Luận văn Định hướng giá trị gia đình của thanh niên

Nội dung tài liệu: Luận văn Định hướng giá trị gia đình của thanh niên

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN ĐỖ HỒNG NHUNG ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH CỦA THANH NIÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Hà Nội, 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN ĐỖ HỒNG NHUNG ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH CỦA THANH NIÊN Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 62 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Chủ tịch hội đồng Ngƣời hƣớng dẫn khoa học GS.TS. Nguyễn Hữu Thụ PGS. TS. Lê Văn Hảo Hà Nội, 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng dẫn của PGS. TS. Lê Văn Hảo. Kết quả nghiên cứu và dữ liệu trong luận án là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ luận án nào. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận án Nguyễn Đỗ Hồng Nhung
4. LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS. Lê Văn Hảo đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và làm luận án. Nhờ có sự chỉ bảo tận tình của thầy mà tôi đã hoàn thành luận án tiến sĩ của mình. Tôi muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể giảng viên Khoa Tâm lý học, Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; các thầy cô và đồng nghiệp ở Khoa Tâm lý - Giáo dục, Đại học Sƣ phạm, Đại học Thái Nguyên và các thầy cô giáo ngoài Khoa đã hỗ trợ tôi trong quá trình hoàn thiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án tiến sĩ này. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến nam nữ thanh niên đang sinh sống và làm việc ở Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ trong quá trình triển khai khảo sát đề tài. Những lời tri ân sâu sắc tôi muốn gửi tới gia đình, bạn bè, ngƣời thân - những ngƣời đã luôn động viên tôi trong suốt quá trình học tập. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Nghiên cứu sinh Nguyễn Đỗ Hồng Nhung
5. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... 1 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT ................................................. 3 DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... 4 DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HỘP Ý KIẾN ..................................................................... 5 MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 6 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 7 3. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu ............................................................. 7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 8 5. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 9 6. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................. 9 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................... 9 8. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... 11 9. Cấu trúc của luận án .............................................................................................. 12 Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH CỦA THANH NIÊN ...................................................................................... 13 1.1. Một số nghiên cứu về giá trị gia đình ................................................................ 13 1.2. Một số nghiên cứu về định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên..................... 28 Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 35 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH CỦA THANH NIÊN .......................................................................................................... 36 2.1. Các lý thuyết vận dụng trong nghiên cứu về định hƣớng giá trị gia đình ......... 36 2.2. Các khái niệm cơ bản ......................................................................................... 46 2.3. Một số đặc điểm tâm lý của thanh niên ............................................................. 64 2.4. Các mặt biểu hiện định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên .......................... 69 2.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên ............. 73 Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 74 Chƣơng 3. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................. 76 3.1. Tổ chức nghiên cứu ............................................................................................ 76 1
6. 3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 80 Tiểu kết chƣơng 3...................................................................................................... 91 Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ ĐỊNH HƢỚNG GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH CỦA THANH NIÊN .............................................................................. 92 4.1. Thực trạng định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên ...................................... 92 4.2. So sánh sự khác biệt định hƣớng giá trị gia đình trong các mặt biểu hiện ở từng nhóm biến nhân khẩu xã hội ................................................................................... 132 4.3. Phân tích chân dung tâm lý .............................................................................. 136 4.4. Ứng dụng một số biện pháp định hƣớng giá trị gia đình cho thanh niên ......... 143 Tiểu kết chƣơng 4.................................................................................................... 151 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 153 1. Kết luận ............................................................................................................... 153 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 157 3. Triển vọng nghiên cứu ........................................................................................ 159 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...................................................................................................... 160 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 161 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 174 2
7. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu, chữ viết tắt Chú giải ĐLC/ Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình N Số biến quan sát SL Số lƣợng Statistical Package for the Social Sciences (Chƣơng SPSS trình thống kê trong khoa học xã hội) STT Số thứ tự WVS The World Values Survey (Khảo sát giá trị thế giới) 3
8. DANH MỤC BẢNG Tên bảng biểu Trang Bảng 2.1. Các giai đoạn của quá trình định hƣớng giá trị 52 Bảng 3.1. Đặc điểm mẫu khách thể nghiên cứu 77 Bảng 4.1. Định hƣớng của thanh niên về tầm quan trọng của gia đình 93 Bảng 4.2. Tầm quan trọng của giá trị gia đình trong hệ thống các giá trị 94 chung từ nghiên cứu WVS đợt 6 Bảng 4.3. Sự khác biệt theo các nhóm nhân khẩu với định hƣớng về tầm 96 quan trọng của gia đình Bảng 4.4. Định hƣớng giá trị gia đình biểu hiện qua hôn nhân 101 Bảng 4.5. Định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên về hôn nhân qua tục ngữ 108 Bảng 4.6. Định hƣớng giá trị hôn nhân của thanh niên biểu hiện trong các 109 tình huống Bảng 4.7. Định hƣớng giá trị gia đình biểu hiện qua sinh con và nuôi dƣỡng 112 con cái Bảng 4.8. Định hƣớng giá trị sinh con và nuôi dƣỡng con cái qua tục ngữ 114 Bảng 4.9. Định hƣớng giá trị sinh con và nuôi dƣỡng con cái của thanh 116 niên biểu hiện trong các tình huống Bảng 4.10. Định hƣớng giá trị gia đình biểu hiện qua mối quan hệ cha 117 mẹ-con cái Bảng 4.11. Định hƣớng giá trị mối quan hệ cha mẹ - con cái qua tục ngữ 119 Bảng 4.12. Định hƣớng giá trị mối quan hệ cha mẹ - con cái biểu hiện 120 trong các tình huống Bảng 4.13. Định hƣớng giá trị gia đình biểu hiện qua vai trò giới 121 Bảng 4.14. Định hƣớng giá trị vai trò giới qua tục ngữ 124 Bảng 4.15. Định hƣớng giá trị vai trò giới biểu hiện trong các tình huống 124 Bảng 4.16. Định hƣớng giá trị gia đình biểu hiện qua trách nhiệm trong 125 gia đình Bảng 4.17. Định hƣớng giá trị trách nhiệm trong gia đình qua tục ngữ 129 Bảng 4.18. Định hƣớng giá trị trách nhiệm trong gia đình biểu hiện 129 trong các tình huống 4
9. DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HỘP Ý KIẾN Tên biểu đồ và hộp Trang Biểu đồ 2.1. Giá trị văn hóa Việt Nam thông qua mô hình 6-D của 42 Hofstede Biểu đồ 4.1. Sự phân bố điểm định hƣớng giá trị gia đình của thanh niên 98 Biểu đồ 4.2. Định hƣớng giá trị gia đình tổng thế của thanh niên 100 Hộp 4.1. Định hƣớng về tầm quan trọng của gia đình của thanh niên 94 Hộp 4.2. Quan niệm của thanh niên về vâng lời 118 Hộp 4.3. Quan niệm của thanh niên về trách nhiệm của cha mẹ và con 128 cái trong gia đình 5
10. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghiên cứu về giá trị và định hƣớng giá trị trong quá trình biến đổi tâm lý, hành vi của cá nhân và của nhóm là chủ đề thu hút đƣợc rất nhiều các nhà khoa học trong các lĩnh vực quan tâm. Đối với mỗi một dân tộc, những giá trị hay chuẩn mực về cuộc sống đóng vai trò quan trọng và có thể định hƣớng xã hội theo những mục tiêu đƣợc coi là có ý nghĩa cho sự tồn tại và phát triển của xã hội. Vai trò của các thang giá trị về cuộc sống phù hợp sẽ góp phần duy trì, thúc đẩy xã hội phát triển và sự lựa chọn giá trị sẽ tạo thành quan điểm sống của từng cá nhân [16,18,48]. Gia đình là đối tƣợng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học.“Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi nuôi dƣỡng con ngƣời, là môi trƣờng quan trọng hình thành và giáo dục nhân cách, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt” [58]. Trong bối cảnh xã hội phát triển và hội nhập, gia đình Việt Nam đang có những biến đổi mạnh mẽ về cấu trúc, hình thái, quy mô cũng nhƣ các mối quan hệ trong gia đình (quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống, quan hệ nuôi dƣỡng). Mối quan hệ cá nhân - gia đình ở Việt Nam đang có những biến đổi sâu sắc thể hiện ở sự thay đổi mô hình gia đình truyền thống, sự thay đổi trong các mối quan hệ truyền thống giữa các thành viên của gia đình cũng nhƣ sự xuất hiện những vấn đề gia đình và xã hội khác [78]. Những giá trị, chuẩn mực truyền thống đã và đang bị tác động, thay đổi, xen lẫn với những chuẩn mực, hành vi của xã hội mới [213]. Cùng với quá trình đổi mới, mở cửa của đất nƣớc và tác động của nền kinh tế thị trƣờng, nhiều chuẩn mực truyền thống hay giá trị văn hóa đã từng đóng vai trò chi phối, định hƣớng về giá trị của từng cá nhân cũng đang có những biến chuyển, đặc biệt là trong giới trẻ [48]. Thanh niên Việt Nam (từ 16-30 tuổi) lớp ngƣời chịu nhiều ảnh hƣởng tích cực cũng nhƣ tiêu cực từ những biến đổi của đất nƣớc và thế giới do sinh ra và lớn lên trong môi trƣờng thông tin đa chiều và xu thế hội nhập quốc tế. Ở lứa tuổi này đang có sự biến đổi về tâm sinh lý mạnh mẽ, do vậy bất cứ sự thay đổi nào trong đời sống xã hội cũng có tác động không nhỏ đến nhóm tuổi này. Định hƣớng giá trị là một trong những lĩnh vực cơ bản, quan trọng trong đời sống tâm lý của thanh niên; nó có quan hệ mật thiết với xu hƣớng nhân cách và kế 6