Luận văn Hiện tượng đa văn hóa trong Tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện

Nội dung tài liệu: Luận văn Hiện tượng đa văn hóa trong Tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN THỊ NHƢ QUỲNH HIỆN TƢỢNG ĐA VĂN HÓA TRONG TIỂU THUYẾT LINH SƠN CỦA CAO HÀNH KIỆN LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH VĂN HỌC Hà Nội-2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- TRẦN THỊ NHƢ QUỲNH HIỆN TƢỢNG ĐA VĂN HÓA TRONG TIỂU THUYẾT LINH SƠN CỦA CAO HÀNH KIỆN Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học nƣớc ngoài Mã số: 8229030.03 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thu Hiền Hà Nội-2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ từ giảng viên hƣớng dẫn là TS. Nguyễn Thu Hiền. Các nội dung nghiên cứu về kết quả trong đề tài này là trung thực. Nếu có phát hiện bất kì sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trƣớc Hội đồng về kết quả luận văn của mình. Hà Nội, ngày 18/06/2020 Học viên Trần Thị Nhƣ Quỳnh
4. LỜI CẢM ƠN Qua quá trình làm luận văn, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hƣớng dẫn TS. Nguyễn Thu Hiền, ngƣời đã hƣớng dẫn và chỉ bảo cho tôi về chuyên môn và những kinh nghiệm quý báu trong quá trình nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài luận văn của mình. Tôi xin gửi lời cám ơn trân trọng đến Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Bộ phận đào tạo sau đại học (Phòng Đào tạo), các thầy cô trong Khoa Văn học đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành chƣơng trình học và luận văn này. Cám ơn các anh chị, bạn bè trong khoa Văn học cùng các bạn trong tập thể lớp Cao học Văn khóa 2018 đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng nhƣ tiến hành nghiên cứu. Bên cạnh đó, tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè và những ngƣời xung quanh tôi đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi tiếp xúc và tìm kiếm tƣ liệu hoàn thiện luận văn. Mặc dù luận văn đƣợc thực hiện bởi sự cố gắng của tác giả và đã chuẩn bị kĩ lƣỡng trƣớc khi tiến hành nghiên cứu nhƣng không tránh khỏi những hạn chế. Để hoàn thiện tốt hơn tôi rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo của các thầy cô. Tôi xin chân thành cảm ơn. Hà Nội, ngày 18/06/2020 Học viên Trần Thị Nhƣ Quỳnh
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 3 1. Lý do lựa chọn đề tài ............................................................................................... 3 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................... 4 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 9 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 10 5. Mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................... 11 6. Kết cấu ................................................................................................................... 11 PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................................... 13 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ................................................................. 13 1.1. Hiện tƣợng đa văn hóa trong sáng tác của các nhà văn hải ngoại ...................... 13 1.2. Cao Hành Kiện và dòng chảy văn học Trung Quốc đƣơng đại .......................... 16 1.3. Tiểu thuyết Linh sơn trong sự nghiệp sáng tác của Cao Hành Kiện .................. 19 CHƢƠNG 2: DẤU ẤN VĂN HÓA TRUNG HOA TRONG TIỂU THUYẾT LINH SƠN ............................................................................................................ 23 2.1. Những lớp trầm tích của văn hóa Trung Hoa truyền thống ................................ 23 2.1.1. Lớp trầm tích huyền thoại và văn học dân gian. ......................................... 23 2.1.2. Lớp trầm tích tôn giáo và tín ngưỡng dân gian .......................................... 28 2.1.3. Lớp trầm tích phong tục tập quán ............................................................... 35 2.2 Dòng chảy của lịch sử Trung Hoa ....................................................................... 38 2.3. Ý thức bảo tồn văn hóa cố quốc ......................................................................... 44 Tiểu kết .......................................................................................................................... 52 CHƢƠNG 3: CHẤT LIỆU PHƢƠNG TÂY TRONG TIỂU THUYẾT LINH SƠN ... 53 3.1. Biểu tƣợng hóa hiện thực đời sống ..................................................................... 54 3.2. Chủ thể phi trung tâm ......................................................................................... 62 3.2.1. Sự phân thân của chủ thể tự sự ................................................................... 62 3.2.2. Sự đa dạng điểm nhìn tự sự ......................................................................... 67 1
6. 3.3. Kết cấu phân mảnh của tiểu thuyết Linh sơn ...................................................... 71 3.4. Không thời gian đa chiều và chồng chéo ............................................................ 75 3.4.1. Không gian nghệ thuật ................................................................................ 75 3.4.2. Thời gian nghệ thuật.................................................................................... 79 3.5. Ngôn ngữ và dòng ý thức trong tiểu thuyết Linh sơn ......................................... 83 3.5.1 Ngôn ngữ mảnh vỡ ....................................................................................... 83 3.5.2. Ngôn ngữ giễu nhại ..................................................................................... 85 3.5.3. Dòng ý thức ................................................................................................. 88 Tiểu kết .......................................................................................................................... 90 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 93 2
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Giải thƣởng Nobel văn chƣơng năm 2000 đƣợc trao cho Cao Hành Kiện, một nhà văn Pháp gốc Trung Quốc với những đóng góp cách tân, đổi mới của ông trên nhiều lĩnh vực văn học nghệ thuật, từ mỹ thuật cho tới kịch và sáng tác văn chƣơng. Trong đó, tiểu thuyết Linh sơn chính là một trong những tác phẩm thể hiện rõ nhất những cách tân của Cao Hành Kiện. Những cách tân độc đáo trên nhiều mặt từ nội dung tới hình thức nghệ thuật trong tác phẩm Linh sơn xuất phát từ bản thân tác giả Cao Hành Kiện. Ông là một nhà văn gốc Trung Quốc lƣu vong nơi hải ngoại vì thế văn chƣơng của ông vừa có chất Trung Hoa truyền thống, vừa có sự giao hòa với văn hóa phƣơng Tây. Bởi vậy, hình ảnh Linh sơn trong trang văn Cao Hành Kiện, tƣởng xa mà gần, tƣởng gần mà đi mãi chẳng tới. Là ta, là mi, là nàng, hay là hắn, các cá thể khác nhau hay thực chất cùng một con ngƣời? Chuyến hành trình về Linh sơn bởi vậy giống nhƣ một sự phân thân của tác giả tự đối thoại với nhau trong chuyến hành trình tâm tƣởng. Cao Hành Kiện là nhà văn, nhà viết kịch, nhà phê bình, họa sĩ, nhà làm phim gốc Trung Hoa. Ông sinh năm 1940 ở Giang Tây, Trung Quốc. Vào năm 1962, ông tốt nghiệp chuyên ngành tiếng Pháp tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh. Ông là một trong những văn nghệ sĩ tiên phong và kiên định cho phong trào tự do trong sáng tác văn học nghệ thuật. Với ông “văn học từ nguồn cội vốn là sự tình của cá nhân, cũng có thể chỉ thoải mái tình tự phân phát hứng thú, hoặc làm ra điên dại để nói tiếng riêng trong lòng, đủ đầy với cái tôi” [18, tr. 682] Đến năm 1988, Cao Hành Kiện sang Pháp sinh sống, tiếp tục sự nghiệp sáng tác văn học nghệ thuật ở đây. Tiểu thuyết Linh sơn đƣợc ông viết trong 7 năm, kéo dài từ lúc ông còn ở Trung Quốc vào mùa hè năm 1982 cho đến khi ông đã sang Pháp định cƣ vào tháng 9 năm 1989. 3
8. Với những sáng tác thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau mà lĩnh vực nào cũng có thành tựu từ cuốn lý luận văn học đầu tiên Sơ thảo kỹ thuật tiểu thuyết hiện đại tới các vở kịch đƣợc công chiếu Trạm xe buýt, Báo động, Đào vong , từ các truyện ngắn Mẹ, Mua cần câu cho ông tôi, Bạn bè tới những tiểu thuyết nhƣ Linh sơn hay Thánh kinh của một con người có thể nói Cao Hành Kiện nắm giữ một vị trí quan trọng trên văn đàn văn học nghệ thuật thế giới những năm cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI. Các sáng tác của ông khi còn ở Trung Quốc đến khi trở thành một nhà văn hải ngoại không chỉ có tác động tới văn học đƣơng đại Pháp, văn học đƣơng đại Trung Quốc mà còn ảnh hƣởng tới văn đàn thế giới. Tuy nhiên ở Việt Nam lại chƣa nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về Cao Hành Kiện nói chung, tiểu thuyết Linh sơn nói riêng, đặc biệt là các nghiên cứu trên phƣơng diện biểu hiện của sự đa dạng văn hóa trong tác phẩm này. Vì vậy chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu Hiện tượng đa văn hóa trong tiểu thuyết Linh sơn của Cao Hành Kiện với hi vọng bổ sung khoảng trống trong nghiên cứu về Linh sơn, về Cao Hành Kiện ở Việt Nam. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Là tác giả đạt giải Nobel văn học, thành công trên nhiều thể loại từ kịch, truyện ngắn đến lý luận phê bình, tiểu thuyết, có thể nói Cao Hành Kiện là một hiện tƣợng văn chƣơng thu hút đƣợc nhiều sự quan tâm, nghiên cứu của giới học thuật trong và ngoài nƣớc. Nhƣng khi nghiên cứu về Cao Hành Kiện hay tác phẩm của ông, các nhà nghiên cứu thƣờng hƣớng đến vấn đề Cao Hành Kiện là nhà văn hải ngoại, bởi thế nhà nghiên cứu đặt mối quan tâm tới vấn đề văn hóa hay cảm thức của con ngƣời xa xứ trong ông. Nhƣ tác giả Mabel Lee đã đặt sự quan tâm tới Linh sơn và Cao Hành Kiện trong cộng đồng Hoa Kiều cùng văn học Trung Hoa nội địa những năm 90 ở bài viết Walking out of other people’s prison: Liu Zaifu and Gao Xingjinon Chinese literature 4
9. in the 1900s (Tạm dịch: Di chuyển sang nhà tù khác: Lưu Tái Phục và Cao Hành Kiện trong văn học Trung Quốc thập kỷ 90) in trong tạp chí Asian and African studies số tháng 5 năm 1996. Ở bài viết này, Mabel Lee đã đặt trƣờng hợp của nhà văn họ Cao bên cạnh trƣờng hợp của nhà thơ Lƣu Tái Phục, những con ngƣời bƣớc ra từ Cách mạng Văn hóa và tới những năm 90 của thế kỷ XX đều đã vƣợt thoát khỏi Trung Hoa đại lục. Vì thế tâm thức và tác phẩm của họ là một dạng thức chạy trốn của văn học Trung Quốc những năm 1990. Hay tác giả Shuyo Kong của Đại học Simon Fraser (Canada) ở bài viết Ma Jian and Gao Xingjian: Intellectual nomadism and exilic consciousness in Sionphone literature (Tạm dịch: Mã Kiến và Cao Hành Kiện: Lãng du trí tuệ và ý thức lưu vong trong nền văn học Hoa ngữ) in trong tạp chí Canadian review of comparative literature xuất bản số tháng 6 năm 2014, cô đã nhắc đến vấn đề văn học Trung Quốc hải ngoại với hai trƣờng hợp Cao Hành Kiện ở Pháp và Mã Kiến ở Anh. Qua việc phân tích hình tƣợng nhân vật du ký những năm 1980 trong các tác phẩm Bụi đỏ của Mã Kiến, Linh sơn của Cao Hành Kiện cùng cảm thức chạy trốn và diễn ngôn du ký trong tiểu thuyết Thánh kinh của một con người1 của Cao Hành Kiện... Shuyo Kong đã làm nổi bật lên tâm thức của những cá nhân lƣu vong nơi xứ ngƣời. Đồng thời cô cũng hƣớng tới việc khẳng định sự tái sinh của văn học Trung Quốc nơi hải ngoại và đây cũng là một bộ phận của nền văn học Hoa ngữ. Hoặc bài viết Đề tài “trở về” trong ba truyện ngắn: Canh khuya của Ivan Bunin, Nhà của lính của Ernest Hemingway và Mua cần câu cho ông ngoại của Cao Hành Kiện của Đào Ngọc Chƣơng in trong tập Những vấn đề Ngữ văn: Tuyển tập 40 1 Tiểu thuyết Thánh kinh của một con người ở Việt Nam hiện có hai bản dịch với hai tựa đề khác nhau. Một bản dịch của Thái Nguyễn Bạch Liên có tựa đề Kinh Thánh cho một người. Một bản dịch của Hồ Quang Du có tựa đề Thánh kinh của một con người. Chúng tôi lựa chọn bản dịch của Hồ Quang Du để so sánh bởi tính nhất quán khi ông cũng là một trong ba ngƣời đã dịch tiểu thuyết Linh sơn ở Việt Nam.. 5
10. năm nghiên cứu khoa học của khoa Văn học và Ngôn ngữ của NXB Đại học Quốc gia TPHCM vào 24/5/2015. Trong bài viết này, tác giả Đào Ngọc Chƣơng đã đặt truyện ngắn Mua cần câu cho ông ngoại của Cao Hành Kiện cùng truyện ngắn Canh khuya của Ivan Bunin và Nhà của lính của Ernest Hemingway trong một đề tài chung, đề tài “trở về”. Để qua đó ông thấy rằng trở về trong ba tác phẩm này đều là sự trở về quá khứ, trở về miền quá vãng của nhân vật nhƣng đó lại là một ký ức không trọn vẹn, đầy vụn vỡ của những tâm hồn xa xứ đứng ở thời điểm hiện tại để hoài niệm chuyện năm xƣa. Và từ đề tài trở về, các tác giả vừa đƣa vào trang viết chất truyền thống của cố quốc, đồng thời vừa có những cách tân trong cốt truyện và giọng điệu, nhân vật và điểm nhìn, không gian thời gian trong tác phẩm... Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn quan tâm tới quan niệm sáng tác của Cao Hành Kiện nhƣ bài viết Cao Hành Kiện: Chống lại tính hiện đại mĩ học của Mabel Lee đã đƣợc nhà nghiên cứu Phạm Xuân Thạch dịch, đăng trên trang cá nhân của ông2 và đăng trên trang web của Khoa Văn học, trƣờng Đại học KHXH&NV vào 23/5/20093. Trong bài viết này, Mabel Lee đặt tƣ tƣởng mỹ học trong sáng tác của Cao Hành Kiện bên cạnh tƣ duy triết học của Nietzche: “Trong bài viết này, tôi tự đặt cho mình nhiệm vụ chứng minh cho một giả thuyết: việc Cao phủ nhận tƣ tƣởng về siêu nhân của Nietzche vừa tiết lộ với chúng ta những phân tích của ông về cuộc Cách mạng văn hoá tập trung trong cuốn Kinh thánh cho một người (1999) đồng thời cũng phản ánh thái độ chống hiện đại của ông, nền tảng của quan niệm mỹ học của ông về sự mong manh của con ngƣời cá nhân.” [18] Bên cạnh đó, tiếp cận Linh sơn, Mabel Lee còn tiếp cận qua phƣơng diện nghệ thuật. Ông nghiên cứu việc Cao Hành Kiện đã sử dụng đại từ trong Linh sơn ở công 2 3 6