Luận văn Đô thị Nam Định: Quá trình hình thành, thực trạng và khuynh hướng biến đổi

Nội dung tài liệu: Luận văn Đô thị Nam Định: Quá trình hình thành, thực trạng và khuynh hướng biến đổi

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN Vũ Đại An ĐÔ THỊ NAM ĐỊNH: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, THỰC TRẠNG VÀ KHUYNH HƯỚNG BIẾN ĐỔI LUẬN ÁN TIẾN SĨ VIỆT NAM HỌC HÀ NỘI - 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN Vũ Đại An ĐÔ THỊ NAM ĐỊNH: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, THỰC TRẠNG VÀ KHUYNH HƯỚNG BIẾN ĐỔI Chuyên ngành: Việt Nam học Mã số: 62220113 LUẬN ÁN TIẾN SĨ VIỆT NAM HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS.TS. Nguyễn Quang Ngọc 2. TS. Vũ Kim Chi XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN Chủ tịch hội đồng đánh giá Người hướng dẫn khoa học Luận án Tiến sĩ GS.TS. Phạm Hồng Tung GS.TS. Nguyễn Quang Ngọc HÀ NỘI - 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả của luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Những số liệu trong bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá đƣợc thu thập từ các nguồn khác nhau, có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về lời cam đoan này. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả Vũ Đại An
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Quang Ngọc, TS Vũ Kim Chi, thầy cô không chỉ hƣớng dẫn khoa học mà còn luôn động viên, khuyến khích tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể giảng viên, cán bộ của Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giúp đỡ tôi về chuyên môn trong quá trình tôi làm Nghiên cứu sinh. Tôi xin chân thành cảm ơn các cán bộ, ngƣời dân Nam Định đã cung cấp tài liệu và tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thành luận án này. Cuối cùng, xin gửi lời tri ân tới gia đình, bè bạn, những ngƣời luôn bên cạnh động viên, khích lệ, sẻ chia, gánh vác công việc để tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ khoa học của mình. Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất của tôi! Tác giả Vũ Đại An
5. MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................. 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, BẢN ĐỒ, HÌNH ẢNH ................................... 5 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU, LỊCH SỬ VẤN ĐỀ, CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................... 12 1.1. Tổng quan địa bàn thành phố Nam Định ........................................................... 12 1.1.1. Vị trí địa lý và sự thay đổi hành chính ..................................................... 12 1.1.2. Điều kiện tự nhiên, địa hình ..................................................................... 16 1.1.3. Đánh giá chung về thành phố Nam Định hiện nay .................................. 19 1.2. Nguồn tƣ liệu ..................................................................................................... 20 1.2.1. Nguồn tư liệu lưu trữ ................................................................................ 20 1.2.2. Thư tịch và các công trình nghiên cứu ..................................................... 22 1.2.3. Nguồn tư liệu ảnh, bản đồ ........................................................................ 23 1.2.4. Nguồn tư liệu điền dã tại thành phố Nam Định ....................................... 23 1.3. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................ 24 1.3.1. Các công trình nghiên cứu chung về hệ thống đô thị ở Việt Nam ........... 24 1.3.2. Những nghiên cứu về thành phố Nam Định trước năm 1945 .................. 27 1.3.3. Những công trình nghiên cứu về thành phố Nam Định từ 1945 đến nay ... 29 1.4. Cơ sở lý thuyết, cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu .............................. 34 1.4.1. Một số khái niệm và lý thuyết nghiên cứu ................................................ 34 1.4.2. Phương pháp nghiên cứu và kỹ thuật phân tích, xử lý số liệu ................. 42 1.5. Tiểu kết .............................................................................................................. 47 Chƣơng 2. KHÁI LƢỢC QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN THÀNH PHỐ NAM ĐỊNH ĐẾN NĂM 1986.......................................................... 49 2.1. Diện mạo đô thị Nam Định trƣớc thời Pháp thuộc ............................................ 49 2.1.1. Sự ra đời của đô thị Nam Định ................................................................ 49 2.1.2. Kinh tế ...................................................................................................... 52 2.1.3. Dân cư - Xã hội - Văn hóa ...................................................................... 58 1
6. 2.2. Thành phố Nam Định dƣới thời Pháp thuộc ...................................................... 61 2.2.1. Quy hoạch và kiến thiết cơ sở hạ tầng đô thị ........................................... 61 2.2.2. Kinh tế ...................................................................................................... 68 2.2.3. Dân cư - Xã hội - Văn hóa ....................................................................... 75 2.3. Thành phố Nam Định giai đoạn 1945 - 1986 .................................................... 77 2.3.1. Quy hoạch, kiến thiết thành phố............................................................... 77 2.3.2. Kinh tế ...................................................................................................... 81 2.3.3. Dân cư - Xã hội - Văn hóa ....................................................................... 87 2.4. Tiểu kết .............................................................................................................. 90 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG THÀNH PHỐ NAM ĐỊNH GIAI ĐOẠN 1986 - 2018 ......................................................................................... 92 3.1. Thành phố Nam Định giai đoạn (1986-1996) .................................................... 92 3.1.1. Quản lý xây dựng đô thị ........................................................................... 92 3.1.2. Kinh tế ...................................................................................................... 95 3.1.3. Dân cư - Xã hội - Văn hóa ..................................................................... 102 3.2. Thành phố Nam Định giai đoạn 1997-2018 .................................................... 104 3.2.1. Quản lý xây dựng đô thị ........................................................................ 104 3.2.2. Kinh tế .................................................................................................... 112 3.2.3. Dân cư - Xã hội - Văn hóa ..................................................................... 124 3.3. Tiểu kết ............................................................................................................ 139 Chƣơng 4. ĐẶC ĐIỂM VÀ KHUYNH HƢỚNG BIẾN ĐỔI CỦA ĐÔ THỊ NAM ĐỊNH ............................................................................................................ 141 4.1. Bối cảnh trong nƣớc và quốc tế ....................................................................... 141 4.1.1. Các yếu tố quốc tế và khu vực ................................................................ 141 4.1.2. Các yếu tố trong nước ............................................................................ 142 4.2. Đặc điểm, vai trò của thành phố Nam Định trong mối liên kết vùng. Những cơ hội và thách thức trên con đƣờng phát triển .......................................... 144 4.2.1. Đặc điểm, vai trò của thành phố Nam Định trong mối liên kết vùng .... 144 4.2.2. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức .............................. 152 2
7. 4.3. Dự báo khuynh hƣớng biến đổi thành phố Nam Định ..................................... 156 4.3.1. Định hướng xây dựng và phát triển thành phố Nam Định ..................... 156 4.3.2. Dự báo và đánh giá khuynh hướng biến đổi thành phố Nam Định ....... 160 4.4. Đề xuất một số giải pháp phát triển thành phố Nam Định .............................. 165 4.4.1. Nhóm giải pháp chung ........................................................................... 165 4.4.2. Nhóm giải pháp cụ thể ........................................................................... 174 4.5. Tiểu kết ............................................................................................................ 180 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 182 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................... 186 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 187 PHỤ LỤC 3
8. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CNH - HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài (Foreign Direct Investment) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GS Giáo sƣ GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn (Gross Regional Domestic Product) HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã KCN Khu công nghiệp KHXH&NV Khoa học xã hội và nhân văn LATS Luận án tiến sĩ Nxb Nhà xuất bản ODA Hỗ trợ phát triển (Official Development Assistance) PGS Phó giáo sƣ PPP Mô hình hợp tác công - tƣ (Public Private Partnership) QL Quốc lộ TBCN Tƣ bản chủ nghĩa TK Thế kỷ THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TL Tỉnh lộ TNHH Trách nhiệm hữu hạn TS Tiến sĩ TTLTQG Trung tâm lƣu trữ Quốc gia UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa 4
9. DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, BẢN ĐỒ, HÌNH ẢNH I. DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Bản đồ hành chính thành phố Nam Định .................................................. 15 Hình 1.2. Hệ thống sông hồ và địa hình thành phố Nam Định ................................. 17 Hình 2.1. Bản đồ thành phố Nam Định cuối thế kỷ XIX ......................................... 51 Hình 2.2. Bản đồ Thành phố Nam Định 1924 .......................................................... 64 Hình 3.1. Phân khu chức năng thành phố Nam Định ............................................. 105 Hình 3.2. Sơ đồ cấu trúc thành phố Nam Định ....................................................... 109 Hình 3.3. Mật độ dân cƣ tại thành phố Nam Định .................................................. 125 Hình 4.1. Sơ đồ giao thông thành phố Nam Định .................................................. 153 Hình 4.2. Sơ đồ dự kiến điều chỉnh mở rộng ranh giới hành chính thành phố Nam Định ............................................................................................... 163 II. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích đồn điền của ngƣời Pháp lập tại thành phố Nam Định ............. 73 Bảng 2.2. Phát triển nông nghiệp thành phố Nam Định giai đoạn 1960-1962 ......... 85 Bảng 3.1. Giá trị tổng sản lƣợng công nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Nam Định (Giá so sánh 1994) .................................................................................. 97 Bảng 3.2. Diện tích trồng trọt thành phố Nam Định giai đoạn 1991 - 1995 .......... 101 Bảng 3.3. Dân số trung bình và số nhân khẩu nông nghiệp thành phố Nam Định giai đoạn 1991 – 1996 ............................................................................................. 102 Bảng 3.4. Tăng trƣởng và cơ cấu kinh tế giai đoạn 2000 - 2015 ............................ 113 Bảng 3.5. Quy mô và tăng trƣởng công nghiệp thành phố Nam Định giai đoạn 2000 - 2015 ............................................................................................. 114 Bảng 3.6. Số lƣợng các công ty sản xuất tại 2 KCN thành phố Nam Định ............ 116 Bảng 3.7. Một số chỉ tiêu ngành thƣơng mại dịch vụ ............................................. 118 Bảng 3.8. Giá trị sản xuất nông - lâm - ngƣ nghiệp giai đoạn 2010-2015 ............. 122 Bảng 3.9. Thống kê dân số thành phố Nam Định năm 1999, 2009, 2019 .............. 124 5
10. Bảng 3.10. Tốc độ tăng/giảm dân số thành phố Nam Định qua hai cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009 và 2019 .............................. 126 Bảng 3.11. Lao động đang làm việc trong nền kinh tế quốc dân ........................... 128 Bảng 3.12. Lao động trong ngành công nghiệp thành phố Nam Định giai đoạn 2000 - 2018 ............................................................................................. 129 Bảng 3.13. Phân bố lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế trên địa bàn thành phố Nam Định giai đoạn 2010-2016 ......................................... 130 III. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Diễn biến dân số của thành phố Nam Định giai đoạn 1954-1976 ....... 88 Biểu đồ 3.1. Tổng sản lƣợng lƣơng thực thành phố giai đoạn 1990-1995 ............. 100 Biểu đồ 3.2. Quy mô lao động các doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn thành phố Nam Định tại thời điểm năm 2017......................................................... 115 Biểu đồ 4.1. Số sinh viên tuyển sinh tại các trƣờng trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng và đại học giai đoạn 2010 - 2019 ............................................................. 148 6