Luận văn Giáo dục pháp luật trong quân đội nhân dân Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Nội dung tài liệu: Luận văn Giáo dục pháp luật trong quân đội nhân dân Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ BÍCH NGỌC GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VŨ BÍCH NGỌC GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Hoàng Thị Kim Quế HÀ NỘI - 2011
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU 1 Chương 1: GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN 6 DÂN VIỆT NAM- CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ 1.1. Cơ sở lý luận về giáo dục pháp luật 6 1.1.1. Khái niệm về giáo dục pháp luật 6 1.1.2. Đặc điểm giáo dục pháp luật 10 1.1.2.1. Mục đích của giáo dục pháp luật 10 1.1.2.2. Chủ thể của giáo dục pháp luật 13 1.1.2.3. Đối tượng của giáo dục pháp luật 15 1.1.2.4. Nội dung giáo dục pháp luật 16 1.1.2.5. Hình thức giáo dục pháp luật 17 1.1.2.6. Phương pháp giáo dục pháp luật 27 1.2. Một số yếu tố tác động đến giáo dục pháp luật 28 1.2.1. Mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật 28 1.2.2. Trình độ phát triển kinh tế 29 1.2.3. Trình độ dân trí, tính tự giác của người dân 30 1.2.4. Phong tục tập quán, truyền thống dân tộc 31 1.3. Đặc thù của giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân 33 Việt Nam 1.3.1. Đặc thù về đối tượng giáo dục pháp luật trong Quân đội 34 nhân dân Việt Nam 1
4. 1.3.2. Về nội dung giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân 37 Việt Nam 1.3.3. Đặc điểm về hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật 41 trong Quân đội nhân dân Việt Nam 1.3.4. Đặc thù về tổ chức và hoạt động của Quân đội nhân dân 45 Việt Nam 1.3.5. Đặc thù về mục đích giáo dục pháp luật cho cán bộ, chiến sĩ 47 trong Quân đội nhân dân Việt Nam 1.4. Sự cần thiết phải giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân 48 dân Việt Nam 1.4.1. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt 48 Nam xã hội chủ nghĩa 1.4.2. Xuất phát từ đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước ta 50 1.4.3. Xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình 51 hình mới 1.4.4. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính 54 qui, tinh nhuệ, từng bước hiện đại 1.5. Vai trò của giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam 56 1.5.1. Giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam làm 57 cho đường lối của Đảng và Nhà nước thấm nhuần vào cán bộ, chiến sĩ, nâng cao kiến thức cho bộ đội 1.5.2. Giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam góp phần 58 nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, tăng cường sức mạnh của quân đội, phòng ngừa hành vi vi phạm kỷ luật của bộ đội 1.5.3. Giáo dục pháp luật góp phần quan trọng trong bồi dưỡng 60 nhân cách cho đội ngũ cán bộ, chiến sĩ trong Quân đội nhân dân Việt Nam 1.5.4. Giáo dục pháp luật tạo điều kiện cho cán bộ, chiến sĩ trong Quân 62 đội nhân dân Việt Nam tham gia vào các hoạt động pháp lý 2
5. 1.6. Cơ sở pháp lý về giáo dục pháp luật trong quân đội 62 Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC PHÁP LUẬT 66 TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM 2.1. Thực trạng công tác giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân 66 dân Việt Nam 2.1.1. Thực trạng công tác tổ chức và bảo đảm thực hiện công tác 67 giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.1.1.1. Về công tác tổ chức 67 2.1.1.2. Về công tác đảm bảo thực hiện hoạt động giáo dục pháp luật 75 2.1.2. Thực trạng đội ngũ những người làm công tác giáo dục pháp 76 luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.1.3. Thực trạng về nội dung giáo dục pháp luật trong Quân đội 82 nhân dân Việt Nam 2.1.3.1. Thực trạng về nội dung giáo dục pháp luật chung 82 2.1.3.2. Nội dung giảng dạy pháp luật trong các nhà trường quân đội 91 2.1.4. Thực trạng về hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật 93 trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.1.4.1. Về hình thức giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân 93 Việt Nam 2.1.4.2. Về phương pháp giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân 105 dân Việt Nam 2.2. Nguyên nhân những điểm mạnh, hạn chế của công tác giáo 107 dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.2.1. Nguyên nhân của các mặt đã đạt được 107 2.2.2. Nguyên nhân những hạn chế 108 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG, HIỆU QUẢ 110 GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN 3
6. DÂN VIỆT NAM 3.1. Nâng cao nhận thức, tư tưởng 111 3.2. Xây dựng nguồn nhân lực vững mạnh cho công tác giáo dục 115 pháp luật đáp ứng nhiệm vụ giáo dục pháp luật trong tình hình mới 3.3. Đổi mới nội dung giáo dục pháp luật 122 3.3.1. Về nội dung giáo dục pháp luật chung 122 3.3.2. Về đổi mới nội dung giảng dạy pháp luật trong các nhà trường 128 quân đội 3.4. Đổi mới hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật 130 3.5. Tăng cường công tác tổ chức và bảo đảm hoạt động giáo dục 135 pháp luật trong quân đội 3.6. Một số giải pháp tác động 137 3.6.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo môi trường thuận lợi để 137 pháp luật đi vào cuộc sống 3.6.2. Công tác giáo dục pháp luật rất cần một tư duy phục vụ 137 3.6.3. Giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay cần kết hợp với 138 giáo dục đạo đức 3.6.4. Phát huy tính chủ động, tích cực tìm hiểu pháp luật của cán 140 bộ, chiến sĩ và nhân dân KẾT LUẬN 141 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 143 4
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sống và làm việc theo pháp luật là một trong những yêu cầu quan trọng của việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Muốn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thành công thì bên cạnh điều kiện cần là ban hành một hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, phù hợp với điều kiện thực tế của xã hội nước ta, còn phải có điều kiện đủ là đưa hệ thống pháp luật vào cuộc sống, làm cho mọi thành viên trong xã hội đều nhận thức được các quy định của pháp luật, xây dựng được lòng tin và ý thức pháp luật, tự giác tham gia vào các lĩnh vực đời sống pháp luật, tạo điều kiện cho nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Để quản lý nhà nước bằng pháp luật có hiệu quả, để mọi công dân tự giác chấp hành các qui định của pháp luật thì yêu cầu quan trọng là nhà nước phải quan tâm đến giáo dục pháp luật. Giáo dục pháp luật là một trong những mắt xích quan trọng có ý nghĩa đặc biệt của sự tăng cường nền pháp chế xã hội chủ nghĩa. Qua giáo dục mà nâng cao trình độ hiểu biết pháp luật, ý thức tuân thủ pháp luật của mỗi người. Đảng ta vẫn khẳng định: "Tăng cường giáo dục pháp luật, nâng cao hiểu biết và ý thức tôn trọng pháp luật, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, bảo đảm cho pháp luật được thi hành một cách nghiêm minh, thống nhất và công bằng" [20, tr. 57-58]. Chính vì vậy, giáo dục pháp luật trong quần chúng nhân dân nói chung và trong cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam nói riêng là một công tác quan trọng, luôn được Đảng và Nhà nước và quân đội ta quan tâm. Giáo dục pháp luật là một nội dung quan trọng của công tác giáo dục chính trị tư tưởng trong quân đội, giúp cho việc nâng cao ý thức pháp luật, xây dựng tình cảm pháp lý, phong cách sống và làm việc theo pháp luật của quân nhân; đảm bảo thực hiện tốt phương châm quản lý đơn vị theo Điều lệnh Quân đội và pháp luật của Nhà nước. 5
8. Trong nhiều năm qua, Đảng bộ quân đội đã rất tích cực trong việc tổ chức thực hiện nâng cao chất lượng công tác giáo dục pháp luật trong quân đội. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau mà tình hình vi phạm pháp luật của bộ đội vẫn còn rất phức tạp, công tác giáo dục pháp luật chưa đạt được những bước đột phá cần thiết trong nhận thức và tư tưởng. Đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế, chính trị trong nước và quốc tế hiện nay: Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), bên cạnh những thuận lợi do hội nhập quốc tế đem lại, chúng ta cũng gặp không ít những thử thách mới. Các thế lực thù địch lợi dụng chủ trương đổi mới và mở rộng quan hệ quốc tế của ta để đẩy mạnh chiến lược "diễn biến hòa bình", kích động quần chúng gây bạo loạn, lật đổ chống lại chính quyền nhà nước với những âm mưu thủ đoạn ngày càng tinh vi xảo quyệt hơn. Việc tranh chấp chủ quyền biển đảo, vùng đặc quyền kinh tế trên Biển Đông giữa các quốc gia đang diễn ra hết sức phức tạp Tình hình đó càng đòi hỏi đội ngũ cán bộ, chiến sĩ trong Quân đội nhân dân Việt Nam, là lực lượng vũ trang trực tiếp làm nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc, càng phải nắm rõ các qui định của pháp luật, chủ động thực hiện tốt, kiên định lập trường chính trị, tuyền truyền vận động nhân dân cùng thực hiện tốt các qui định của pháp luật. Xuất phát từ những luận điểm trên, tôi đã lựa chọn đề tài: "Giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Trong thời gian qua, để đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền và xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính qui, tinh nhuệ từng bước hiện đại, chúng ta đã có nhiều công trình nghiên cứu về giáo dục pháp luật cả trong và ngoài quân đội, tiêu biểu có các công trình sau: - TS. Nguyễn Đình Đặng Lục: "Giáo dục pháp luật trong nhà trường, giáo dục pháp luật và quá trình hình thành nhân cách", Nxb Pháp lý, Hà Nội, 1990. 6
9. - Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp: "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới", Hà Nội, 1995. - Đinh Xuân Thảo: "Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề (không chuyên luật) ở nước ta hiện nay", luận án Tiến sĩ Luật học, năm 1996. - PGS. TS. Trần Ngọc Đường và TS. Dương Thanh Mai: "Bàn về giáo dục pháp luật", Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. - Phạm Trung Nghĩa: "Giáo dục pháp luật trong các trường đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay", luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2000. - Hoàng Thế Nhân: "Giáo dục pháp luật cho bộ đội đặc công, thực trạng và giải pháp", luận văn Thạc sĩ Luật học, năm 2003. - Tòa án Quân sự Trung ương: "Đổi mới công tác phổ biến giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay", đề tài nghiên cứu khoa học, năm 1998. - Nguyễn Quang Vinh: "Quá trình phát triển ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ sỹ quan cấp phân đội trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay", luận văn Thạc sĩ, năm 1997. Tuy vậy, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu thực tiễn công tác giáo dục pháp luật trong quân đội từ năm 2008 đến nay, thời gian này công tác giáo dục pháp luật cũng có nhiều thay đổi, có những ưu, nhược điểm nhất định mà chúng ta cần thẳng thắn nhìn nhận và thay đổi cho phù hợp. Song, các công trình nghiên cứu trên đã góp phần làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật thời gian qua, giúp tôi có cơ sở hoàn thành luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích 7
10. Luận văn hướng tới mục đích làm rõ một số vấn đề về giáo dục pháp luật, đặc thù của giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam; thực trạng công tác giáo dục pháp luật trong quân đội từ đó xây dựng những giải pháp góp phần nâng cao chất lượng hiệu quả công tác giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện những mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: - Phân tích sơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về giáo dục pháp luật nói chung và giáo dục pháp luật trong quân đội nói riêng. - Nghiên cứu đặc thù của giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam. - Phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam trong thời gian từ năm 2008 đến nay. - Đề xuất và luận chứng giải pháp cơ bản nhằm góp phần nâng cao chất lượng hiệu quả công tác giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối đổi mới của Đảng trong lĩnh vực nhà nước và pháp luật, đặc biệt là đổi mới về công tác giáo dục pháp luật, về xây dựng quân đội cách mạng, chính qui, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin, phương pháp logic - lịch sử, phân tích - tổng hợp, điều tra, khảo sát thực tiễn. 5. Phạm vi nghiên cứu Tập trung nghiên cứu về thực trạng giáo dục pháp luật trong Quân đội nhân dân Việt Nam trong thời gian từ năm 2008 đến nay và nghiên cứu một 8