Luận văn Hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam

1. ĐAỊ HOC̣ QUỐ C GIA HÀ NÔỊ KHOA LUÂṬ TRẦ N QUỐ C THAO HOµN THIÖN C¥ CHÕ QU¶N Lý NHµ N¦íC VÒ Dù TR÷ QUèC GIA ë VIÖT NAM Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUÂṬ HOC̣ Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS. TS. NGUYỄN ĐĂNG DUNG HÀ NỘI - 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Quốc Thao
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA VÀ CƠ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA ............. 4 1.1. Tính tất yếu của dự trữ quốc gia, cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia .................................................................................... 4 1.1.1. Khái niệm về dự trữ, dự trữ quốc gia, hoạt động dự trữ quốc gia, cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ......................................... 4 1.1.2. Tính tất yếu của dự trữ quốc gia và cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ............................................................................................ 5 1.2. Nội dung cơ bản của cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ..... 12 1.2.1. Xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về dự trữ quốc gia ........................................................................ 12 1.2.2. Xây dựng và tổ chức thực hiện chiến lược dự trữ quốc gia, kế hoạch dự trữ quốc gia .......................................................................... 13 1.2.3. Xây dựng danh mục hàng DTQG, quy định về mua bán và bảo quản DTQG, đầu tư phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật, nghiên cứu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, cân đối tài chính DTQG ... 16 1.3. Các nhân tố cơ bản ảnh hƣởng đến dự trữ quốc gia, cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia .............................................. 18 1.3.1. Các nhân tố chính trị - xã hội .............................................................. 18 1.3.2. Các nhân tố về tiềm lực kinh tế ........................................................... 19 1.3.3. Các nhân tố tự nhiên ........................................................................... 19 1.3.4. Các nhân tố về cơ sở vật chất và công nghệ ....................................... 19 1.3.5. Các nhân tố về cơ chế chính sách, quản lý nền kinh tế ...................... 20 1.3.6. Các nhân tố về tổ chức và trình độ tổ chức hoạt động dự trữ quốc gia ...... 20
4. 1.3.7. Các nhân tố thuộc về quan hệ quốc tế ................................................. 20 1.4. Kinh nghiệm của các nƣớc trên thế giới về cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia và khả năng ứng dụng vào Việt Nam .... 20 1.4.1. Quan điểm của một số nƣớc trên thế giới về cơ chế quản lý của nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ..................................................... 20 1.4.2. Những kinh nghiệm rút ra và khả năng ứng dụng vào Việt Nam ... 24 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CƠ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA Ở VIỆT NAM .............................................. 25 2.1. Cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia và qua các thời kỳ ở Việt Nam .................................................................................... 25 2.1.1. Dự trữ quốc gia phục vụ công cuộc xây dựng CNXH ở miền bắc và đấu tranh giải phóng miền nam từ 1956 – 1975............................. 26 2.1.2. Dự trữ quốc gia phục vụ sự nghiệp xây dựng CNXH từ 1976 đến 1985 ..................................................................................... 28 2.1.3. Hoạt động dự trữ quốc gia trong sự nghiệp đổi mới từ 1986 đến nay ....................................................................................... 29 2.2. Đánh giá thực trạng cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia giai đoạn 2005 đến nay ............................................................... 37 2.2.1. Đánh giá thực trạng việc ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về dự trữ quốc gia ............................................... 37 2.2.2. Đánh giá tình hình thực hiện chiến lược phát triển, kế hoạch dự trữ quốc gia giai đoạn 2005 - đến nay ................................................. 40 2.2.3. Đánh giá về thực trạng tổ chức Dự trữ quốc gia ................................. 43 2.3. Những kết luận cơ bản rút ra qua nghiên cứu cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ở Việt Nam ........................................ 54 2.3.1. Những kết quả đạt được trong việc xây dựng cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ...................................................................... 54 2.3.2. Những hạn chế, tồn tại của cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ..... 55 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA Ở VIỆT NAM ........................................................................................ 57
5. 3.1. Mục tiêu hoàn thiện cơ chế chính sách dự trữ quốc gia đến năm 2020 ............................................................................................ 57 3.1.1. Dự báo về tình hình chính trị, kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế ảnh hưởng đến dự trữ quốc gia ....................................................... 57 3.1.2. Mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam đến năm 2020 ............................................................................................ 58 3.1.3. Mục tiêu chiến lược phát triển ngành Tài chính Việt Nam đến năm 2020 ............................................................................................. 58 3.1.4. Mục tiêu chiến lược phát triển DTQG đến năm 2020 ........................ 59 3.2. Quan điểm, định hƣớng hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ở Việt Nam ......................................................... 61 3.3. Giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ở Việt Nam ................................................................................... 64 3.3.1. Nâng cao khả năng nghiên cứu dự báo, hoạch định và tổ chức thực hiện chiến lược phát triển dự trữ quốc gia và kế hoạch dự trữ quốc gia. ........................................................................................ 65 3.3.2. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quản lý dự trữ quốc gia và tổ chức thực hiện có hiệu quả .................................... 66 3.3.3. Hoàn thiện tổ chức Dự trữ quốc gia. ................................................... 67 3.3.4. Hoàn thiện quản lý, điều hành hoạt động dự trữ quốc gia .................. 69 3.4. Những điều kiện cơ bản để thực hiện các giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia ở Việt Nam .............. 76 3.4.1. Nhà nước tạo điều kiện để xây dựng, ban hành, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về dự trữ quốc gia ............................................. 76 3.4.2. Cần có sự phối hợp với các bộ, ngành liên quan ................................ 78 3.4.3. Tạo điều kiện để thực hiện tốt công tác quy hoạch, đầu tư xây dựng kho tàng DTQG .......................................................................... 78 KẾT LUẬN .................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 82
6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Nguyên văn BĐKH Biến đổi khí hậu CNXH Chủ nghĩa xã hội DTNN Dự trữ Nhà nước DTQG Dữ trữ quốc gia NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương QLNN Quản lý nhà nước TNHH Trách nhiệm hữu hạn XHCN Xã hội chủ nghĩa
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình hình thành và phát triển của ngành dự trữ quốc gia (DTQG) đều gắn liền với quá trình xây dựng và hoàn thiện cơ chế chính sách của Nhà nước về DTQG. Cơ chế chính sách của Nhà nước về DTQG đã thúc đẩy hoạt động DTQG ngày càng có hiệu lực, hiệu quả đáp ứng yêu cầu của quá trình xây dựng và phát triển đất nước. Thực tiễn quá trình phát triển của DTQG đã chỉ ra rằng cơ chế chính sách về DTQG có vai trò, vị trí quan trọng hàng đầu cho triển khai thực hiện các quan điểm, chính sách mới của Đảng, Nhà nước về DTQG, thúc đẩy hoạt động DTQG có hiệu quả, có lợi cho nhân dân và xã hội, góp phần đắc lực cho sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Sau gần ba mươi năm thực hiện sự nghiệp đổi mới của Đảng, công tác xây dựng và hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý nhà nước về DTQG đã có những tiến bộ quan trọng. Nhiều cơ chế chính sách được xây dựng ban hành như Luật DTQG, Pháp lệnh DTQG, Nghị định của Chính phủ, Quyết định, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, Thông tư của Bộ trưởng... đã tạo khuôn khổ pháp lý ngày càng hoàn chỉnh hơn để Nhà nước quản lý DTQG bằng pháp luật phù hợp với cơ chế quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) có sự quản lý của Nhà nước. Tuy nhiên, nhìn chung cơ chế chính sách quản lý nhà nước về DTQG còn chưa thực sự đồng bộ, có lúc chưa đáp ứng được những yêu cầu thực tiễn đặt ra về quản lý nhà nước đối DTQG trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp. Để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của DTQG trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa (CNH) hiện đại hóa đất nước (HĐH), hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng cần phải thường xuyên rà soát, đánh giá cơ chế chính sách để xây dựng, sửa đổi bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật về DTQG đồng bộ, 1
8. thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch mà trọng tâm là hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về DTQG đáp ứng mục tiêu của DTQG là bảo đảm yêu cầu đột xuất, cấp bách trong phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, hỏa hoạn, dịch bệnh; phục vụ quốc phòng, an ninh trong mọi tình huống. Hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về DTQG có ý nghĩa quan trọng hàng đầu khẳng định sự tồn tại, phát triển và vị trí vai trò của DTQG đối với sự nghiệp CNH- HĐH đất nước. Đề tài xuất phát từ đòi hỏi cấp thiết không chỉ về mặt lý luận mà cả yêu cầu của thực tiễn hoạt động DTQG của Việt nam. Đề tài tự nó đã hàm chứa ý nghĩa khoa học và thực tiễn to lớn. Vì vậy, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về Dự trữ quốc gia ở Việt Nam” để làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận văn đề ra một hệ thống các quan điểm, phương hướng và giải pháp cơ bản để hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với DTQG ở Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1 . Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu lý luận về DTQG, cơ chế quản lý nhà nước về DTQG; thực trạng cơ chế quản lý nhà nước về DTQG ở Việt Nam, gắn liền với tiến trình đổi mới nền kinh tế từ cơ chế hành chính tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường, hội nhập và toàn cầu hóa ở Việt Nam. Phân tích, đánh giá hoạt động DTQG, cơ chế quản lý nhà nước đối với dự trữ quốc gia qua các thời kỳ, nhằm góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về DTQG ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Trước hết, nghiên cứu sự cần thiết của dự trữ quốc gia và cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam. Thứ hai, nghiên cứu Luật dự trữ quốc gia – nội dung cơ bản của cơ chế quản lý dự trữ quốc gia. 2
9. Thứ ba, nghiên cứu thực trạng DTQG, cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia chủ yếu trong khoảng thời gian từ năm 2005 đến nay, thời kỳ thực hiện pháp lệnh dự trữ quốc gia. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học: - Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử - Phương pháp dự báo khoa học - Phương pháp tổng hợp và phân tích - Phương pháp xử lý hệ thống 5. Những điểm mới của luận văn + Hệ thống hoá cơ sở lý luận của sự hình thành DTQG, cơ chế quản lý nhà nước về DTQG. + Xác định những nội dung cơ bản của DTQG trong cơ chế thị trường. + Xác định những nhân tố cơ bản ảnh hưởng hoạt động DTQG, cơ chế quản lý nhà nước về DTQG. + Phân tích toàn diện, cơ chế quản lý nhà nước về DTQG, chỉ rõ những ưu điểm, nhược điểm và nguyên nhân để có giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước đối với DTQG. + Đề xuất một số quan điểm, phương hướng, giải pháp và điều kiện để góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam. 6. Nội dung và kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề cơ bản về dự trữ quốc gia và cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia. Chương 2. Thực trạng cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam. Chương 3. Phương hướng và giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia ở Việt Nam. 3
10. Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA VÀ CƠ CHẾ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA 1.1. Tính tất yếu của dự trữ quốc gia, cơ chế quản lý nhà nƣớc về dự trữ quốc gia 1.1.1. Khái niệm về dự trữ, dự trữ quốc gia, hoạt động dự trữ quốc gia, cơ chế quản lý nhà nước về dự trữ quốc gia 1.1.1.1. Khái niệm về dự trữ, dự trữ quốc gia, hoạt động dự trữ quốc gia Theo từ điển Bách khoa Tiếng Việt: Dự trữ là toàn bộ những nguồn vốn hay giá trị mà một chủ thể kinh tế hay nhà nước dành ra dưới hình thức hiện vật hay tiền tệ để phòng ngừa và khắc phục có hiệu quả các tổn thất do tai biến bất ngờ gây ra đối với sản xuất, đời sống hoặc để đảm bảo cho sự liên tục không bị gián đoạn trong sản xuất kinh doanh [11, tr.692 - 693]. Theo Từ điển Tiếng Việt: dự trữ là trữ sẵn để dùng khi cần đến [26, tr.270] Dự trữ quốc gia, theo từ điển Bách khoa tiếng Việt là dự trữ của một nước, do Nhà nước nắm giữ và quản lý, bao gồm dự trữ các vật tư hàng hoá quan trọng nhất, các loại vàng bạc, đá quý, ngoại tệ, tiền chưa phát hành. Là quỹ dự trữ lớn nhất, nhằm mục đích khắc phục những tổn thất do thiên tai, địch hoạ gây ra trên quy mô lớn, trong một thời gian nhất định, DTQG là nguồn tích luỹ của quốc gia, là sức mạnh của đất nước [4, tr.692- 693]. Luật dự trữ quốc gia được Quốc hội (Khoá XIII) thông qua ngày 20/11/2004. Điều 4 khoản 1 ghi rõ: Dự trữ quốc gia là dự trữ vật tư, thiết bị, hàng hóa do Nhà nước quản lý, nắm giữ. Mục tiêu của dự trữ quốc gia: Nhà nước hình thành, sử dụng DTQG nhằm chủ động đáp ứng yêu cầu đột xuất, cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, hỏa hoạn, 4