Luận văn Hiệu quả hoạt động của hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa

Nội dung tài liệu: Luận văn Hiệu quả hoạt động của hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Công trình đƣợc hoàn thành KHOA LUẬT tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội LÊ THỊ HƢƠNG Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Đăng Dung HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP XÃ Phản biện 1: Ở TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Phản biện 2: Mã số : 60 38 01 Luận văn đƣợc bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2012. Có thể tìm hiểu luận văn HÀ NỘI - 2012 tại Trung tâm tƣ liệu - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội Trung tâm tƣ liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội 1 2
2. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các sơ đồ MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA 7 HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP XÃ 1.1. Vị trí, tính chất, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và phương 7 thức hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 1.1.1. Vị trí, tính chất của Hội đồng nhân dân cấp xã 7 1.1.2. Chức năng của Hội đồng nhân dân cấp xã 9 1.1.2.1. Chức năng quyết định những vấn đề quan trọng ở địa phương 10 1.1.2.2. Chức năng giám sát của Hội đồng nhân dân cấp xã 11 1.1.3. Nhiệm vụ và quyền hạn của Hội đồng nhân dân cấp xã 20 1.1.4. Phương thức hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 24 1.1.4.1. Kỳ họp của Hội đồng nhân dân cấp xã 24 1.1.4.2. Hoạt động của Thường trực Hội đồng nhân dân cấp xã 25 1.1.4.3. Hoạt động của đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã 27 1.2. Khái niệm, tiêu chí đánh giá và điều kiện đảm bảo hiệu quả 29 hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 4
3. 1.2.1. Khái niệm hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 29 1.2.2. Tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân 31 cấp xã 1.2.2.1. Đảm bảo dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Hội đồng 32 nhân dân cấp xã 1.2.2.2. Tạo ra sự chuyển biến tích cực về tình hình kinh tế - xã hội ở 32 địa phương 1.2.2.3. Kết quả hoạt động mang lại so với chi phí bỏ ra 33 1.2.3. Điều kiện đảm bảo hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân 34 dân cấp xã 1.2.3.1. Đảm bảo sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng đối với hoạt động 34 của Hội đồng nhân dân cấp xã 1.2.3.2. Ban hành đầy đủ các quy định của pháp luật về tổ chức và 36 hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 1.2.3.3. Tổ chức bộ máy của Thường trực và bộ phận giúp việc của 37 Hội đồng nhân dân cấp xã 1.2.3.4. Phẩm chất, năng lực, trách nhiệm của đại biểu Hội đồng 38 nhân dân cấp xã 1.2.3.5. Điều kiện vật chất, chi phí cho hoạt động của Hội đồng nhân 39 dân cấp xã Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN 41 DÂN CẤP XÃ Ở TỈNH THANH HÓA 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế - xã hội và cơ 41 cấu, tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa 2.1.1. Khái quát điều kiện tự nhiên và tình hình kinh tế - xã hội 41 tỉnh Thanh Hóa 2.1.2. Cơ cấu, tổ chức của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh 44 Hóa nhiệm kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 5
4. 2.2. Hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa 48 từ năm 2004 đến nay 2.2.1. Thực trạng hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh 48 Thanh Hóa từ năm 2004 đến nay 2.2.1.1. Kỳ họp của Hội đồng nhân dân cấp xã 48 2.2.1.2. Hoạt động của Thường trực Hội đồng nhân dân cấp xã 54 2.2.1.3. Hoạt động của các đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã 58 2.2.2. Đánh giá về ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của những ưu 62 điểm, hạn chế 2.2.2.1. Ưu điểm 62 2.2.2.2. Hạn chế 65 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ 70 HOẠT ĐỘNG CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP XÃ Ở TỈNH THANH HÓA 3.1. Yêu cầu khách quan nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội 70 đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa 3.1.1. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội 70 chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân 3.1.2. Xuất phát từ những bất cập giữa vị trí, vai trò và chức năng 71 của Hội đồng nhân dân cấp xã với thực trạng hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay 3.1.3. Xuất phát từ yêu cầu nâng cao vai trò quản lý của chính 71 quyền địa phương 3.2. Quan điểm nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân 72 dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa 3.2.1. Quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam 72 về nâng cao hiệu quả hoạt động các cơ quan dân cử nói chung và hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã nói riêng 6
5. 3.2.2. Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò và chức năng của Hội 74 đồng nhân dân cấp xã 3.2.3 Nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 75 phải được tiến hành có kế hoạch, thường xuyên và liên tục 3.3. Những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng 77 nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay 3.3.1. Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng đối 77 với Hội đồng nhân dân cấp xã 3.3.2. Tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật về tổ chức và 78 hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã 3.3.3. Nâng cao năng lực của đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã 80 3.3.4. Nâng cao chất lượng kỳ họp của Hội đồng nhân dân cấp xã 83 3.3.5. Nâng cao hiệu quả hoạt động của Thường trực Hội đồng 89 nhân dân cấp xã 3.3.6. Tạo các điều kiện thuận lợi cho hoạt động Hội đồng nhân 90 dân cấp xã KẾT LUẬN 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 7
6. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng nhân dân MTTQ : Mặt trận Tổ quốc UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa 8
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Cơ cấu, số lượng đại biểu HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2004 - 44 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 2.2 Trình độ văn hóa và chuyên môn của đại biểu HĐND cấp 45 xã tỉnh Thanh Hóa nhiệm kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 2.3 Trình độ lý luận chính trị và quản lý nhà nước của đại 45 biểu HĐND cấp xã tỉnh Thanh Hóa nhiệm kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 2.4 Độ tuổi đại biểu HĐND cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa nhiệm 45 kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 2.5 Số liệu cơ cấu, tổ chức Thường trực HĐND cấp xã nhiệm 46 kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011 - 2016 2.7 Về trình độ chuyên môn của Thường trực HĐND cấp xã 47 nhiệm kỳ 2004 - 2011 và nhiệm kỳ 2011- 2016 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu Tên sơ đồ Trang sơ đồ 2.1 Đối tượng chất vấn của HĐND cấp xã 51 2.2 Các chức vụ do HĐND cấp xã bầu 53 9
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhà nước là trụ cột của hệ thống chính trị, là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Vì vậy, kiện toàn tổ chức, nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước là một trong những yêu cầu quan trọng để xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Mục đích là làm cho các cơ quan nhà nước ở trung ương cũng như ở địa phương thực hiện đúng và đầy đủ chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Trong bộ máy nhà nước, Hội đồng nhân dân (HĐND) vừa là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, vừa là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân. Vì vậy, xây dựng HĐND các cấp có thực quyền để đảm đương đầy đủ vai trò, trách nhiệm của mình là một yêu cầu cấp thiết hiện nay. Trong hệ thống HĐND các cấp, HĐND cấp xã (cấp xã gồm: xã, phường, thị trấn) có vị trí, vai trò quan trọng, là nơi gần dân nhất, trực tiếp thực thi đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước tại địa phương và là nơi trực tiếp quyết định những chủ trương, biện pháp quan trọng để xây dựng và phát triển địa phương về kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh. HĐND cấp xã là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. Nhận thức được vai trò quan trọng đó, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến việc đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND cấp xã. 10
9. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng nhấn mạnh: "Nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp. Phát huy vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân" [14, tr. 127]. Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa X khẳng định: "Tổ chức hợp lý chính quyền địa phương, phân biệt rõ những khác biệt giữa chính quyền nông thôn và chính quyền đô thị: Đối với chính quyền nông thôn, không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện; đối với chính quyền đô thị, không tổ chức Hội đồng nhân dân quận, phường" [15, tr. 170-172]. Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X khẳng định: "Tiến hành thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường, kịp thời rút kinh nghiệm để nhân rộng trong nhiệm kỳ mới (2011 - 2016)" [16, tr. 132]. Khoản 2 Điều 3 Nghị quyết số 725/2009/NQ-UBTVQH của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tại một số địa phương thí điểm không tổ chức HĐND ở huyện, quận, phường. Như vậy, ở những địa phương không tổ chức HĐND huyện thì hoạt động của HĐND xã, thị trấn sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Do vậy, cần phải nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND xã, thị trấn là yêu cầu bức thiết. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng tiếp tục khẳng định: Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. Nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân các cấp, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trong việc quyết định và tổ chức thực hiện những chính sách trong phạm vi được phân cấp. Nghiên cứu tổ chức, thẩm quyền của chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo. Tiếp tục thực hiện thí 11
10. điểm chủ trương không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường [17, tr. 251]. Quán triệt, thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước, trong thời gian qua hoạt động của HĐND cấp xã đã có những chuyển biến tích cực, góp phần không nhỏ vào sự nghiệp đổi mới đất nước, khẳng định được vai trò là cơ quan đại biểu của nhân dân địa phương, là nơi đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của HĐND cấp xã hiện nay do nhiều nguyên nhân vẫn còn những hạn chế nhất định, thực chất chưa tương xứng với vị trí, vai trò của nó trong hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước cũng như với nhiệm vụ mà nhân dân giao phó. Nhiều nơi hoạt động của HĐND cấp xã chỉ mang tính hình thức, tính đại diện và khả năng thay mặt nhân dân quyết định các vấn đề quan trọng ở địa phương thấp, dẫn đến việc vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, cản trở quá trình dân chủ hóa đời sống xã hội. Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND cấp xã hiện nay là yêu cầu bức thiết. Từ cơ sở lý luận và thực tiễn cho thấy nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã là đòi hỏi khách quan, là yêu cầu cấp thiết. Chính vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài "Hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân cấp xã ở tỉnh Thanh Hóa" làm luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND nói chung, HĐND cấp xã nói riêng đã được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu, tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau. Có thể nêu một số công trình sau: - Tổ chức chính quyền nhà nước ở địa phương, của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung, NXB Đồng Nai, năm 1997. - Đổi mới hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp xã, của Trần Nho Thìn, Luận án tiến sĩ, năm 2000. 12