Luận văn Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ con người của người chưa thành niên bị tước tự do ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ con người của người chưa thành niên bị tước tự do ở Việt Nam

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN PHƯƠNG LINH HOµN THIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O VÖ QUYÒN CON NG¦êI CñA NG¦êI CH¦A THµNH NI£N BÞ T¦íC Tù DO ë VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN PHƯƠNG LINH HOµN THIÖN PH¸P LUËT VÒ B¶O VÖ QUYÒN CON NG¦êI CñA NG¦êI CH¦A THµNH NI£N BÞ T¦íC Tù DO ë VIÖT NAM Chuyên ngành: Pháp luật về quyền con người Mã số: Chuyên ngành đào tạo thí điểm LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH QUỐC TOẢN HÀ NỘI - 2014
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Phương Linh
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN BI TƯỚC TỰ DO BẰNG PHÁP LUẬT .................................................................. 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm người chưa thành niên và người chưa thành niên bị tước tự do ................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm người chưa thành niên ................................... 7 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm người chưa thành niên bị tước tự do ............ 13 1.2. Quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do và sự cần thiết bảo vệ nó ..................................................................... 15 1.3. Những quy định cơ bản của pháp luật quốc tế về bảo vệ quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do .......... 22 Chương 2: CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN BỊ TƯỚC TỰ DO VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG ........................... 28 2.1. Các quy định của Pháp luật Việt Nam về quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do ...................................... 28 2.1.1. Trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố ........................................... 28 2.1.2. Trong giai đoạn xét xử ...................................................................... 36
5. 2.1.3. Chế độ của người chưa thành niên bị áp dụng các biện pháp ngăn chặn tạm giữ, tạm giam; trong giai đoạn thi hành hình phạt tù có thời hạn, biện pháp tư pháp đưa vào trường giáo dưỡng ........... 42 2.1.4. Quyền khiếu nại, tố cáo của người chưa thành niên bị tước tự do ........ 51 2.2. Thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do ............ 52 2.2.1. Tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện ................... 52 2.2.2. Thực trạng áp dụng hình phạt tù và biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng với người chưa thành niên .............................................. 55 2.2.3. Thực trạng áp dụng các biện pháp tạm giữ, tạm giam ....................... 57 2.2.4. Thực trạng việc đảm bảo quyền bào chữa ......................................... 58 2.3. Những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của nó trong áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền của người chưa thành niên bị tước tự do ...................................... 60 2.3.1. Những tồn tại, hạn chế trong áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền của người chưa thành niên bị tước tự do ...... 60 2.3.2. Những nguyên nhân của tồn tại, hạn chế trong áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền của người chưa thành niên bị tước tự do .................................................................... 64 Chương 3: NHU CẦU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN BỊ TƯỚC TỰ DO VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG............................................... 67 3.1. Nhu cầu hoàn thiện các quy định pháp luật Việt Nam về quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do .......... 67 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật Việt Nam về quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do ........................................................................................ 70
6. 3.3. Một số giải pháp khác nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định pháp luật Việt Nam về quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do ................................................................. 73 3.3.1. Vấn đề xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật ................................................................................. 73 3.3.2. Thành lập Tòa án người chưa thành niên .......................................... 76 3.3.3. Nâng cao năng lực của những người tiến hành tố tụng...................... 78 KẾT LUẬN ................................................................................................. 80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 81
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự. BLHS: Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009. Các quy tắc Bắc Kinh: Các quy tắc tiêu chuẩn tối thiểu của Liên Hợp Quốc về hoạt động tư pháp đối với người vị thành niên. CRC: Công ước về quyền trẻ em ICCPR: Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị. ICESCR: Công ước về các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa. LHS: Luật hình sự. NCTN: Người chưa thành niên. TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao. UDHR: Tuyên ngôn thế giới về quyền con người.
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 1.1: Một số quyền con người cơ bản của người bị tước tự do 23 Bảng 2.1: Mức phạt tù có thời hạn áp dụng với người chưa thành niên phạm tội 42 Bảng 2.2: Thống kê tội phạm chưa thành niên (giai đoạn từ 2009 đến năm 2013) 53 Bảng 2.3: Thống kê một số tội danh của NCTN phạm tội thời gian từ 2009 đến 2013 54 Bảng 2.4: Thống kê việc xét xử sơ thẩm NCTN (giai đoạn từ 2009 đến 2013) 55
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Theo quy định của Luật nhân quyền quốc tế, người bị tước tự do là khái niệm thường được dùng để chỉ những người do bị áp dụng các biện pháp ngăn chặn hoặc chế tài hành chính hoặc hình sự dưới các hình thức như bị bắt, tạm giữ, tạm giam, thi hành hình phạt tù, tập trung cải tạo, tập trung cai nghiện mà bị hạn chế quyền tự do đi lại, cư trú và một số quyền tự do khác. Do vị trí yếu thế, bất lợi của nhóm này mà luật nhân quyền quốc tế coi đây là một trong những nhóm đối tượng dễ bị tổn thương. Đặc biệt là nhóm đối tượng bị tước tự do theo tố tụng hình sự, họ có thể bị tước một số quyền công dân để phục vụ cho một số hoạt động khác nhau của cơ quan có thẩm quyền như các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Họ tham gia quá trình tố tụng với những tư cách pháp lý khác nhau và với tư cách nào họ cũng đều là những đối tượng này bị áp dụng những biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước. Luôn tồn tại sự bất bình đẳng trong mối quan hệ giữa họ với các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng. Bởi lẽ, một bên họ là những đối tượng đang bị tình nghi, bị buộc tội bị kết án còn một bên là các cơ quan tiến hành tố tụng đại diện nhà nước, nhân danh nhà nước với sức mạnh cưỡng chế, quyền uy. Tuy nhiên, ngoài việc quy định nghĩa vụ của các đối tượng này, pháp luật cũng có những quy định cụ thể nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong quá trình tố tụng đồng thời yêu cầu các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng phải có trách nhiệm tôn trọng các quyền này. Nhưng trên thực tế, trong nhiều trường hợp các đối tượng này khó có khả năng và điều kiện để bảo vệ quyền và lợi ích của mình đồng thời những quyền và lợi ích hợp pháp này cũng dễ bị những người tiến hành tố tụng vô 1
10. tình hoặc cố ý xâm phạm. Những xâm phạm này gây ra những hậu quả khó có thể khắc phục bởi nó liên quan trực tiếp đến những quyền cơ bản của cá nhân như quyền sống, quyền tự do của họ. Nhằm hạn chế một cách tối đa những hành vi xâm phạm nói trên và hậu quả của nó, trong phạm vi quốc tế và mỗi quốc gia, có nhiều quy định chặt chẽ về các thủ tục tố tụng, đặc biệt là đối với những người bị tước tự do. Tuy nhiên, trên thực tế, những quy định trên cũng bộc lộ nhiều điểm bất hợp lý, thiếu hiệu quả chính vì lẽ đó đã ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết các vụ án, dẫn đến tình trạng oan sai, gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng. Đặc biệt, đối với các đối tượng bị tước tự do là người chưa thành niên (NCTN) thì vấn đề trên càng cần phải quan tâm nghiên cứu bởi lẽ, NCTN là những người chưa phát triển hoàn thiện về thể chất, tinh thần và nhận thức. Trong quá trình tố tụng, tự bản thân họ không đủ khả năng và hiểu biết để tự tham gia và bảo vệ mình trong các giai đoạn của quá trình tố tụng. Mặt khác, thế hệ trẻ là tương lai của đất nước, quyết định đến sự phát triển hay tồn vong của một quốc gia việc bảo vệ quyền của NCTN, bảo đảm cho họ phát triển toàn diện, hài hòa cả về thể chất và tinh thần là mối quan tâm chung của toàn xã hội. Vì vậy, pháp luật đã ban hành các chế định nhằm cung cấp cho họ các công cụ pháp lý để bảo vệ và thực hiện các quyền của mình trong tố tụng. Do đó, việc nghiên cứu nội dung các chế định trên đồng thời đánh giá hiệu quả của nó trên thực tế là một điều hết sức cần thiết nhằm bảo vệ quyền của NCTN bị tước tự do. Vì những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền con người của người chưa thành niên bị tước tự do ở Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ. 2