Luận văn Hình thức giao dịch dân sự theo pháp luật Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Hình thức giao dịch dân sự theo pháp luật Việt Nam

1. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi khoa LuËt PHẠM THỊ MINH TRANG HÌNH THỨC GIAO DỊCH DÂN SỰ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Chuyªn ngµnh: Luật Dân sự và Tố tụng Dân sự M· sè: 60 38 01 03 LuËn v¨n th¹c sÜ LuËt häc Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN HẢI AN Hµ néi - 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Phạm Thị Minh Trang
3. MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÌNH THỨC GIAO DỊCH DÂN SỰ 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm pháp lý của giao dịch dân sự 6 1.1.1. Khái niệm giao dịch dân sự 6 1.1.2. Đặc điểm của giao dịch dân sự 14 1.2. Khái niệm về hình thức giao dịch dân sự 18 1.3. Quy định về hình thức giao dịch Việt Nam qua các thời kỳ 21 1.3.1 Hình thức giao dịch dân sự trong các đạo luật phong kiến Việt Nam 21 1.3.2. Quy định về hình thức giao dịch dân sự dưới thời Pháp thuộc 25 1.3.3. Quy định về hình thức giao dịch dân sự thời kỳ 1945 đến Bộ luật dân sự 1995 26 Chƣơng 2: HÌNH THỨC GIAO DỊCH DÂN SỰ THEO QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM 33 2.1. Các hình thức giao dịch dân sự 33 2.1.1. Hình thức bằng lời nói 33 2.1.2. Hình thức giao dịch dân sự bằng văn bản 40 2.1.3. Hình thức thông điệp dữ liệu 43 2.1.4. Giao dịch dân sự bằng hành vi cụ thể 46 2.2. Hình thức giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao dịch trong trường hợp pháp luật có quy định 47 2.2.1. Hình thức là yếu tố pháp lý quyết định hiệu lực của giao dịch dân sự 47
4. 2.2.2. Hình thức giao dịch dân sự là cơ sở để xác định thời điểm có hiệu lực của giao dịch 52 2.3. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm hình thức 53 2.3.1. Chấm dứt thực hiện giao dịch dân sự 55 2.3.2. Xử lý hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm về mặt hình thức 56 Chƣơng 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ HÌNH THỨC GIAO DỊCH DÂN SỰ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ 60 HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT 3.1. Thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về hình thức giao dịch dân sự 60 3.1.1 Những bất cập trong các quy định về hình thức giao dịch dân sự 60 3.1.3. Tặng cho quyền sử dụng đất giữa cha mẹ và con 70 3.1.4. Hợp đồng thuê nhà vi phạm hình thức 72 3.1.5. Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất vẫn được công nhận khi vi khi vi phạm quy đị pháp luật về mặt hình thức 76 3.1.6. Hình thức của di chúc không tuân theo quy định pháp luật 7 8 3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật 7 8 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện xây dựng pháp luật về hình thức giao dịch dân sự 82 3.2.2. Hướng giải quyết những bất cập liên quan đến giải quyết tranh chấp về hình thức giao dịch. 82 KẾT LUẬN 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 89
5. NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 1. BLDS: Bộ luật Dân sự 2. TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao
6. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Từ bao đời nay để duy trì sự phát triển của xã hội và nhằm thỏa mãn các nhu cầu của bản thân, con người đã sử dụng phương thức giao dịch dân sự. Hiện nay,Việt Nam đang trong thời kỳ phát triển kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì giao dịch dân sự càng đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành nền kinh tế. Nội dung của giao dịch dân sự không thể nằm trong tư tưởng của con người mà nó phải được thể hiện ra bên ngoài bằng một hình thức nhất định. Trong một số trường hợp để đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người tham gia giao dịch dân sự và nhằm tăng cường tính pháp chế của nhà nước trong việc quản lý giao dịch dân sự thì hình thức được coi là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự. Vì vậy, xuất phát từ tầm quan trọng của hình thức giao dịch dân sự nên pháp luật đã có hành lang pháp lý về vấn đề này. Tuy nhiên, một số quy định về hình thức của giao dịch dân sự trong pháp luật Việt Nam đã bộc lộ nhiều bất cập, gây khó khăn cho công tác giải quyết các tranh chấp có liên quan tại Tòa án nhân dân. Vấn đề có nên quy định hình thức là điều kiện của giao dịch dân sự vẫn là vấn đề còn gây nhiều tranh cãi. Quy định về cách xử lý hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự không tuân thủ quy định hình thức còn nhiều vướng mắc Do đó, cần phải có những nghiên cứu chuyên sâu để làm nổi bật nên các bất cập trên và từ đó có những giải pháp xác đáng để tạo ra hành lang pháp lý thông thoáng về vấn đề này cũng như tạo điều kiện dễ dàng cho việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn giải quyết tranh chấp. Đối với pháp luật Việt Nam thì hình thức giao dịch dân sự đã được quy định từ luật pháp thời kỳ phong kiến cho đến pháp luật hiện hành và chủ yếu được quy định trong BLDS năm 2005. Trong mỗi thời kỳ, giai đoạn lịch sử vấn đề này lại có những quy định khác nhau. Pháp luật Việt Nam có điểm chưa tương đồng và tương đồng khi quy định hình thức giao dịch dân sự so 1
7. với pháp luật của các nước trên thế giới. Cho nên, việc mở rộng nghiên cứu và so sánh quy định về hình thức giao dịch dân sự qua pháp luật của các thời kỳ lịch sử của Việt Nam cũng như qua pháp luật của một số nước trên thế giới sẽ giúp chúng ta có cái nhìn đa chiều hơn về vấn đề này. Đồng thời, qua đó có thể đúc rút và chọn lọc được một số kinh nghiệm phù hợp để áp dụng vào việc quy định hình thức giao dịch dân sự của pháp luật Việt Nam hiện hành. Từ những phân tích và lý do trên đây, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hình thức giao dịch dân sự theo pháp luật Việt Nam” để làm luận văn thạc sỹ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu về hình thức giao dịch dân sự đã được nhiều nhà khoa học pháp lý quan tâm trong các thời kỳ và với các góc độ khác nhau. Dưới đây là một số công trình nghiên cứu khoa học và bài viết tiêu biểu: Về sách chuyên khảo, công trình nghiên cứu, bài viết: Giáo trình “Luật dân sự Việt Nam” của trường Đại học Luật Hà Nội; sách “Bình luận những nội dung mới của Bộ luật dân sự 2005” của Đinh Trung Tụng (Cb); “Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ các quy định về hình thức” của TS. Nguyễn Văn Cường [19]; “Nhà ở của vợ chồng nhưng một bên đứng ra bán” của TS. Nguyễn Hải An [2]; “Về hợp đồng mua bán nhà ở vô hiệu do vi phạm điều kiện hình thức” của Trần Thị Thu Hà [27]; “Bàn về điều kiện về hình thức của giao dịch dân sự theo Bộ luật dân sự năm 2005” của Thẩm phán Tưởng Duy Lượng; Về luận án tiến sỹ: Có một số luận án tiến sỹ nghiên cứu các đề tài có liên quan đến vấn đề hình thức giao dịch dân sự như đề tài: “Giao dịch dân sự vô hiệu và việc giải quyết hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu” của TS. Nguyễn Văn Cường [20], đề tài:“Hiệu lực của hợp đồng theo quy địnhcủa pháp luật Việt Nam” của TS. Lê Minh Hùng [38] Có thể nói, những công trình khoa học trên là tài liệu quí báu giúp tác giả có thêm nhiều thông tin quan trọng phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn, tuy nhiên các công trình trên chưa nghiên cứu toàn diện và thấu đáo về hình 2
8. thức giao dịch dân sự theo quy định của pháp luật Việt Nam, đặc biệt là BLDS năm 2005. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Hình thức giao dịch dân sự theo pháp luật Việt Nam” không trùng lặp với các công trình khoa học đã được công bố. 3. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về hình thức giao dịch dân sự ở Việt Nam, đối chiếu với quy định về hình thức giao dịch dân sự trong hệ thống pháp luật Việt Nam từ xưa đến nay và một số nước trên thế giới, đề tài hướng đến mục tiêu góp phần hoàn thiện và làm phong phú thêm cơ sở lý luận, thực tiễn của vấn đề hình thức giao dịch dân sự; đồng thời đưa ra những giải pháp có thể sửa đổi các quy định còn bất cập trong pháp luật Việt Nam hiện hành, hoàn thiện cơ chế pháp lý điều chỉnh hình thức giao dịch dân sự phù hợp với xu thế thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụ của đề tài Đề tài có nhiệm vụ giải quyết những vấn đề sau: - Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chung về hình thức giao dịch dân sự như: làm rõ khái niệm và bản chất của hình thức giao dịch dân sự; nghiên cứu một cách xuyên suốt hình thức giao dịch dân sự trong hệ thống pháp luật Việt Nam từ xưa đến nay; phân tích và nghiên cứu chuyên sâu về các loại hình thức giao dịch dân sự; nghiên cứu khái quát về hình thức là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự khi pháp luật quy định. - Nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về hình thức giao dịch dân sự; đánh giá thực trạng quy đinh của pháp luật và cách thức giải quyết tranh chấp của cơ quan có thẩm quyền về hình thức giao dịch dân sự để từ đó xác định được những điểm cần sửa đổi trong quy định của pháp luật. 3
9. - Trên cơ sở những bất cập đã được xác định từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp trong việc sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật hiện hành về hình thức giao dịch dân sự. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về các quy định của pháp luật về hình thức của giao dịch dân sự và vướng mắc còn tồn tại trong quy định của pháp luật hiện hành về vấn đề này. Đồng thời, đề tài cũng nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề hình thức của giao dịch dân sự hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt nội dung: Hình thức của giao dịch dân sự là vấn đề rất rộng. Mặt khác nó được quy định chủ yếu và tập trung trong BLDS 2005, nên nội dung của Luận văn tập trung phân tích các quy định về hình thức giao dịch dân sự trong BLDS 2005. Bên cạnh đó, luận văn còn nghiên cứu và phân tích các quy định có liên quan đến hình thức của giao dịch dân sự trong các văn bản pháp luật liên quan khác, cũng như thực tiễn giải quyết tranh chấp trong các lĩnh vực này. Về mặt thời gian: Cùng với việc nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành, tác giả cũng dành một liều lượng thích hợp để nghiên cứu các quy định về hình thức giao dịch dân sự trong pháp luật Việt Nam qua các thời kỳ. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài vận dụng các phương pháp của Chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác-Lênin và các phương pháp chuyên ngành khoa học pháp lý để giải quyết những vấn đề lý luận và pháp lý liên quan đến các quy định về hình thức giao dịch dân sự. Trong đó chủ yếu sử dụng phương pháp lô gích pháp lý, phương pháp lịch sử và phương pháp so sánh pháp luật để làm rõ mối quan hệ giữa hình thức giao dịch dân sự giữa pháp luật hiện hành và pháp luật cổ; giữa pháp luật Việt Nam và pháp luật trên thế giới; giữa các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng 4
10. 6. Tính mới của luận văn Kết quả nghiên cứu được thể hiện trong luận văn có một số điểm mới sau đây: - Thứ nhất, nghiên cứu lý luận một cách toàn diện về hình thức giao dịch dân sự. Đánh giá và phân tích về hình thức giao dịch dân sự trong pháp luật Việt Nam qua các thời kỳ, đồng thời so sánh với quy định về hình thức giao dịch dân sự của một số nước trên thế giới. - Thứ hai, đưa ra và phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật, giải quyết tranh chấp liên quan đến hình thức giao dịch dân sự thông qua các bản án tại Tòa án nhân dân. Từ đó tìm ra những bất cập trong quy định của pháp luật và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật liên quan đến vấn đề hình thức của giao dịch dân sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài Phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương. 5