Luận văn Hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VƢƠNG VÂN HUYỀN HOµN THIÖN PH¸P LUËT B¶O VÖ QUYÒN PHô N÷ ë VIÖT NAM HIÖN NAY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế HÀ NỘI - 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Vƣơng Vân Huyền
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN PHỤ NỮ Ở VIỆT NAM ...................................... 8 1.1. Cơ sở lý luận về quyền phụ nữ và ảb o vệ quyền phụ nữ ................. 8 1.1.1. Quyền phụ nữ là một nội dung của quyền con người ........................... 8 1.1.2. Nội dung các loại quyền phụ nữ ......................................................... 12 1.1.3. Cơ chế bảo vệ, bảo đảm quyền phụ nữ ............................................... 17 1.2. Điều chỉnh pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ở việt nam ............ 21 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ .......... 21 1.2.2. Vai trò của pháp luật trong bảo vệ quyền phụ nữ ............................... 26 1.2.3. Cấu trúc pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ........................................ 27 1.2.4. Nội dung pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ...................................... 31 1.3. Tính tất yếu của hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ở việt nam trong giai đoạn hiện nay .......................................... 32 1.3.1. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ nhằm góp phần bảo vệ quyền con người, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế .............. 32 1.3.2. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế ............................................................................ 33 1.3.3. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa ....... 34
4. 1.3.4. Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ nhằm khắc phục những khuyết tật của hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay ............. 35 1.4. Các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ......................................................................... 36 1.4.1. Tính toàn diện ..................................................................................... 37 1.4.2. Tính đồng bộ, thống nhất .................................................................... 39 1.4.3. Tính phù hợp và khả thi ...................................................................... 43 1.4.4. Tính hiệu lực ....................................................................................... 45 1.4.5. Tính tương thích với các văn bản pháp luật quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, ký kết và phê chuẩn ............................................... 46 Kết luận Chƣơng 1 ........................................................................................ 47 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO VỆ QUYỀN PHỤ NỮ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ......... 48 2.1. Thực trạng quy định pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ ở việt nam ..... 48 2.1.1. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực chính trị .................................... 49 2.1.2. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực kinh tế ....................................... 53 2.1.3. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực lao động, việc làm .................... 55 2.1.4. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo ................... 57 2.1.5. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực chăm sóc y tế ............................ 58 2.1.6. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình ................ 60 2.1.7. Bảo vệ quyền phụ nữ trong lĩnh văn hóa, thông tin, thể dục, thể thao, khoa học và công nghệ ............................................................... 62 2.2. Những ƣu điểm, tồn tại, hạn chế trong pháp luật, thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam hiện nay và giải pháp hoàn thiện .................................................................................. 63 2.2.1. Những ưu điểm của pháp luật, thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam ................................................................... 63
5. 2.2.2. Những tồn tại, hạn chế trong pháp luật, thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam và nguyên nhân của chúng ........... 69 2.2.3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam hiện nay ...................................................................... 75 Kết luận Chƣơng 2 ........................................................................................ 85 KẾT LUẬN .................................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 88
6. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT BHXH : Bảo hiểm xã hội BLLĐ: Bộ luật lao động ĐBHĐND: Đại biểu Hội đồng nhân dân ĐBQH: Đại biểu Quốc hội HĐND : Hội đồng nhân dân HNGĐ : Hôn nhân gia đình LHPNVN: Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phụ nữ chiếm một nửa nhân loại và là lực lượng lao động quan trọng góp phần phát triển kinh tế - xã hội và thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội. Trải qua hàng trăm năm tranh đấu, ngày nay, quyền của phụ nữ đã được thừa nhận và trân trọng trên phạm vi thế giới. Nhiều văn kiện và văn bản pháp luật quốc tế đã xác định và đề cao quyền của phụ nữ, coi đó như là một trách nhiệm của văn minh thế giới. Việc quy định quyền của phụ nữ trong pháp luật là sự ghi nhận về mặt pháp lý đối với vai trò của nữ giới trong xã hội, đây là bước tiến trong sự nghiệp giải phóng con người nói chung và giải phóng phụ nữ nói riêng. Ở Việt Nam hiện nay, phụ nữ chiếm phân nửa dân số và lực lượng lao động xã hội. Phụ nữ nước ta trước đây đã có những đóng góp hết sức to lớn vào công cuộc đấu tranh chống ngoại xâm giành và giữ gìn độc lập, xây dựng Tổ quốc. Trong sự nghiệp Đổi mới hiện nay, phụ nữ Việt Nam vẫn luôn sát cánh cùng nam giới phấn đấu vì mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" và có những đóng góp đáng kể trong các lĩnh vực xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế, ổn định xã hội cũng như những cống hiến xuất sắc trong việc chăm lo xây dựng gia đình, nuôi dưỡng các thế hệ công dân tương lai của đất nước. Không những vậy, nhiều phụ nữ còn mang lại những vinh quang lớn cho đất nước trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học, nghệ thuật, thể thao. Nhận thức rõ vị trí và vai trò quan trọng của người phụ nữ trong xã hội nên ngay từ khi nước nhà mới giành được độc lập, các quyền của công dân nói chung và quyền của phụ nữ nói riêng đã được pháp luật Việt Nam ghi nhận và khẳng định, trong đó nam và nữ bình đẳng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội... Điều đó đã tạo điều kiện căn bản cho phụ nữ tham gia tích 1
8. cực và hiệu quả vào các hoạt động kinh tế, xã hội và đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ khi tiến hành đổi mới, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay khi Việt Nam đang tích cực xây dựng nhà nước pháp quyền, bảo vệ nhân quyền và hội nhập quốc tế, vấn đề bảo vệ phụ nữ càng được Đảng, Nhà nước và xã hội quan tâm. Phụ nữ Việt Nam ngày càng được giải phóng, có nhiều cơ hội và nhiều đại diện tham gia vào hệ thống chính trị, cũng như vào việc đề xuất, hoạch định, thực hiện và giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật của Nhà nước. Xét chung trên toàn thế giới và khu vực, Việt Nam là quốc gia được đánh giá cao về chỉ số bình đẳng giới, có mức độ bảo đảm quyền bình đẳng về chính trị của phụ nữ ở mức cao, thể hiện ở tỷ lệ đại biểu nữ trong Quốc hội ở mức tương đối cao. Mặc dù vậy, trên thực tế ở Việt Nam, việc bảo vệ quyền của phụ nữ nói chung, trong đó có quyền chính trị vẫn còn nhiều hạn chế. Báo cáo số 1346/BC-UBXH12 của Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội khóa 12 ngày 11/5/2009 về Kết quả giám sát tình hình thực hiện hình đẳng giới và việc triển khai thi hành Luật Bình đẳng giới [55], đã khẳng định một cách chính thức những tồn tại của thi hành pháp luật về bình đẳng giới, bảo vệ quyền của phụ nữ trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong nhiều nguyên nhân được chỉ ra, có nguyên nhân thuộc về sự khiếm khuyết của hệ thống pháp luật pháp luật cùng cơ chế đảm bảo thực hiện quyền của phụ nữ. Hiến pháp mới 2013 có những sửa đổi, bổ sung và phát triển thể hiện tầm quan trọng về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, trong đó có cả quyền của phụ nữ. Theo đó, mọi người đều bình đẳng trước pháp luật và không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội; nam, nữ có quyền kết hôn , ly hôn, hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng, tôn 2
9. trọng lẫn nhau, Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình, bảo hộ quyền lợi của người mẹ và trẻ em. Đặc biệt, Điều 26 Hiến pháp nhấn mạnh: Công dân nam, nữ bình đẳng về mọi mặt; Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng giới. Nhà nước, xã hội và gia đình tạo điều kiện để phụ nữ phát triển toàn diện, phát huy vai trò của mình trong xã hội; nghiêm cấm phân biệt đối xử về giới. Thực tế kể trên đặt ra nhu cầu cấp thiết phải nghiên cứu tìm ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền phụ nữ, qua đó giúp phụ nữ tham gia và đóng góp ngày càng hiệu quả hơn vào sự nghiệp xây dựng và phát triển của đất nước. Vì vậy, đề tài: "Hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền của phụ nữ ở Việt Nam hiện nay" được chọn làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật có tính lý luận và thực tiễn sâu sắc. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong những năm gần đây, đã có nhiều bài viết, công trình nghiên cứu xoay quanh vấn đề quyền con người, quyền phụ nữ ở Việt Nam, tiếp cận từ nhiều khía cạnh như quyền chính trị, quyền lao động... Có thể kể đến như: - Những công trình nghiên cứu về quyền con người: Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Giáo trình lý luật và pháp luật về quyền con người, NXB, chính trị Quốc gia, 2009; Viện khoa học xã hội Việt Nam với các sách: Quyền con người – tiếp cận đa ngành và liên ngành luật học (tập I, II), NBX. Khoa học xã hội, 2010; Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người, Nxb. Khoa học xã hội, 2011; Những vấn đề lý luận và thực tiễn của nhóm quyền dân sự và chính trị, Nxb. Khoa học xã hội, 2011 do GS.TS.Võ Khánh Vinh. Đây là những công trình nghiên cứu đề cập tới những vấn đề lý luận về quyền con người và bảo vệ quyền con người dưới góc độ luật học, trong đó có vấn đề bảo vệ quyền phụ nữ bằng cơ chế pháp luật. - Những công trình nghiên cứu về quyền và bảo vệ quyền của phụ nữ ở 3
10. Việt Nam, có thể kể đến chùm bài viết cuả tác giả Hoàng Thị Kim Quế, như: "Phụ nữ: những ưu ái và thiệt thòi - nhìn từ góc độ xã hội, pháp lý", Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 9, 2003; Một số vấn đề về phụ nữ, hôn nhân và gia đình trong pháp luật Việt Nam qua các thời đại, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp, số 3/2001, tr. 14-19; Những đặc thù và sự phát Triển của pháp luật về phụ nữ, hôn nhân và gia đình ở Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 5/2002, tr. 3-12; Phụ nữ với những ưu ái và những thiệt thòi - nhìn từ góc độ xã hội - pháp lý, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 9/2003, tr 73-79. Hay "Công ước của Liên hợp quốc và pháp luật Việt Nam về xóa bỏ phân biệt đối xử với phụ nữ " của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp. Ở khía cạnh khác, có bài Bảo vệ quyền của phụ nữ bằng pháp luật hình sự và tố tụng hình sự của tác giả ThS. Chu Thị Trang Vân (Bộ Môn Tư pháp hình sự, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội). - Một số luận văn khoa học nghiên cứu về quyền phụ nữ như: Quyền của phụ nữ theo pháp luật Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Mai Hiên (Luận văn Thạc sĩ luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, bảo vệ năm 2008); Bảo vệ quyền lợi lao động nữ trong pháp luật lao động Việt Nam của tác giả Bùi Quang Hiệp (Luận văn Thạc sĩ luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, bảo vệ năm 2007), Tuy các bài viết, công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến một số nội dung liên quan đến đề tài luận văn, nhưng đều chưa nghiên cứu một cách hệ thống những vấn đề lý luận về pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ trong góc độ của cơ chế pháp lý để bảo vệ quyền con người, quyền phụ nữ; cũng như các quy phạm pháp luật và những giải pháp cụ thể góp phần hoàn thiện pháp luật về quyền và bảo vệ quyền của phụ nữ. Do vậy, đề tài: “Hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền phụ nữ ở Việt Nam hiện nay” là công trình khoa học độc lập, không trùng lắp với các công trình đã được bảo vệ tại các cơ sở đào tạo luật học ở Việt Nam. 4