợ giúp pháp lý; người dân gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận với tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, đặc biệt là người dân sống ở vùng sâu, vùng xa; Trung tâm trợ giúp pháp lý thuộc Sở Tư pháp các tỉnh có nhiều người dân tộc thiểu số chưa có đủ đội ngũ trợ giúp viên và cộng tác viên trợ giúp pháp lý là những người có thể nói tiếng dân tộc, do đó việc sử dụng dịch vụ trợ giúp pháp lý của người dân tộc thiểu số còn gặp nhiều khó khăn; kỹ năng trợ giúp pháp lý của một số Trợ giúp viên pháp lý và cộng tác viên trợ giúp pháp lý còn chưa cao, đặc biệt các Trợ giúp viên pháp lý còn rất ít kinh nghiệm trong việc thực hiện các vụ việc tham gia tố tụng do họ mới chỉ bắt đầu được thực hiện trợ giúp pháp lý theo hình thức này 9
9. sau khi Luật Trợ giúp pháp lý có hiệu lực vào ngày 01/01/2007; năng lực thực hiện trợ giúp pháp lý của Trợ giúp viên và cộng tác viên trợ giúp pháp lý còn hạn chế trong một số lĩnh vực pháp luật phức tạp và có nhiều thay đổi như pháp luật đất đai, chế độ chính sách,... Xuất phát từ những kết quả đạt được của hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo, để khắc phục những hạn chế, bất cập trên và nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của người dân, tạo thuận lợi cho người dân tiếp cận với dịch vụ mang tính chất ưu đãi của nhà nước dành cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và người có hoàn cảnh khó khăn khác thì việc nghiên cứu đề tài "Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo" là cần thiết cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn để thực hiện có hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo giai đoạn tiếp theo. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trợ giúp pháp lý là nhiệm vụ mới của ngành Tư pháp thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với người nghèo và đối tượng chính sách trên phương diện pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam - xóa đói giảm nghèo về cả vật chất và tinh thần, tạo điều kiện cho những đối tượng yếu thế trong xã hội được bình đẳng tiếp cận với pháp luật, công bằng trước pháp luật. Đến nay, đã có một số đề tài nghiên cứu tiến sĩ, thạc sĩ, đề tài cấp Bộ và các bài báo, tạp chí, chuyên đề nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan về trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách. Đó là: Luận án Tiến sĩ: "Điều chỉnh pháp luật về trợ giúp pháp lý ở Việt Nam trong điều kiện đổi mới", của Tạ Thị Minh Lý; Luận văn Thạc sĩ: "Hoàn thiện pháp luật về người thực hiện trợ giúp pháp lý ở Việt Nam", của Vũ Hồng Tuyến; Luận văn thạc sĩ: "Hoàn thiện 10
10. các hình thức tiếp cận pháp luật của người nghèo ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay", của Đỗ Xuân Lân; Luận văn thạc sĩ: "Bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý", của Phan Thị Thu Hà; Luận văn thạc sĩ: "Trợ giúp pháp lý ở cơ sở", của tác giả Đặng Thị Loan; đề tài cấp Bộ: "Mô hình tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý, phương hướng thực hiện trong điều kiện hiện nay"... Tuy nhiên, về vấn đề hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo đến nay chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện và tổng thể về lý luận và thực tiễn. Vì vậy, với đề tài "Hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo", tác giả Luận văn sẽ đi sâu phân tích làm sáng tỏ các vấn đề có liên quan cả về mặt lý luận và thực tiễn, góp phần tìm ra giải pháp khoa học thúc đẩy các hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo thời gian tới để người nghèo, người dân tộc thiểu số và người có hoàn cảnh khó khăn khác được trợ giúp pháp lý khi có yêu cầu. 3. Mục đích, phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu của luận văn Mục đích của luận văn là nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo; trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm thực hiện chính sách này có hiệu quả trong thời gian tới, góp phần xóa nghèo về pháp luật cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và các đối tượng yếu thế khác trong xã hội. Thực hiện mục đích trên, đề tài có nhiệm vụ: - Làm rõ cơ sở lý luận, chính trị pháp lý và cơ sở thực tiễn thực hiện hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo. - Phân tích, đánh giá thực trạng triển khai các hoạt động trợ giúp pháp lý trong các chương trình giảm nghèo để thấy được những mặt ưu điểm, hạn chế, khó khăn, vướng mắc, bất cập và nguyên nhân để có giải pháp hoàn thiện. 11