Luận văn Hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng nhu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng nhu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT DƯƠNG THỊ MAI HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT ĐÁP ỨNG NHU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012
2. Công trình được hoàn thành tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: TS. Dương Đức Chính Phản biện 1: ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. Phản biện 2: ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2012. Có thể tìm hiểu luận văn tại Trung tâm tư liệu - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tư liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 6 1.1. Khái niệm và đặc điểm nhà nước pháp quyền 6 1.1.1. Khái niệm 6 1.1.2. Những đặc điểm cơ bản của nhà nước pháp quyền 6 1.2. Khái niệm và những đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp 9 quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1.2.1. Khái niệm 9 1.2.2. Xây dựng Nhà nước pháp quyền là một tất yếu, bắt nguồn từ 11 chính lịch sử xây dựng và phát triển nước ta 1.2.3. Những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền xã hội chủ 12 nghĩa Việt Nam 1.3. Hệ thống pháp luật, vai trò và vị trí của hệ thống pháp luật 24 trong nhà nước pháp quyền 1.3.1. Khái niệm hệ thống pháp luật 24 1.3.2. Vị trí, vai trò của hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền 27 1.4. Những yêu cầu cơ bản của hệ thống pháp luật trong quá trình 28 xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1.4.1. Yêu cầu về tính toàn diện của hệ thống pháp luật 28 1.4.2. Yêu cầu về tính thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật 29 1.4.3. Yêu cầu về tính ổn định (tính phù hợp) của hệ thống pháp luật 32 1.4.4. Yêu cầu về ngôn ngữ và kỹ thuật lập pháp 33 1.4.5. Yêu cầu về tính áp dụng của hệ thống pháp luật 34 1.4.6. Một số yêu cầu khác 36 Chương 2: THỰC TIỄN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM 38 2.1. Hệ thống pháp luật Việt Nam 38 2.1.1. Ngành Luật nhà nước (còn gọi là luật Hiến pháp) 38
4. 2.1.2. Ngành Luật Hành chính 39 2.1.3. Ngành Luật Tài chính 39 2.1.4. Ngành Luật Đất đai 40 2.1.5. Ngành Luật Dân sự 40 2.1.6. Ngành Luật lao động 40 2.1.7. Ngành Luật hôn nhân và gia đình 41 2.1.8. Ngành Luật hình sự 41 2.1.9. Ngành Luật tố tụng hình sự 41 2.1.10 Ngành Luật Tố tụng dân sự 42 2.1.11 Ngành Luật kinh tế 42 2.2. Hệ thống pháp luật quốc tế 42 2.3. Thực trạng hệ thống pháp luật việt nam giai đoạn hiện nay 43 2.3.1. Thực trạng về tính toàn diện của hệ thống pháp luật 43 2.3.2. Thực trạng về tính thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật 48 2.3.2.1. Văn bản pháp luật có nội dung mâu thuẫn, không thống nhất, 49 thiếu đồng bộ 2.3.2. Về hình thức của các văn bản pháp luật vẫn chưa thống nhất 62 2. đồng bộ 2.3.3. Thực trạng về tính phù hợp (ổn định) của hệ thống pháp luật 63 2.3.4. Thực trạng về tính áp dụng pháp luật 68 2.3.5. Nguyên nhân của thực trạng 72 Chương 3: ĐỊNH HƢỚNG, GIẢI PHÁP CƠ BẢN ĐỂ HOÀN THIỆN HỆ 78 THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Một số dự báo tình hình kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến yêu 78 cầu hoàn thiện hệ thống pháp luật giai đoạn 2011 - 2020 3.1.1. Tình hình thế giới 78 3.1.2. Tình hình trong nước 78 3.2. Một số định hướng và giải pháp tiếp tục hoàn thiện hệ thống 81 pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền trong giai đoạn hiện nay 3.2.1. Định hướng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật 81 3.2.1. Một số giải pháp xây dựng và hoàn thiện pháp luật đáp ứng 81 1. yêu cầu tính toàn diện, tính đồng bộ và thống nhất, tính phù hợp của pháp luật
5. 3.2.1. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả 98 2. xây dựng pháp luật 3.2.2. Định hướng và giải pháp nâng cao chất lượng công tác tổ 103 chức thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu tính áp dụng của hệ thống pháp luật 3.2.2. Nâng cao chất lượng và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công 103 1. chức nhà nước trong quá trình áp dụng pháp luật 3.2.2. Tiếp tục triển khai mạnh mẽ và thường xuyên công tác tuyên 106 2. truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, tăng cường năng lực tiếp cận của nhân dân đối với hệ thống pháp luật 3.2.2. Tăng cường công tác theo dõi thi hành pháp luật; đẩy mạnh 108 3. công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện và áp dụng pháp luật, xử lý nghiêm minh mọi vi phạm pháp luật 3.2.2. Củng cố các công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội khác để hỗ trợ 110 4. cho pháp luật KẾT LUẬN 112 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 115
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài - Về mặt lý luận: Vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã được Đại hội đại biểu Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ IX khẳng định: Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp [9] Theo tinh thần đó, Điều 2 Hiến pháp Việt Nam năm 1992 sửa đổi năm 2001 quy định: Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp [27]. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một quá trình lâu dài, khó khăn, phức tạp xuất phát từ yêu cầu, đòi hỏi của đất nước, phù hợp với trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, chính trị và truyền thống dân chủ của nước ta. Đồng thời, phải đảm bảo tuân thủ những nguyên tắc, giá trị có tính phổ biến, được thừa nhận chung trong tất cả các nhà nước pháp quyền; đảm bảo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được 1
7. xây dựng gắn với một xã hội công dân, một xã hội dân sự, thừa nhận vị trí tối thượng của Hiến pháp và pháp luật trong đời sống xã hội. Do đó, vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một vấn đề quan trọng, cơ bản, góp phần xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. - Về mặt thực tiễn: Trong những năm qua, mặc dù đã có nhiều cố gắng, song do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan nên hệ thống pháp luật của chúng ta vẫn chỉ từng bước đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hệ thống pháp luật còn nhiều bất cập, hạn chế trong công tác xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật; trong hoạt động kiểm tra, giám sát, rà soát và hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật; trong công tác tổ chức và thực hiện pháp luật cũng như trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ làm công tác ban hành văn bản pháp luật còn hạn chế. Vì vậy, chất lượng và hiệu quả của hệ thống pháp luật nói chung trong quá trình điều tiết xã hội chưa cao. Mặt khác, nước ta đang từng bước hoàn thiện xây dựng mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đặt ra yêu cầu phải hoàn thiện hệ thống pháp luật là một tất yếu khách quan. Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên, tác giả đã chọn đề tài: "Hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng nhu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay" để nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong nhiều năm qua, tư tưởng nhà nước pháp quyền, về xây dựng nhà nước pháp quyền nói chung và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng có nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu, nổi bật như: - "Nhà nước và pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới" của tác giả Đào Trí Úc, NXB Khoa học xã hội - năm 1997; 2
8. - "Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước ta trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước", đề tài khoa học cấp Nhà nước do Viện Nhà nước và Pháp luật chủ trì nghiên cứu (2001 - 2005); - "Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả Nguyễn Thị Hồi, NXB Tư pháp - năm 2009; - "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa" của tác giả Nguyễn Minh Đoan, NXB Chính trị quốc gia - năm 2011. Tuy nhiên, việc nghiên cứu sâu về vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam còn rất ít, chưa được nghiên cứu kỹ, cụ thể trong từng giai đoạn phát triển. Do đó, việc nghiên cứu đề tài trên là cần thiết, hy vọng góp phần đưa ra giải pháp để hoàn thiện hệ thống pháp luật trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn xây dựng hệ thống pháp luật trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thời gian qua để đề xuất một số giải pháp chủ yếu mang tính hệ thống, đồng bộ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ: Với mục đích nghiên cứu như trên, luận văn có những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu như sau: Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề lý luận về nhà nước pháp quyền nói chung và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng, 3
9. hệ thống pháp luật và yêu cầu của hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền. Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng hệ thống pháp luật của nước ta hiện nay, chỉ ra nguyên nhân của các thực trạng đó. Xác định rõ xu hướng xây dựng pháp luật trong thời gian tới nhằm hoàn thiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Thứ ba, đề xuất một số giải pháp chủ yếu đề hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của luận văn này, tác giả tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về nhà nước pháp quyền và hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền, những yêu cầu của hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền, Từ đó, xác định rõ những yêu cầu của hệ thống pháp luật trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay, thực trạng hệ thống pháp luật của Việt Nam và đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam giai hiện nay. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận của luận văn là tư tưởng nhà nước pháp quyền và nhà nước pháp quyền nói chung trên thế giới; dựa trên hệ thống quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Cơ sở thực tiễn của luận văn là các báo cáo đánh giá về chất lượng và hiệu quả của hệ thống pháp luật, thực tiễn công tác xây dựng và thi hành pháp luật hiện nay ở nước ta. 4
10. Phương pháp luận của luận văn là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Trong khi thực hiện đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp: lịch sử, lôgíc, hệ thống, thống kê, phân tích, tổng hợp, so sánh pháp luật, điều tra xã hội... 6. Ý nghĩa của luận văn Kết quả nghiên cứu và những đề xuất được nêu trong luận văn, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ làm công tác nghiên cứu, giảng dạy về công tác pháp luật và các cán bộ thực tiễn đang công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp luật... 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận Chương 2: Thực tiễn hệ thống pháp luật Việt Nam. Chương 3: Một số giải pháp cơ bản để hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay. 5