Luận văn Đo lường chỉ số không công bằng ngang trong khám chữa bệnh ngoại trú ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Đo lường chỉ số không công bằng ngang trong khám chữa bệnh ngoại trú ở Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------------------------- ĐẶNG THỊ THANH HẢI ĐO LƯỜNG CHỈ SỐ KHÔNG CÔNG BẰNG NGANG TRONG KHÁM CHỮA BỆNH NGOẠI TRÚ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Kinh tế phát triển Mã số : 60.31.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM KHÁNH NAM TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2014 TRANG PHỤ BÌA
2. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, chưa được công bộ nội dung ở bất kỳ đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích nguồn gốc rõ ràng, trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan của tôi. Học viên thực hiện Đặng Thị Thanh Hải
3. MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH DANH MỤC BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ................................................................................... 1 1.1 ĐặT VấN Đề ...................................................................................................... 1 1.2 MụC TIÊU VÀ CÂU HỏI NGHIÊN CứU ................................................................. 2 1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................... 2 1.2.2 Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................... 2 1.3 ĐốI TƯợNG VÀ PHạM VI NGHIÊN CứU ............................................................... 3 1.4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CứU ............................................................................ 3 1.5 KếT CấU Đề TÀI ................................................................................................ 3 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN ........................................................................... 5 2.1 MộT Số KHÁI NIệM ........................................................................................... 5 2.1.1 Định nghĩa Nhu cầu chăm sóc sức khỏe ..................................................... 5 2.1.2 Định nghĩa công bằng về sức khỏe, công bằng theo chiều ngang. ............. 5 2.1.3 Công bằng về dịch vụ chăm sóc sức khỏe ................................................... 8 2.2 PHƯƠNG PHÁP ĐO LƯờNG VÀ GIảI THÍCH KHÔNG CÔNG BằNG THEO CHIềU NGANG ................................................................................................................... 10 2.2.1 Đo lường bất bình đẳng ............................................................................ 10 2.2.2 Phân biệt bất bình đẳng và không công bằng ........................................... 14 2.2.3 Đo lường không công bằng theo chiều ngang .......................................... 16 2.2.4 Giải thích không công bằng theo chiều ngang ......................................... 19 2.3 TÓM TắT CÁC NGHIÊN CứU CÓ LIÊN QUAN ..................................................... 20 2.4 KHUNG KHÁI NIệM ........................................................................................ 21 CHƯƠNG 3. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ........................................................... 25 3.1 KHUNG PHÂN TÍCH CủA NGHIÊN CứU ............................................................ 25
4. 3.2 PHƯƠNG PHÁP ĐO LƯờNG Sự KHÔNG CÔNG BằNG THEO CHIềU NGANG TRONG KHÁM CHữA BệNH NGOạI TRÚ ................................................................................. 26 3.3 CÁC BIếN TRONG MÔ HÌNH ............................................................................ 31 3.3.1 Biến phụ thuộc ........................................................................................... 31 3.3.2 Các biến độc lập ........................................................................................ 31 3.4 Xử LÝ Dữ LIệU ................................................................................................ 34 CHƯƠNG 4. THỰC TRẠNG KHÁM CHỮA BỆNH NGOAI TRÚ Ở VIỆT NAM ....................................................................................................... 35 4.1 THựC TRạNG KHÁM CHữA BệNH NGOạI TRÚ ................................................... 35 4.2 THựC TRạNG BảO HIểM Y Tế. .......................................................................... 37 4.2.1 Tỷ lệ bao phủ của BHYT 2005-2010 ......................................................... 37 4.2.2 Thực trạng bảo hiểm y tế........................................................................... 38 4.3 THựC TRạNG CHI TIÊU CHO Y Tế..................................................................... 40 4.3.1 Tỷ trọng chi tiêu theo khu vực thành thị - nông thôn ................................ 40 4.3.2 Tỷ trọng chi tiêu theo ngũ phân vị thu nhập ............................................. 41 4.3.3 Tỷ trọng chi tiêu theo giới tính .................................................................. 42 CHƯƠNG 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 44 5.1 CÁC NHÂN Tố ảNH HƯởNG ĐếN KHÁM CHữA BệNH NGOạI TRÚ ....................... 44 5.2 BấT BÌNH ĐẳNG VÀ KHÔNG CÔNG BằNG LIÊN QUAN ĐếN THU NHậP ............... 47 5.3 GIảI THÍCH KHÔNG CÔNG BằNG THEO CHIềU NGANG ..................................... 49 5.3.1 Tính toán cầu dự báo được chuẩn hóa gián tiếp theo các nhóm thu nhập 49 5.3.2 Phân tích chỉ số tập trung ......................................................................... 52 CHƯƠNG 6. KẾT LUẬN .................................................................................... 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHẦN PHỤ LỤC
5. DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mô hình các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến sức khỏe .................................. 7 Hình 2.2: Đường cong tập trung của chỉ số sử dụng dịch vụ y tế ............................ 13 Hình 2.3: Khung khái niệm đo lường không công bằng theo chiều ngang trong khám chữa bệnh ngoại trú của người dân Việt Nam ................................................ 23 Hình 3.1: Khung phân tích của đề tài ....................................................................... 25 Hình 3.2: Quy trình phân tích của đề tài .................................................................. 30 Hình 4.1: Tỷ lệ bao phủ của BHYT 2005-2010 (Đơn vị tính: %) ........................... 37 Hình 4.2: Tỷ trọng chi tiêu cho khám chữa bệnh ngoại trú ở khu vực thành thị - nông thôn trong giai đoạn 2002 – 2010. ................................................................... 40 Hình 4.3: Tỷ trọng chi tiêu cho khám chữa bệnh ngoại trú phân theo 5 nhóm thu nhập trong giai đoạn 2002 – 2010 ............................................................................ 41 Hình 5.1: Đường cong tập trung về chi phí khám chữa bệnh ngoại trú ở Việt Nam 48 Hình 5.2: Đường cong tập trung về số lần khám chữa bệnh ngoại trú ở Việt Nam.48 Hình 5.3: Đồ thị phân bố chi phí khám chữa bệnh ngoại trú (thực tế, tính toán cầu dự báo và tiêu chuẩn) theo các nhóm thu nhập ........................................................ 50 Hình 5.4: Đồ thị phân bố số lần khám chữa bệnh ngoại trú (thực tế, tính toán cầu dự báo và tiêu chuẩn) theo các nhóm thu nhập. ............................................................ 51
6. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tóm tắt một số định nghĩa ......................................................................... 6 Bảng 2.2: Phân biệt bất bình đẳng và không công bằng về sức khỏe ...................... 15 Bảng 3.1: Mô tả các biến trong mô hình .................................................................. 32 Bảng 4.1: Tỷ lệ người có khám chữa bệnh trong 12 tháng qua chia theo thành thị nông thôn, vùng, 5 nhóm thu nhập (Đơn vị tính : %) ............................................. 36 Bảng 4.2: Tỷ lệ người khám chữa bệnh ngoại trú có bảo hiểm y tế hoặc sổ/thẻ khám chữa bệnh miễn phí chia theo 5 nhóm thu nhập, thành thị nông thôn, vùng, giới tính .................................................................................................................................. 38 Bảng 4.3: Chi tiêu y tế bình quân 1 người có khám chữa bệnh trong 12 tháng qua chia theo hình thức điều trị và giới tính .................................................................... 42 Bảng 5.1: Kết quả hồi quy ........................................................................................ 45 Bảng 5.2: Phân bố chi phí (thực tế, tính toán cầu dự báo và tiêu chuẩn) khám chữa bệnh ngoại trú theo các nhóm thu nhập (Đơn vị tính: ngàn đồng) ........................... 49 Bảng 5.3: Phân bố số lần (thực tế, tính toán cầu dự báo và tiêu chuẩn) khám chữa bệnh ngoại trú theo các nhóm thu nhập (Đơn vị tính: ngàn đồng) ........................... 51 Bảng 5.4: Phân tích chỉ số tập trung số lần và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú (Decomposition of concentration index ) ................................................................. 53
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CI (Concentration Index) Chỉ số tập trung HI (Horizontal Inequity Index) Chỉ số không công bằng theo chiều ngang OLS (Ordinary Least Squares) Bình phường tối thiểu thông thường WHO (World Health Organization) Tổ chức Y tế thế giới UNICEF (United Nations Children’s Fund) Quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc IFM (International Monetary Fund) Quỹ tiền tệ quốc tế WTO (World Trade Organization) Tổ chức thương mại thế giới PAHE (Partnership for Action in Health Nhóm hợp tác hành động vì công bằng Equity) sức khỏe VHLSS 2010 Bộ dữ liệu khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam năm 2010 BHYT Bảo hiểm y tế
8. 1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Dân số khỏe mạnh là yếu tố cần thiết cho phát triển kinh tế, xã hội. Dân số khỏe mạnh nâng cao chất lượng sống, tăng năng suất lao động của lực lượng lao động, tạo điều kiện tốt cho giáo dục, tăng sức mạnh cộng đồng, giảm đói nghèo cũng như các rào cản xã hội (WHO, 2000). Tuy nhiên, đánh giá sức khỏe của dân số không thể chỉ đơn thuần dựa trên các kết quả về sức khỏe, những sáng kiến và chất lượng chăm sóc sức khỏe mà còn phải căn cứ vào mức độ công bằng trong phân bố sức khỏe trong xã hội. Công bằng ngang trong việc sử dụng chăm sóc sức khỏe được định nghĩa là “những người có nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngang nhau thì sẽ được chăm sóc ngang nhau, không phân biệt các đặc điểm khác như thu nhập, chủng tộc, nơi cư trú” (Wagstaff A, van Doorslaer E và Paci P,1991). Công bằng trong y tế và tiếp cận công bằng tới chăm sóc sức khỏe là mục tiêu chính trong hầu hết các chính sách y tế. Vậy hiểu biết về các nguyên nhân của sự bất bình đẳng trong sử dụng và chăm sóc sức khỏe là một điều kiện tiên quyết: “Đối với thiết kế các chính sách phù hợp” (Lairson et al., 1995). Trong khi Whitehead (1992) chỉ ra rằng: “Mục tiêu tiếp cận công bằng dựa trên nguyên tắc chăm sóc sức khỏe cần được cung cấp theo nhu cầu, chứ không phải dựa trên các yếu tố như là sự sẵn lòng chi trả”. Phương pháp thích hợp để đo sự không công bằng ngang (HI) trong việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe đóng một vai trò quan trọng trong việc góp phần vào sự phát triển của chính sách công phù hợp cho các hệ thống chăm sóc sức khỏe. Nghiên cứu về công bằng trong khả năng tiếp cận và sử dụng dịch vụ y tế đã được nghiên cứu rất lâu trên thế giới và các nghiên cứu cho thấy nhu cầu sức khỏe của người dân không được giải quyết một cách công bằng ở nhiều nước phát triển và đang phát triển (Gundgaard J, 2006). Các bằng chứng cũng cho thấy rằng sau khi kiểm soát nhu cầu, phân phối chăm sóc sức khỏe có lợi cho người giàu rất nhiều vượt so phân phối chăm sóc sức khỏe cho người nghèo (Doorslaer, 2004).
9. 2 Hệ thống chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam là một hệ thống hỗn hợp cung cấp dịch vụ công tư với phần lớn là khu vực công. Bên cạnh một số thành tựu thì chất lượng cung cấp dịch vụ y tế vẫn còn thiếu và kém cho người dân (JAHR, 2011, 2012). Khảo sát mức sống dân cư Việt Nam đã báo cáo một khoảng cách giữa người giàu và người nghèo về sử dụng chăm sóc sức khỏe trong các giai đoạn khác nhau (Tổng cục thống kê, 2004-2010). Một nghiên cứu khác cũng báo cáo rằng việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại Việt Nam thay đổi trong nhiều năm (Thoa NT và Lindholm L et al, 2013). Tuy nhiên có rất ít thông tin về mức độ không công bằng theo chiều ngang trong việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam (PAHE, 2011). Vì những lý do trên, tác giả chọn nghiên cứu “ĐO LƯỜNG CHỈ SỐ KHÔNG CÔNG BẰNG NGANG TRONG KHÁM CHỮA BỆNH NGOẠI TRÚ Ở VIỆT NAM”. 1.2 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đo lường chỉ số không công bằng theo chiều ngang trong việc đi khám và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú của người Việt Nam để từ đó đưa ra các gợi ý chính sách.Một số mục tiêu cụ thể : . Xác định các yếu tố thuộc về nhu cầu và các yếu tố không phải nhu cầu có tác động đến việc đi khám và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú của cá nhân. . Đo lường chỉ số bất bình đẳng và không công bằng theo chiều ngang trong số lần và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú của cá nhân ở Việt Nam. 1.2.2 Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu trên, đề tài tập trung trả lời những câu hỏi sau: . Số lần và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú của cá nhân phụ thuộc vào những yếu tố nào? . Mức độ bất bình đẳng và không công bằng theo chiều ngang trong số lần và chi phí khám chữa bệnh ngoại trú của cá nhân ở Việt Nam như thế nào?
10. 3 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc chi phí khám chữa bệnh ngoại trú (bao gồm khu vực công lập và tư nhân) của người dân Việt Nam, sử dụng bộ dữ liệu khảo sát mức sống dân cư năm 2010 (VHLSS 2010) được thực hiện trên phạm vi cả nước. Đề tài tập trung phân tích các yếu tố thuộc về đặc tính cá nhân và các yếu tố kinh tế - xã hội có tác động đến việc khám chữa bệnh ngoại trú của một cá nhân. 1.4 Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng kết hợp hai phương pháp chính sau: (i) Phương pháp thống kê: Tổng hợp, phân tích số liệu y tế và chăm sóc sức khỏe y tế ở các tỉnh thành trong cả nước qua bộ số liệu VHLSS 2010, Bộ y tế, Quỹ dân số Liên hiệp quốc tại Việt Nam (UNFPA) và nhóm Hợp tác Hành động vì Công bằng sức khỏe ở Việt Nam (PAHE). (ii)Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: đề tài sử dụng phương pháp hồi quy OLS để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chi phí khám chữa bệnh ngoại trú, mô hình Poisson trong xác định các nhân tố ảnh hưởng đến số lần khám chữa bệnh ngoại trú và xác định nhân tố nào thuộc về nhu cầu, nhân tố nào không thuộc về nhu cầu.Từ kết quả hồi quy, uớc lượng các hệ số trong mô hình, kiểm định mức phù hợp và ý nghĩa thống kê của mô hình và uớc lượng chỉ số bất bình đẳng và chỉ số không công bằng về khám chữa bệnh sử dụng phương pháp được phát triển bởi van Doorslaer, Wagstaff (1991). 1.5 Kết cấu đề tài Đề tài nghiên cứu gồm 6 chương như sau: Chương 2: Tổng quan cơ sở lý thuyết. Chương này trình bày tổng quan về các khái niệm và định nghĩa bất bình đẳng và không công bằng theo chiều ngang,phương pháp đo lường chỉ số không công bằng theo chiều ngang làm nền tảng lý thuyết cho nghiên cứu. Chương 3: Mô hình nghiên cứu. Chương này đề cập đến các biến sử dụng trong mô hình, quy trình xử lý, tinh lọc dữ liệu từ bộ VHLSS 2010 và đưa ra các bước để thực hiện nghiên cứu.