Luận văn Giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam và kinh nghiệm nước ngoài

Nội dung tài liệu: Luận văn Giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam và kinh nghiệm nước ngoài

1. BÙI S ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Ỹ KHOA LUẬT KHÁNH ------***------ BÙI SỸ KHÁNH LU GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở Ậ N TH VĂN GẮN LIỀN VỚI QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI VIỆT NAM ĐỊNH CƯ Ở NƯỚC NGOÀI TẠI TÒA ÁN VIỆT NAM Ạ C S VÀ KINH NGHIỆM NƯỚC NGOÀI Ĩ LUĨ Ậ T H T Ọ C LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ N HÀ Ộ I - 2014 Hà Nội – 2014
2. BÙI S ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI Ỹ KHOA LUẬT KHÁNH ------***------ BÙI SỸ KHÁNH GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở LU GẮN LIỀN VỚI QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CÓ SỰ Ậ N TH VĂN THAM GIA CỦA NGƯỜI VIỆT NAM ĐỊNH CƯ Ở NƯỚC NGOÀI TẠI TÒA ÁN VIỆT NAM VÀ KINH NGHIỆM NƯỚC NGOÀI Ạ C S Ĩ LUĨ Chuyên ngành: Luật Quốc tế Mã số: 60 38 01 08 Ậ T H T Ọ C LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Văn Bính HÀ N HÀ Ộ I - 2014 Hà Nội – 2014
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy, tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi được bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Bùi Sỹ Khánh
4. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TRANH CHẤP QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở GẮN LIỀN VỚI QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI VIỆT NAM ĐỊNH CƯ Ở NƯỚC NGOÀI 7 1.1. Khái niệm chung về người Việt Nam định cư ở nước ngoài .................... 7 1.1.1. Khái niệm người Việt Nam định cư ở nước ngoài ................................ 7 1.1.2. Sự hình thành và phát triển của cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài.................................................................................................... 10 1.1.3. Đặc điểm người Việt Nam định cư ở nước ngoài ................................ 11 1.2. Khái niệm chung về quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở . 14 1.2.1. Khái niệm quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất .......... 14 1.2.2. Đặc điểm của tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ....................................................................................................... 18 1.2.3. Các dạng tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ... 20 1.3. Khái quát các quy định về quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài qua các thời kỳ . 23 1.3.1. Giai đoạn trước năm 1993 .................................................................. 23 1.3.2. Giai đoạn từ năm 1993 đến năm 2003 ................................................ 23 1.3.3. Giai đoạn từ năm 2003 đến nay .......................................................... 26 1.4. Giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà theo kinh nghiệm của Tòa án nước ngoài.................................................................................................... 30 Chương 2: CƠ SỞ PHÁP LÝ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀNSỞ HỮU NHÀ Ở GẮN LIỀN VỚI QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CÓSỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI VIỆT NAM ĐỊNH CƯ ỞNƯỚC NGOÀI TẠI TÒAÁN VIỆT NAM .................................................................................. 42 2.1. Quy định của pháp luật về việc người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam ............. 42
5. 2.1.1 Đối tượng và điều kiện người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền sở hữu nhà gắn liền với quyền sử dụng đất ở Việt Nam ..................... 42 2.1.2 Quyền và nghĩa vụ của người Việt Nam định cư ở nước ngoài sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam ...................................... 51 2.2. Một số quy định về thủ tục tố tụng trong giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam ................................................... 60 2.2.1. Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Tòa án Việt Nam trong giải quyết tranh chấp tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam ............................................................................................................. 60 2.2.2. Thủ tục xem xét giải quyết tại Tòa án nhân dân các cấp ..................... 69 Chương 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HỆU QUẢ GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP QUYỀN SỞ HỮU NHÀ ỞGẮN LIỀN VỚI QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT CÓ SỰ THAM GIACỦA NGƯỜI VIỆT NAM ĐỊNH CƯ Ở NƯỚC NGOÀITẠI TÒA ÁN VIỆT NAM ..... 94 3.1. Thực trạng giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam ................................................................................................. 94 3.1.1. Tình hình giải quyết tại Tòa án Việt Nam trong một số năm gần đây . 95 3.1.2. Một số vướng mắc và những vấn đề thường gặp phải trong quá trình giải quyết...................................................................................................... 98 3.1.3. Nhận xét chung về thực trạng giải quyết ........................................... 116 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam ................................................. 121 3.2.1. Phướng hướng nâng cao hiệu quả giải quyết..................................... 121 3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả việc giải quyết ..................................... 123 KẾT LUẬN ............................................................................................... 131 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 133
6. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT - HĐTP: Hội đồng thẩm phán - TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao - VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân tối cao - TAND: Tòa án nhân dân - TTTP: Tương trợ tư pháp - ĐƯQT: Điều ước quốc tế - YTNN: Yếu tố nước ngoài - CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Theo truyền thống văn hóa của người Phương Đông thì có an cư mới lạc nghiệp nên mỗi người dân nước ta đều có mong muốn được sở hữu riêng một căn nhà hoặc thửa đất để đảm bảo điều kiện cần thiết cho cuộc sống. Vì vậy nhà đất là loại tài sản có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với mỗi cá nhân, tổ chức và được Đảng, Nhà nước rất quan tâm chú ý điều tiết quyền sở hữu, quyền sử dụng sao cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Do những biến động của lịch sử cùng với những sự kiện chính trị to lớn của đất nước ta trong thế kỷ 20, đồng thời trong những năm gần đây sự giao lưu hợp tác quốc tế mở rộng, đã dẫn đến một bộ phận không nhỏ người dân Việt Nam ra nước ngoài công tác, làm ăn, sinh sống. Tuy nhiên, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài vẫn luôn hướng về quê cha đất mẹ với mong muốn có ngày trở lại quê hương, về với nguồn cội để sinh sống, cống hiến và đóng góp sức lực của mình để phục vụ quê hương đất nước. Do đó, thực tế trong nhiều năm qua khi mà pháp luật chưa cho phép người Việt Nam định cư ở nước ngoài được sở hữu nhà ở, sử dụng đất ở Việt Nam thì đã có rất nhiều người Việt Nam định cư ở nước ngoài gửi tiền, vàng bạc và các tài sản khác để nhờ người thân thích, bạn bè ở trong nước đầu tư, mua hộ nhà và đứng tên hộ trên các giấy tờ đăng ký quyền sở hữu nhà, quyền sử dụng đất. Cho đến năm 2001 thì quy định đầu tiên về quyền được mua nhà và quyền sở hữu nhà gắn liền với quyền sử dụng đất của người Việt Nam ở nước ngoài được ghi nhận (tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật đất đai năm 2001 và Nghị định 81/2001/NĐ-CP ngày 05 tháng 11 năm 2001). Đến khi Luật đất đai 2003 (đã được thay thế bằng Luật đất đai 2013) và Luật nhà ở 2005 ra đời thì Nhà nước ta đã ghi nhận quyền sở hữu nhà gắn liền với quyền sử dụng đất của người Việt Nam định cư ở nước ngoài (tại Điều 121 Luật Đất đai 2003 và Điều 126 Luật Nhà ở 2005). Tuy nhiên theo những quy định này thì chỉ một số đối tượng người Việt Nam định cư ở nước ngoài đủ những điều kiện nhất định mới được mua nhà gắn liền với quyền sử dụng đất nhưng thực tế thì những giao dịch nhờ mua hộ nhà đất và đứng tên hộ trên các giấy 1
8. tờquyền sở hữu, quyền sử dụng vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức với nhiều đối tượng khác nhau. Từ đó, đã phát sinh nhiều tranh chấp về nhà, đất giữa người Việt Nam định cư ở nước ngoài với người đứng tên hộ tại Việt Nam. Thực tiễn giải quyết tại Tòa án cho thấy các tranh chấp về quyền sở hữu nhà ở, quyền sử dụng đất vốn đã phức tạp, kéo dài thì các tranh chấp về quyền sở hữu nhà gắn liền với quyền sử dụng đất đối với các trường hợp mua hộ, nhờ đứng tên hộ của người Việt Nam định cư tại nước ngoài lại càng phức tạp, khó khăn hơn. Đã có rất nhiều vụ án phải xử đi xử lại nhiều lần, kéo dài nhiều năm, thậm chí quan điểm giải quyết của các cấp Tòa án còn chưa thống nhất. Có thể xác định rằng giải quyết các vụ án tranh chấp quyền sở hữu nhà gắn liền với quyền sử dụng đất đối với các trường hợp nhờ mua hộ, đứng tên hộ có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài là một trong những loại việc khó khăn phức tạp nhất và là khâu còn yếu trong công tác giải quyết các tranh chấp dân sự có YTNN của ngành TANDViệt Nam. Nó bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân nhưng quan trọng nhất vẫn sự chồng chéo, thường xuyên thay đổi của hệ thống pháp luật về nhà ở, đất đai về địa vị pháp lý của người Việt Nam định cư ở nước ngoài và đặc biệt còn thiếu những văn bản hướng dẫn về công tác xét xử, giải quyết hậu quả pháp lý của của các giao dịch này. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các quy định pháp luật về việc người người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam, thẩm quyền giải quyết của Tòa án; thực trạng giải quyết tranh chấp này trong hệ thống Tòa án và kinh nghiệm một số nước trên thế giới. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết tranh chấp, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn hiện nay. Qua đó tạo động lực lòng tin và tiếp tục thu hút nguồn lực của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài về Việt Nam sinh sống đầu tư, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp cũng đồng thời góp phần vào việc “Xây dựng nền tư pháp trong sạch vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, vục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành 2
9. có hiệu quả và hiệu lực cao” như Đảng ta đã nhấn mạnh tại Nghị quyết số 49/NQ-TW của Bộ Chính trị. Đó là lý do tôi lựa chọn đề tài đề tài: “Giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam và kinh nghiệm nước ngoài” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu và tính mới của Đề tài Quyền được mua và sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất của người Việt Nam định cư ở nước ngoài và các vấn đề về giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà, quyền sử dụng đất ở luôn thu hút được sự quan tâm của đông đảo không những cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài mà còn cả người dân trong nước cũng như giới nghiên cứu khoa học pháp lý. Về quyền có nhà ở đã có một số công trình nghiên cứu như: Quyền và nghĩa vụ của người nước ngoài sử dụng đất ở Việt Nam, TS Nguyễn Quang Tuyến, Tạp chí dân chủ và pháp luật, số 10/2004; Các quy định của pháp luật về việc cho phép tố chức, cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mua và sở hữu nhà ở Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Phạm Thị Mai Duyên, Người hướng dẫn: TS Nguyễn Thị Nga, Trường Đại học Luật Hà Nội 2009; Pháp luật về việc cho phép người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền mua nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Phạm Thị Tuyến, Người hướng dẫn: TS Nguyễn Quang Tuyến, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2005. Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì tranh liên quan đến bất động sản là nhà và đất ở có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài là vụ việc dân sự có YTNN và thuộc đối tượng điều chỉnh của Tư pháp quốc tế Việt Nam, về vấn đề này đã có một số công trình nghiên cứu như: Giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài bằng Tòa án Việt Nam thực trạng và giải pháp, Luận văn thạc sĩ, Nguyễn Văn Năm, Người hướng dẫn TS. Trần Văn Thắng, Khoa Luật ĐHQGHN 2007; Pháp luật quốc tế và pháp luật nước ngoài về giải quyết tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài bằng Tòa án – những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Lê Quang Minh, Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Bá Diến, Khoa Luật ĐHQGHN. 3
10. Tuy nhiên, việc nghiên cứu tổng quát các quy phạm pháp luật về việc người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở Việt Nam và về giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam, thì cho đến nay chưa có một đề tài khoa học nào nghiên cứu được công bố, mà mới chỉ có một vài bài viết khai thác những khía cạnh khác nhau như: Vài suy nghĩ về Điều 125, 126 Luật nhà ở, Võ Quốc Tuấn, Tạp chí Tòa án, 02/2013; Một vụ kiện tranh chấp nhà mà một bên đương sự là ngưởi Việt Nam đang định cư ở nước ngoài, Thanh Tú, Tạp chí Tòa án, 09/2006. Do đó việc nghiên cứu một cách tổng thể các quy định của pháp luật về việc cho phép người Việt Nam định cư ở nước ngoài được sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở Việt Nam và việc giải quyết các tranh chấp đó cũng chính là cơ hội để luận văn này có thể góp phần đóng góp cho khoa học pháp lý hiện nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu Khi tiếp tiếp cận, nghiên cứu và tìm hiểu vấn đề: “Giải quyết tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án Việt Nam và kinh nghiệm nước ngoài”, người viết tìm hiểu, nghiên cứu các quy định của pháp luật và trên cơ sở tổng hợp những ý kiến khác nhau bàn về vấn đề này nhằm mục đích chỉ ra những ưu điểm, cũng như những nhược điểm còn chưa phù hợp, những vướng mắc khi áp dụng pháp luật vào giải tranh chấp quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất có sự tham gia của người Việt Nam định cư ở nước ngoài tại Tòa án. Thông qua quá trình nghiên cứu các cơ sở lý luận và thực tiễn việc giải quyết các tranh chấp này tại Tòa án, đề xuất một số kiến nghị nhằm định hướng phát triển và khắc phục những nhược điểm còn chưa phù hợp đó. Mong rằng qua việc nghiên cứu, phân tích của đề tài góp phần làm sáng tỏ hơn các quy định của pháp luật về việc người Việt Nam định cư ở nước ngoài được quyền sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam và giải quyết các tranh chấp đó tại Tòa án. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích đã đặt ra thì khi nghiên cứu phải đạt được những nhiệm vụ sau đây: 4