Luận văn Hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHẠM THỊ THANH HUYỀN HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. HCM – NĂM 2019
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHẠM THỊ THANH HUYỀN HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ Chuyên ngành: Tài chính Ngân Hàng Mã số: 8 34 02 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.,TS.Lý Hoàng Ánh TP. HCM – NĂM 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TP.HCM, tháng 5 năm 2019 Tác giả luận văn Phạm Thị Thanh Huyền
4. LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận văn, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ quý báu của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài nhà trƣờng. Trƣớc hết, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Đào tạo Sau Đại học cùng các thầy cô giáo trƣờng Đại học Ngân Hàng TP.HCM đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại trƣờng. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.,TS. Lý Hoàng Ánh ngƣời đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Ngân Hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam – Chi Nhánh Gia Lai đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập cũng nhƣ quá trình thực hiện đề tài luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn. TP.HCM, tháng 5 năm 2019 Tác giả luận văn Phạm Thị Thanh Huyền
5. MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: LÝ THUYẾT VỀ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ................................................................... 5 1.1 Tổng quan về lãi suất ...................................................................................... 5 1.1.1 Khái niệm lãi suất ..................................................................................... 5 1.1.2 Phân loại lãi suất....................................................................................... 5 1.1.3 Vai trò của lãi suất trong nền kinh tế ...................................................... 7 1.2 Rủi ro và rủi ro lãi suất ................................................................................... 9 1.2.1 Khái quát về rủi ro ................................................................................... 9 1.2.1.1 Khái niệm ........................................................................................... 9 1.2.1.2 Các loại rủi ro trong kinh doanh ngân hàng .................................... 9 1.2.2 Rủi ro lãi suất.......................................................................................... 10 1.2.3 Những nguyên nhân gây nên rủi ro lãi suất ........................................... 11 1.2.3.1 Sự không phù hợp về kỳ hạn giữa nguồn vốn và tài sản .................... 11 1.2.3.2 Sự biến động của lãi suất trên thị trƣờng khác với dự kiến của ngân hàng ...................................................................................................................... 12 1.2.3.3 Các nguyên nhân khác ........................................................................... 13 1.2.4 Phân loại rủi ro lãi suất .......................................................................... 13 1.2.4.1 Rủi ro thu nhập ................................................................................ 13 1.2.4.2 Rủi ro giảm giá trị tài sản ................................................................ 14 1.2.5 Một số chỉ tiêu đánh giá rủi ro lãi suất ................................................... 14 1.2.5.1 Hệ số rủi ro lãi suất ......................................................................... 14 1.2.5.2 Hệ số thu nhập lãi ròng cận biên ..................................................... 15 1.2.6 Phƣơng pháp đo lƣờng rủi ro lãi suất .................................................... 15 1.2.6.1 Mô hình kỳ hạn đến hạn ................................................................. 16 1.2.6.2 Mô hình định giá lại ........................................................................ 17 1.2.6.3 Mô hình thời lƣợng ......................................................................... 18
6. 1.3 Các công cụ phái sinh phòng ngừa và hạn chế rủi ro lãi suất ..................... 20 1.3.1 Hợp đồng kỳ hạn .................................................................................... 20 1.3.2 Hợp đồng tƣơng lai ................................................................................. 23 1.3.3 Hợp đồng quyền chọn ............................................................................. 25 1.3.4 Hợp đồng hoán đổi lãi suất .................................................................... 27 1.4 Kinh nghiệm phòng ngừa, hạn chế rủi ro lãi suất ở một số nƣớc và bài học cho Việt Nam ....................................................................................................... 28 Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................... 30 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM ........................................................................................ 31 2.1 Tổng quan về Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam . 31 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam ........................................................................ 31 2.1.2 Ngành nghề kinh doanh chủ yếu ............................................................ 32 2.1.3 Địa bàn hoạt động ................................................................................... 34 2.1.4 Xếp hạng tín nhiệm ................................................................................ 34 2.1.5 Tầm nhìn, sứ mệnh, giá trị cốt lõi, triết lý kinh doanh ......................... 36 2.1.6 Chiến lƣợc kinh doanh ........................................................................... 37 2.2 Thực trạng rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam ................................................. 38 2.2.1 Thực trạng nguồn vốn và tài sản nhạy cảm với lãi suất tại Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam .................................... 38 2.2.1.1 Nguồn vốn nhạy cảm lãi suất ......................................................... 38 2.2.1.2 Tài sản nhạy cảm với lãi suất ...................................................... 41 2.2.2 Trạng thái nhạy cảm lãi suất tại ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam ................................................................................ 43 2.2.3 Hệ số thu nhập lãi ròng cận biên – NIM .............................................. 44 2.2.4 Cơ cấu các nguồn thu nhập ................................................................. 47
7. 2.2.5 Tình hình sử dụng các công cụ phái sinh tại Ngân hàng TMCP Công Thƣơng Việt Nam ............................................................................................ 49 2.3 Đánh giá chung những thành công và hạn chế trong công tác kiểm soát rủi ro lãi suất đang áp dụng tại Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam .............................................................................................................. 50 2.3.1 Những thành công đạt đƣợc ................................................................... 50 2.3.2 Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................. 51 Kết luận chƣơng 2 ............................................................................................... 53 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG THƢƠNG VIỆT NAM ........................................................................................ 54 3.1 Định hƣớng phát triển ngành ngân hàng ..................................................... 54 3.2 Định hƣớng phát triển của Ngân hàng Thƣơng mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam .............................................................................................................. 56 3.3 Đề xuất các giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất tại Ngân hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam ............................................................................. 57 3.3.1 Giảm chi phí lãi, tăng thu nhập lãi thuần để nâng cao hệ số thu nhập lãi ròng cận biên – NIM .................................................................................. 57 3.3.2 Đầu tƣ phát triển các công cụ phái sinh ................................................ 58 3.3.3 Hoàn thiện hệ thống giám sát, công nghệ thông tin phục vụ cho công tác dự báo lãi suất, nhận biết và cảnh báo sớm rủi ro lãi suất ...................... 59 3.3.4 Nâng cao tỷ trọng nguồn thu nhập từ các hoạt động không chịu sự tác động của lãi suất .............................................................................................. 61 3.3.5 Điều chỉnh lại cơ chế quản lý vốn tập trung FTP.................................. 62 3.3.6 Nâng cao chất lƣợng nhân viên và nhà quản trị ngân hàng ................. 63 Kết luận chƣơng 3 ............................................................................................... 64 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 66
8. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Tên đầy đủ ACB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Á Châu HDB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Phát triển TP.HCM MBB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Quân Đội NHNN Ngân hàng Nhà Nƣớc NHTM Ngân hàng Thƣơng mại Sacombank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn Thƣơng Tín SHB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội Techcombank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Kỹ Thƣơng Việt Nam TCTD Tổ chức tín dụng TMCP Thƣơng mại cổ phần VietinBank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Công Thƣơng Việt Nam VPB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vƣợng
9. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Các tổ chức đánh giá và xếp hạng VietinBank .................................... 35 Bảng 2.2 Tổng nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất .................................................. 39 Bảng 2.3 Tình hình tăng giảm của các khoản mục trong nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất ............................................................................................................ 40 Bảng 2.4: Tổng tài sản nhạy cảm với lãi suất ..................................................... 41 Bảng 2.5 Tình hình tăng giảm của các khoản mục trong tài sản nhạy cảm với lãi suất ....................................................................................................................... 42 Bảng 2.6 Phân tích trạng thái nhạy cảm lãi suất tại VietinBank ........................ 43 Bảng 2.7 Hệ số NIM ............................................................................................. 44 Bảng 2.8 Tổng hợp so sánh thu nhập và chi phí lãi giữa các năm 2016, 2017, 2018 ...................................................................................................................... 45 Bảng 2.9 Tổng hợp các nguồn thu nhập của VietinBank các năm 2016, 2017, 2018 ...................................................................................................................... 47 Bảng 2.10 Tổng giá trị các công cụ phái sinh......................................................... 49 DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 2.1: Hệ số NIM của một số ngân hàng vào năm 2017 và 9 tháng năm 2018 ...................................................................................................................... 46 Biểu đồ 2.2: Tỷ trọng đóng góp của nguồn thu nhập từ hoạt động dịch vụ trong tổng thu nhập hoạt động của một số ngân hàng năm 2017 và 2018 ................................ 48
10. 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thị trƣờng tài chính Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển. Bên cạnh không ít cơ hội thì thị trƣờng còn có những rủi ro tài chính luôn tiềm ẩn. Rủi ro lãi suất là loại rủi ro luôn luôn tồn tại trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Lãi suất thị trƣờng có nhiều biến động bất thƣờng khó dự đoán. Ở Việt Nam, việc thực hiện cơ chế tự do hóa lãi suất đã làm cho các loại lãi suất thƣờng xuyên thay đổi. Lãi suất là một biến số kinh tế nhạy cảm, những thay đổi về lãi suất và những dự tính về lãi suất đều tác động đến thu nhập và chi phí của các Ngân hàng. Trong điều kiện mặt bằng lãi suất ổn định thì các Ngân hàng có thể dự kiến đƣợc mức chênh lệch lãi suất giữa cho vay và huy động để duy trì lợi nhuận, nhƣng trong bối cảnh diễn biến lãi suất phức tạp có thể ảnh hƣởng đến kết quả kinh doanh. Vì vậy, quản lý rủi ro lãi suất trở thành vấn đề quan trọng đối với các nhà quản lý Ngân hàng trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro nhằm tạo điều kiện để Ngân hàng hoạt động an toàn và phát triển. Với tầm quan trọng nhƣ vậy, chúng ta cần phải phân tích rủi ro lãi suất một cách toàn diện, sâu sắc nhằm phát huy tối đa năng lực quản lý, hạn chế mức thấp nhất những thiệt hại gây ra cho Ngân hàng. Đó cũng là lý do mà đề tài “Hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh tại Ngân Hàng Thƣơng Mại Cổ Phần Công Thƣơng Việt Nam” đã đƣợc lựa chọn làm đề tài nghiên cứu trong luận văn tốt nghiệp. 2. Mục tiêu của đề tài a. Mục tiêu tổng quát: Luận văn đi sâu tìm hiểu về rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng và các biện pháp phòng ngừa rủi ro lãi suất. b. Mục tiêu cụ thể: Nhận biết rủi ro lãi suất qua bảng cân đối tài sản của Ngân hàng. Phân tích tình hình biến động của tài sản nhạy cảm và nguồn vốn nhạy cảm với lãi suất tại VietinBank qua ba năm (2016 - 2018).