Luận văn Hoàn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoàn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ LAN HOµN THIƯN QUY CHÕ THùC HIƯN D¢N CHđ ë CÊP X· LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ LAN HOµN THIƯN QUY CHÕ THùC HIƯN D¢N CHđ ë CÊP X· Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS. BÙI XUÂN ĐỨC HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan Luận văn là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tơi đã hồn thành tất cả các mơn học và đã thanh tốn tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tơi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tơi cĩ thể bảo vệ Luận văn. Tơi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thị Lan
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUY CHẾ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ .................................................................................. 6 1.1. Thực hiện dân chủ ở cơ sở và quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ...... 6 1.1.1. Thực hiện dân chủ ở cơ sở .................................................................... 6 1.1.2. Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ................................................... 17 1.2. Nội dung quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ................................ 27 1.2.1. Hệ thống văn bản, quy định của quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ..... 27 1.2.2. Nội dung quy định quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ..................... 28 1.3. Các tiêu chí hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ........ 42 1.3.1. Tiêu chí chung của việc hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ................................................................................................... 42 1.3.2. Tiêu chí riêng của hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã .......... 45 Chương 2: THỰC TRẠNG QUY CHẾ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ .............................................................................................. 48 2.1. Thực trạng quy định về quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã. ...... 48 2.1.1. Thực trạng về văn bản quy định thực hiện dân chủ ở cấp xã.............. 48 2.1.2. Thực trạng về quy định thực hiện dân chủ ở cấp xã ........................... 50 2.2. Thực trạng thực hiện các nội dung thực hiện dân chủ ở cấp xã ....... 51 2.2.1. Thực trạng thực hiện cơng khai để dân biết ........................................ 51
5. 2.2.2. Thực trạng thực hiện dân bàn, dân tham gia ý kiến ............................ 56 2.2.3. Thực trạng thực hiện dân giám sát ...................................................... 58 Chương 3: HỒN THIỆN QUY CHẾ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ .............................................................................................. 61 3.1. Nhu cầu hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã .............. 61 3.1.1. Nhu cầu xuất phát từ quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ......... 61 3.1.2. Nhu cầu xuất phát từ quá trình hội nhập quốc tế ................................ 63 3.1.3. Nhu cầu của cải cách nền hành chính quốc gia ................................... 64 3.1.4. Nhu cầu của quá trình dân chủ ............................................................ 65 3.2. Quan điểm, phương hướng hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã........................................................................................ 68 3.2.1. Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã cần đầy đủ và cụ thể ................. 68 3.2.2. Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã cần hồn thiện, đổi mới phù hợp với điều kiện mới và cần được điều chỉnh ở cấp độ Luật ............ 70 3.3. Giải pháp hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ........... 70 3.3.1. Hồn thiện hệ thống văn bản về thực hiện dân chủ ở cấp xã .............. 70 3.3.2. Hồn thiện quy định về thực hiện dân chủ ở cấp xã ........................... 75 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 94
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT HĐND: Hội đồng nhân dân KTTT: Kinh tế thị trường LHQ: Liên Hiệp Quốc MTTQ: Mặt trận tổ quốc QCDC: Quy chế dân chủ UBND: Ủy ban nhân dân UBTUMTTQVN: Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam XHCN: Xã hội chủ nghĩa
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong cơng cuộc đổi mới, Đảng ta rất coi trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, dựa vào dân. Ngày 18/02/1998, Bộ Chính trị đã ra Chỉ thị số 30 CT/TW về xây dựng quy chế dân chủ (QCDC) ở cơ sở. Thể chế hóa Chỉ thi ̣của Bơ ̣Chính tri, ̣ Chính phủ đã ban hành Nghị định số 29-NQ/CP ngày 11/5/1998 và sau đĩ là Nghị định số 79/2003/NĐ-CP ngày 07/7/2003 kèm theo Quy chế thực hiện dân chủ ở xã. Trướ c yêu cầu về viêc̣ thưc̣ hiêṇ dân chủ ở cấp xã , để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của việc thực hiện, ngày 20/4/2007 Ủy ban Thườ ng vụ Quốc hội khĩa XI đã ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11, về việc thưc̣ hiêṇ dân chủ ở xã, phườ ng, thị trấn. Tiếp đó, Ban Bí thư Trung ương Đảng, khĩa X đã ban hành Kết luận số 65-KL/TW, ngày 04/3/2010 về tiếp tục thưc̣ hiêṇ Chỉ thi ̣sớ 30-CT/TW của Bơ ̣Chính tri ̣khóa VIII về thưc̣ hiêṇ quy chế dân chủ ở cơ sở. Hiện nay Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn là văn bản cĩ giá trị pháp lý cao nhất trong việc thực hiện dân chủ của nhân dân ở cấp xã. Thực tế cho thấy việc ban hành Pháp lệnh đã đạt được những kết quả rất rất lớn, gĩp phần quan trọng củng cố quyền làm chủ của nhân dân, phát huy sức sáng tạo của nhân dân trong phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội, tăng cường đồn kết tồn dân, cải thiện dân sinh, nâng cao dân trí, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, cơng bằng, văn minh”. Tuy vậy, quá trình thực hiện vẫn cịn bộc lộ những thiếu sĩt, yếu kém như: Quyền làm chủ của nhân dân cịn bị vi phạm ở nhiều nơi, trên nhiều lĩnh vực; tệ quan liêu, cửa quyền, hách dịch, mệnh lệnh, tham nhũng, gây phiền hà cho dân vẫn cịn khá phổ biến và nghiêm trọng mà chưa đẩy lùi được; phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” chậm đi vào cuộc sống. Ở Việt Nam, xã, phường, thị trấn là đơn vị hành chính cơ sở trực tiếp nhất, gần dân nhất trong hệ thống chính trị; là nơi người 1
8. dân thực hiện quyền dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi nhằm giải quyết các cơng việc trong cộng đồng dân cư, bảo đảm đồn kết, giữ gìn trật tự, an tồn xã hội; là nơi dân sản xuất, kinh doanh, lao động, và học tập. Xã, phường, thị trấn cũng là nơi nảy sinh và giải quyết những cơng việc hàng ngày trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị - xã hội; cũng là nơi hiện thực hĩa mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Chỉ thị 30-CT/TW của Bộ Chính trị đã khẳng định: Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở. Dân chủ ở xã, phường, thị trấn là thực hiện những nội dung dân chủ một cách trực tiếp và rộng rãi, đến với từng người dân nhằm phát huy cao độ quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống chính trị, kinh tế, xã hội, an ninh, trật tự cơng cộng. Do đĩ, để người dân địa phương phát huy tối đa quyền làm chủ của mình, địi hỏi các văn bản, quy định của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã phải được hồn thiện. Trước yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước. Việc triển khai nghiên cứu đề tài: "Hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã" là việc làm cần thiết, cĩ ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu bức xúc hiện nay là xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của dân, do dân và vì dân. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Quy chế về thực hiện dân chủ ở cấp xã là tập hợp những văn bản, quy định đã và đang được triển khai thực hiện trên thực tế. Hiện nay việc thực hiện dân chủ ở cấp xã được quy định cụ thể nhất trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội số 34/2007/PL-UBTVQH11, ngày 20/4/2007 và một số văn bản, quy định đĩ là: Nghị quyết liên tịch 09/2008/NQLT-CP-UBTUMTTQVN, ngày 17/4/2008 Hướng dẫn thi hành các Điều 11, Điều 14, Điều 16, Điều 22 và Điều 26 của Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; các quy định về Ban 2
9. thanh tra nhân dân cấp xã được quy định tại Điều 68, Điều 69, Điều 70 và Điều 71 Luật Thanh tra 2010; Thơng tư liên tịch số 03/2000/TTLT/BTP- BVHTT-BTTUBTUMTTQVN, ngày 31/3/2000 của Bộ Tư pháp, Bộ Văn hĩa Thơng tin, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Hướng dẫn việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của làng, bản, thơn, ấp, cụm dân cư; Quyết định số 80/2005/QĐ-TTg, ngày 18/4/2005 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng và Thơng tư liên tịch số 04/2006/ TTLT/KH&ĐT-UBTUMTTQVN-TC, ngày 04/12/2006 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Bộ Tài chính. Do nội dung của việc thực hiện dân chủ ở cấp xã rất sâu, rộng, ngồi các văn bản, quy định trên cịn được quy định tản mạn ở nhiều văn bản, quy định khác. Vì vậy bài viết, cơng trình nghiên cứu chỉ dừng lại ở chỗ: Tìm hiểu và nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc triển khai thực hiện các nội dung thực hiện dân chủ ở cấp xã như nội dung cơng khai để nhân dân biết, nội dung nhân dân bàn và quyết định trực tiếp hoặc biểu quyết để cấp cĩ thẩm quyền quyết định, nội dung nhân dân tham gia ý kiến và nội dung nhân dân giám sát. Đồng thời đánh giá về thực trạng hệ thống các văn bản, quy định thực hiện dân chủ ở cấp xã và quan điểm, giải pháp hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn Mục đích của luận văn là trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về dân chủ ở cấp xã và đánh giá thực trạng các văn bản, quy định về thực hiện dân chủ ở cấp xã trong điều kiện hiện nay; luận văn đề xuất phương hướng và các giải pháp cơ bản nhằm hồn thiện các văn bản, quy định về thực hiện dân chủ ở cấp xã hiện nay. Luận văn cĩ nhiệm vụ: 3
10. - Tìm hiểu, phân tích một số vấn đề lý luận cĩ liên quan đến đề tài nghiên cứu: Khái niệm, đặc điểm nền dân chủ, bản chất, vai trị của dân chủ ở cơ sở; khái niệm, nội dung, vai trị và tiêu chí hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã; - Phân tích, đánh giá thực trạng thi hành các nội dung thực hiện dân chủ ở cấp xã hiện nay; - Đối chiếu, liên hệ với những yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước, trên cơ sở quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta, bước đầu đề xuất phương hướng và các giải pháp cơ bản nhằm hồn thiện các văn bản, quy định về thực hiện dân chủ ở cấp xã trong điều kiện mới. 4. Phạm vi nghiên cứu của luận văn: Pháp luật về thực hiện dân chủ hiện nay cĩ phạm vi điều chỉnh tương đối rộng bao gồm việc thực hiện dân chủ ở cơ sở, cơ quan hành chính, doanh nghiệp, trường học Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận, thực trạng thi hành và quan điểm hồn thiện quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã được cụ thể trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn số 34/2007/PL- UBTVQH11, ngày 20/4/2007 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và một số văn bản, quy định tại Nghị quyết liên tịch 09/2008/NQLT-CP-UBTUMTTQVN, ngày 17/4/2008 và các quy định về Ban thanh tra nhân dân cấp xã; Thơng tư liên tịch số 03/2000/TTLT/BTP-BVHTT-BTTUBTUMTTQVN, ngày 31/3/2000 Hướng dẫn việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của làng, bản, thơn, ấp, cụm dân cư; Quyết định số 80/2005/QĐ-TTg, ngày 18/4/2005 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng; Thơng tư liên tịch số 04/2006/ TTLT/KH&ĐT-UBTUMTTQVN-TC, ngày 04/12/2006 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Bộ Tài chính. 4