Luận văn Giải quyết khiếu kiện hành chính qua thực tiễn Thành phố Hải Phòng

Nội dung tài liệu: Luận văn Giải quyết khiếu kiện hành chính qua thực tiễn Thành phố Hải Phòng

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐẶNG THỊ TUYẾT GI¶I QUYÕT KHIÕU KIÖN HµNH CHÝNH - QUA THùC TIÔN THµNH PHè H¶I PHßNG Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN HOÀ NG ANH HÀ NỘI - 2014
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Kính đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Đặng Thị Tuyết
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: MÔṬ SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁ P LUÂṬ VỀ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH ........................................................................ 5 1.1. Môṭ số vấ n đề lý luâṇ về khiếu kiêṇ hành chính và giải quyết khiếu kiêṇ hành chính ........................................................................ 5 1.1.1. Khái niệm khiếu kiện hành chính ......................................................... 5 1.1.2. Khái niệm giải quyết khiếu kiện hành chính ........................................ 7 1.1.3. Cơ chế giải quyết khiếu kiêṇ hành chính ở một số nước trên thế giới ............................................................................................... 10 1.1.4. Giải quyết khiếu kiện hành chính tại Việt Nam ................................. 18 1.2. Pháp luật về giải quyết khiếu kiện hành chính ............................. 24 1.2.1. Sự hình thành và phát triển của pháp luâṭ về giải quyết khiếu kiêṇ hành chính Viêṭ Nam .................................................................. 24 1.2.2. Luật tố tụng hành chính 2010 - những bước tiến trong giải quyết khiếu kiện hành chính ........................................................................ 38 Chương 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH HIỆN NAY QUA THƯC̣ TIỄN THÀNH PHỐ HẢI PHÒ ...................NG 57 2.1. Giớ i thiêụ chung về mô hiǹ h tổ chứ c cơ quan giải quyết khiếu kiêṇ hành chính taị thành phố Hải Phòng .......................... 57 2.1.1. Về cơ cấu tổ chứ c ............................................................................... 57
4. 2.1.2. Về thẩm quyền ................................................................................... 57 2.2. Tình hình giải quyết khiếu kiện hành chính tại Hải Phòng ......... 60 2.3. Các vấn đề đặt ra khi áp dụng pháp luật tố tụng hành chính trong quá triǹ h giải quyết khiếu kiêṇ hành chính ở thành phố Hải Phòng .................................................................................. 63 2.3.1. Giai đoaṇ thu ̣lý đơn khở i kiêṇ ........................................................... 64 2.3.2. Giai đoaṇ chuẩn bi ̣xét xử .................................................................. 78 2.3.3. Giai đoaṇ xét xử ................................................................................. 81 2.3.4. Giai đoaṇ thi hành bản án, quyết điṇ h của Tòa án ............................. 88 2.3.5. Một số hạn chế khác ........................................................................... 89 2.4. Nguyên nhân củ a cá c bấ t câp̣ trong á p duṇ g phá p luâṭ tố tuṇ g hành chính .......................................................................................... 89 2.4.1. Các nguyên nhân về pháp luật ........................................................... 90 2.4.2. Các nguyên nhân về cơ chế thực hiện pháp luật ................................ 93 2.4.3. Các nguyên nhân khác........................................................................ 95 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH ....................... 96 3.1. Các giải pháp về pháp luật .............................................................. 96 3.2. Các giải pháp về cơ chế thực hiện pháp luật ............................... 101 3.2.1. Đổi mới mô hình tổ chức giải quyết khiếu kiện hành chính ............ 101 3.2.2. Nâng cao chất lượng đội ngũ thẩm phán xét xử án hành chính ....... 104 3.2.3. Tổ chứ c tuyên truyền pháp luâṭ liên quan đến hoaṭ đôṇ g giải quyết khiếu kiêṇ hành chính ............................................................ 108 3.2.4. Đẩy mạnh và tạo điều kiện cho sự phát triển của hoạt đ ộng cung cấp dic̣ h vu ̣pháp lý ........................................................................... 110 KẾ T LUÂṆ .................................................................................................. 113 DANH MUC̣ TÀ I LIÊỤ THAM KHẢ O ................................................... 115
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Quyền ban hành các quyết định hành chính và tổ chức thực hiện các quyết định hành chính là những đặc quyền của cơ quan Nhà nước (trong đó chủ yếu là cơ quan hành chính) và các cán bộ công chức trong cơ quan đó nhằm thực thi quyền lực nhà nước để quản lý xã hội. Thông qua việc ban hành các quyết định hành chính và tổ chức thực hiện các quyết định hành chính, cơ quan có thẩm quyền thực hiện công vụ nhằm mục đích phục vụ nhân dân và quản lý, điều hành xã hội theo trật tự, kỷ cương của Nhà nước. Tuy nhiên, chính bởi đó là đặc quyền của cơ quan có thẩm quyền nên ranh giới giữa đúng thẩm quyền và sự lạm quyền, lẩn tránh trách nhiệm là rất mong manh và chỉ cách nhau trong gang tấc. Bởi vậy, việc cơ quan hành chính Nhà nước có thể đưa ra các quyết định hành chính, hoặc các nhà chức trách có các hành vi hành chính không phù hợp, trái với pháp luật gây thiệt hại tới quyền, lợi ích chính đáng của người dân là điều không thể tránh khỏi. Đồng thời, khi đó sẽ xuất hiện sự phản ứng đối với quyết định hành chính của cơ quan hành chính Nhà nước hoặc hành vi hành chính các nhà chức trách không phù hợp, trái với pháp luật từ phía người dân. Do vậy, cần phải có cơ chế để giải quyết vấn đề ban hành các quyết định hành chính, thực hiện hành vi công vụ không phù hợp, trái với pháp luật và sự phản ứng từ phía công dân đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính đó. Ở nước ta hiện nay, có hai cơ chế để giải quyết vấn đề này, đó là cơ chế hành chính và cơ chế tư pháp. Khi công dân có sự phản ứng đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính không phù hợp, trái với pháp luật tới cơ quan hành chính thì cơ quan hành chính sẽ thực hiện giải quyết theo thủ tục giải quyết khiếu nại - Đây chính là cơ chế giải quyết khiếu nại tại các cơ quan hành chính hay còn gọi là cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính (cơ chế hành chính). Trong trường hợp công dân không lựa chọn cơ quan hành chính để giải quyết yêu cầu của mình mà lại lựa chọn Tòa án là cơ quan giải quyết, đây chính là cơ chế giải quyết thứ hai - cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính (cơ chế tư pháp). Tòa án sẽ thực hiện giải quyết 1
6. theo thủ tục tố tụng được quy định tại Luật tố tụng hành chính, đây chính là thủ tục giải quyết khiếu kiện hành chính hay còn gọi là tài phán hành chính. Sự thiết lập cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính và cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở nước ta như hiện nay nhằm mục đích tạo điều kiện và bảo đảm để người dân thực hiện các quyền cơ bản của mình đã được Hiến pháp và pháp luật ghi nhận. Mặt khác cơ chế đó cũng nhằm bảo đảm mối quan hệ giữa nhà nước và công dân được bình đẳng, Nhà nước phải phục vụ lợi ích của dân và bản thân Nhà nước phải đặt dưới khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật, ý chí nguyện vọng của người dân; đồng thời tạo ra các thiết chế giám sát việc thực hiện quyền lực của cơ quan hành chính nhà nước, giải quyết các tranh chấp nảy sinh trong hoạt động công quyền. Tuy nhiên, nhìn lại hoạt động giải quyết khiếu nại hành chính và khiếu kiện hành chính trong giai đoạn hiện nay thì thấy rằng số lượng đơn khởi kiện hành chính được gửi đến Tòa án và được thụ lý giải quyết trên thực tế còn rất ít, trong khi đó số lượng đơn khiếu nại gửi tới các cơ quan hành chính rất nhiều. Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đảm bảo nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, hướng tới mục tiêu pháp luật là tối thượng và sự bình đẳng trong mối quan hệ giữa nhà nước và công dân thì việc bảo vệ công lý là vấn đề hết sức quan trọng và cần thiết. Bảo vệ công lý chính là mọi tranh chấp phát sinh trong xã hội bao gồm tranh chấp giữa cá nhân các công dân với nhau, tranh chấp cá nhân công dân với các tổ chức và đặc biệt là tranh chấp giữa công dân với cơ quan hành chính nhà nước (cơ quan công quyền), về nguyên tắc, đều có thể được Tòa án xem xét và giải quyết theo quy định của pháp luật. Bởi vậy với thực trạng số lượng các vụ kiện hành chính chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với các khiếu nại tại cơ quan hành chính nhà nước như hiện tại là một hạn chế rất lớn cần thiết phải được xem xét, tìm ra nguyên nhân và giải pháp thích hợp để kịp thời khắc phục và hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính cũng như nâng cao hiệu quả của việc giải quyết khiếu kiện hành chính. Không nằm ngoài tình hình chung của cả nước trong việc giải quyết khiếu kiện hành chính, Hải Phòng cũng là một trong những địa phương trong cả nước đang phải đối mặt với tình trạng quá tải trong việc giải quyết khiếu nại tại các cơ 2
7. quan hành chính, trong khi đó số lượng đơn khởi kiện đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính gửi Tòa án lại quá ít ỏi. đâu là nguyên nhân của tình trạng này? và làm thế nào để khắc phục và nâng cao hiệu quả của hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính cho Hải Phòng? đó là những câu hỏi cấp thiết đặt ra cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn trong bối cảnh hiện tại. Chính bởi vậy tôi lựa chọn đề tài “Giải quyết khiếu kiện hành chính - qua thực tiễn thành phố Hải Phòng”, với mong muốn góp phần vào các nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực, cũng như nâng cao hiệu quả của hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính trên địa bàn. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một cách cụ thể, toàn diện về cơ sở lý luận của khiếu kiện và giải quyết khiếu kiện hành chính, phân tích hệ thống pháp luật hiện hành và khảo sát tìm hiểu thực tế tại địa phương để từ đó tìm ra những nguyên nhân của các bất cập trong tình trạng giải quyết khiếu kiện hành chính hiện nay của địa phương. Từ kết quả nghiên cứu trên, luận văn đưa ra một số giải pháp khắc phục và nâng cao hiệu quả của hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính cho thành phố Hải Phòng nói riêng cũng như cả nước nói chung trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung vào nghiên cứu các vấn đề sau: • Một số vấn đề lý luận và pháp luâṭ về khiếu kiện hành chính và giải quyết khiếu kiện hành chính; So sánh cơ chế tài phán hành chính ở Việt Nam với hệ thống tài phán, công lý hành chính của một số quốc gia trên thế giới; Quá trình hình thành cũng như một số nội dung cơ bản của pháp luật hiện hành về giải quyết khiếu kiện hành chính; • Thực trạng giải quyết khiếu kiện hành chính hiện nay tại thành phố Hải Phòng từ năm 2010 đến nay; Các thành công cũng như các khó khăn, vướng mắc đang gặp phải trong việc giải quyết khiếu kiện hành chính ở địa phương; • Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu kiện 3
8. hành chính cho thành phố Hải Phòng nói riêng cũng như cả nước nói chung trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu trên , luận văn vận dụng cơ sở lý luận của khoa học pháp lý nói chung và khoa hoc̣ Luâṭ hành chính Viêṭ Nam nói riêng ; sử dụng các phương pháp nghiên cứu phân tích, đánh giá, thu thập và xử lý các dữ liệu và thông tin, thống kê, tổng hợp, so sánh, tổng kết thực tiễn để lập luận, kiến giải các vấn đề đã đưa ra. 5. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu , kết luận và danh mục tài liệu tham khảo , đề tài này được phân thành 3 chương, đó là: Môṭ số vấn đề lý luâṇ và pháp luật về khiếu kiện hành chính và giải quyết khiếu kiện hành chính ; Thưc̣ traṇ g giải quyết quyết khiếu kiêṇ hành chính hiêṇ nay qua thưc̣ tiêñ thành phố Hải Phòng và Các giải pháp nhằm nâng cao hiêụ quả hoaṭ đôṇ g giải quyết khiếu kiêṇ hành chính với 23 mục và các tiểu mục chi tiết. 4
9. Chương 1 MÔṬ SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁ P LUÂṬ VỀ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH 1.1. Môṭ số vấ n đề lý luâṇ về khiếu kiêṇ hành ch ính và giải quyết khiếu kiêṇ hành chính 1.1.1. Khái niệm khiếu kiện hành chính 1.1.1.1. Khái niệm Khiếu kiện hành chính trước hết phải được hiểu đây là các khiếu kiện trong lĩnh vực hành chính. Khiếu kiện hành chính là sự biểu hiện của tranh chấp hành chính phát sinh trong quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước giữa một bên là cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước với một bên là cá nhân, cơ quan, tổ chức khi các chủ thể này tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính. Cho tới nay trong thực tiễn, khái niệm khiếu kiện hành chính vẫn được nhiều người sử dụng để chỉ tranh chấp phát sinh khi cá nhân, cơ quan, tổ chức phản đối quyết định hay việc làm của cơ quan hành chính nhà nước, người có thẩm quyền của cơ quan hành chính nhà nước. Với cách sử dụng ngôn từ như vậy thì khiếu kiện hành chính là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức khiếu nại tới cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền hoặc khởi kiện tại tòa án yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị quyết định hành chính , hành vi hành chính xâm phạm . Như vậy, theo cách hiểu này thì khiếu kiện hành chính bao gồm cả khiếu nại và việc khởi kiện hành chính. Về mặt pháp lý, cho đến nay chưa vẫn chưa có văn bản pháp luật nào định nghĩa về khiếu kiện hành chính. Tuy nhiên, thông qua việc sử dụng thuật ngữ “khiếu kiện hành chính” tại Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1996 và việc sử dụng của các luật gia, các nhà khoa học thì khái niệm khiếu kiện hành chính được hiểu là cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm. Với ý nghĩa này thì khái niệm khiếu kiện hành chính đồng nhất với khái niệm khởi kiện hành chính. 5
10. Xét về việc (dưới góc độ) sử dụng ngôn ngữ trong hệ thống văn bản pháp luật Việt Nam thì ngôn từ “khiếu kiện” chỉ được đề cập trong các văn bản pháp luật về thủ tục giải quyết các vụ án hành chính (Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính, Luật tố tụng hành chính, ). Do vậy, khái niệm khiếu kiện hành chính hiện nay được hiểu một cách tương đối thống nhất đó là: cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện yêu cầu tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm. 1.1.1.2. Phân biệt khiếu nại hành chính và khiếu kiện hành chính Như trên đa ̃ nêu khái niêṃ khiếu kiêṇ chỉ đươc̣ đề câp̣ trong các văn bản pháp luật về thủ tục giải quyết các vụ án hành chính (Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính, Luật tố tụng hành chính, ). Do vâỵ có thể phân biêṭ khiếu nại hành chính và khiếu kiện hành chính dựa trên các tiêu chí như sau: * Sư ̣ giống nhau giữa khiếu naị hà nh chính và khiếu kiêṇ hà nh chính Khiếu naị hành chính và khiếu kiêṇ hành chính l à sự biểu hiện của tranh chấp hành chính phát sinh trong quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước giữa một bên là cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước với một bên là cá nhân, cơ quan, tổ chức khi các chủ thể này tham gia vào quan hệ pháp luật hành chính. * Sư ̣ khá c nhau giữa khiếu naị hà nh chính và khiếu kiêṇ hà nh chính Khái niệm giữa khiếu nại hành chính và khiếu kiện hành chính được phân biêṭ dưạ vào viêc̣ lưạ choṇ chủ thể giải quyết tran h chấp hành chính theo trình tự , thủ tục và pháp luật quy định tương ứng với chức năng, nhiêṃ vu ̣của chủ thể đó . • Nếu cá nhân , cơ quan, tổ chức lưạ choṇ cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp hành ch ính thì tranh chấp hành chính này sẽ được giải quyết theo thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính theo quy định của pháp luật khiếu naị , khi đó tranh chấp hành chính đươc̣ goị là khiếu naị hành chính . Viêc̣ giải quyết kh iếu naị hành chính taị cơ quan hành chính đươc̣ goị là cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính (cơ chế hành chính). • Trường hơp̣ cá nhân , cơ quan , tổ chức lưạ choṇ Tòa án là cơ quan giải 6