Luận văn Đề tài đô thị trong truyện ngắn Nữ Đương Đại (Khảo sát qua truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu Huệ và Di li)

Nội dung tài liệu: Luận văn Đề tài đô thị trong truyện ngắn Nữ Đương Đại (Khảo sát qua truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu Huệ và Di li)

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ NGUYỄN THỊ THẮM ĐỀ TÀI ĐÔ THỊ TRONG TRUYỆN NGẮN NỮ ĐƯƠNG ĐẠI (KHẢO SÁT QUA TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN THỊ THU HUỆ VÀ DI LI) LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Hà Nội – 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ NGUYỄN THỊ THẮM ĐỀ TÀI ĐÔ THỊ TRONG TRUYỆN NGẮN NỮ ĐƯƠNG ĐẠI (KHẢO SÁT QUA TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN THỊ THU HUỆ VÀ DI LI) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Thị Năm Hoàng Hà Nội - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: luận văn Đề tài đô thị trong truyện ngắn nữ đương đại (khảo sát qua truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu Huệ và Di Li) là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Năm Hoàng. Các số liệu, kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất cứ hình thức nào. Những tài liệu tham khảo, ý kiến được trích dẫn nhằm làm sáng tỏ thêm vấn đề đều được ghi chú nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, tháng 09 năm 2019 Người thực hiện luận văn Nguyễn Thị Thắm
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu cũng như hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, động viên từ thầy cô, người thân, bạn bè. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Năm Hoàng – người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Văn học, bộ phận đào tạo Sau đại học – trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã luôn động viên, khích lệ để tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 09 năm 2019 Người thực hiện luận văn Nguyễn Thị Thắm
5. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 3 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 3 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 5 2.1.Những nghiên cứu chung về đề tài đô thị trong văn học Việt Nam đương đại ...................................................................................................................... 5 2.2. Những nghiên cứu về đề tài đô thị trong sáng tác của hai nhà văn nữ Nguyễn Thị Thu Huệ và Di Li .......................................................................... 6 3.Đối tượng, mục đích và phạm vi nghiên cứu ............................................... 11 4.Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 11 5.Đóng góp của luận văn ................................................................................. 12 6.Cấu trúc luận văn ......................................................................................... 12 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ ĐỀ TÀI ĐÔ THỊ TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI VÀ TRUYỆN NGẮN NGUYỄN THỊ THU HUỆ, DI LI. .................................................................................................... 13 1.1. Khái quát về đề tài đô thị trong văn học Việt Nam đương đại ................. 13 1.2. Khái quát về truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu Huệ và Di Li .................. 14 1.2.1.Truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu Huệ ................................................. 14 1.2.2.Truyện ngắn trong sự nghiệp văn học của Di Li ................................... 18 CHƯƠNG 2. CON NGƯỜI VÀ ĐỜI SỐNG ĐÔ THỊ TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN THỊ THU HUỆ, DI LI. .................................................. 21 2.1. Đặc điểm tính cách của con người đô thị ................................................. 22 2.1.1. Cá nhân như là trung tâm của thế giới .................................................. 22 2.1.2. Vẻ đẹp của con người đô thị ................................................................. 25 2.1.3. Sự tha hoá của con người đô thị ............................................................ 28 2.2. Những bi kịch và khát vọng đô thị ........................................................... 33 2.2.1. Sự lạc mất và tìm lại bản sắc ................................................................. 33 1
6. 2.2.2. Cô đơn và khát vọng đồng cảm............................................................. 36 2.3. Những vấn đề sinh thái và văn hoá đô thị ................................................ 40 2.3.1. Những vấn đề sinh thái đô thị ............................................................... 40 2.3.2. Lối sống đô thị và sự ảnh hưởng tới văn hoá truyền thống .................. 46 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN ĐỀ TÀI ĐÔ THỊ TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN THỊ THU HUỆ, DI LI. ....... 49 3.1. Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện ................................................... 50 3.1.1. Tình huống tiêu biểu cho đời sống đô thị ............................................. 50 3.1.2. Tình huống mang bản sắc phái tính ...................................................... 52 3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ................................................................. 54 3.2.1. Xây dựng chân dung, ngoại hình nhân vật đô thị ................................. 55 3.2.2. Khắc hoạ tâm lý nhân vật đô thị ........................................................... 58 3.3. Ngôn ngữ .................................................................................................. 60 3.3.1. Ngôn ngữ trần thuật .............................................................................. 61 3.3.2. Ngôn ngữ nhân vật ................................................................................ 64 KẾT LUẬN .................................................................................................... 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 71 2
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Với chính sách mở cửa, hội nhập và sự phát triển của cơ chế thị trường, hiện nay ở nước ta, công cuộc đô thị hoá đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, sôi nổi, tầng lớp thị dân cũng ngày càng đông đảo. Quá trình đô thị hóa cùng với nền kinh tế thị trường giàu tính cạnh tranh đã góp phần không nhỏ nâng cao chất lượng cuộc sống của con người, xây dựng cơ sở vật chất cho đất nước. Tuy nhiên, tốc độ phát triển nhanh chóng của các đô thị, bên cạnh đó, cũng dẫn đến những hệ quả đáng suy ngẫm. Mặt trái của nền kinh tế thị trường tác động mạnh mẽ dẫn đến sự rạn nứt của những giá trị truyền thống, đồng thời một bộ phận không nhỏ cư dân đô thị bị vòng xoáy của dục vọng, hư danh, đồng tiền chi phối Những vấn đề trên đã được phản ánh khá đa dạng, phong phú và sâu sắc trong văn xuôi nói riêng, văn học nói chung qua nhiều tác phẩm, và có thể nói đã tồn tại một dòng văn học về đề tài đô thị. Các nhà văn thời kì này chủ động, nhạy cảm và nhanh chóng nắm bắt được những vấn đề nóng bỏng của đời sống xã hội, đi sâu đề cập đến những mặt tích cực, những điểm sáng trong đời sống đô thị đương đại, những vẻ đẹp của con người đô thị, và cả những mặt trái, những bi kịch của đô thị trong sáng tác của mình. Truyện ngắn Việt Nam đương đại viết về đô thị rất đa dạng, khái quát được nhiều vấn đề của xã hội đô thị đương đại ở nhiều khía cạnh khác nhau. Như có một sự cuốn hút, đề tài đô thị đã thôi thúc các nhà văn thể hiện đam mê của mình. Họ không chỉ tiếp thu những cái mới, ca ngợi những điều tốt đẹp của cuộc sống mà còn thẳng thắn trước những mặt trái, sự tiêu cực của xã hội đang dần làm mất đi những giá trị truyền thống tốt đẹp của đời sống văn hóa, đạo đức và tinh thần con người đô thị. Bên cạnh các nhà văn nam với những sáng tác hết sức đặc sắc về đề tài này như Nguyễn Huy Thiệp, Đỗ 3
8. Phấn, Nguyễn Việt Hà, Nguyễn Vĩnh Nguyên , thì các nhà văn nữ cũng đem đến một cách quan sát, kể chuyện và bày tỏ suy tư rất riêng biệt trước sự vận động của đời sống đô thị đương đại. Kết hợp nghiên cứu về đề tài với nghiên cứu từ góc nhìn về giới, có thể thấy truyện ngắn nữ đương đại về đề tài đô thị thường xuất phát từ những câu chuyện liên quan đến tình yêu, hôn nhân, gia đình, thông qua những cảm nhận, chiêm nghiệm đầy nữ tính để thể hiện thông điệp về đời sống đô thị, về thời đại nói chung. Trong số nhiều nhà văn nữ đương đại viết về đô thị có những tên tuổi quen thuộc như: Phan Thị Vàng Anh, Phạm Thị Hoài, Y Ban, Dương Thụy, Võ Diệu Thanh, Nguyễn Thị Châu Giang, Và Nguyễn Thị Thu Huệ và Di Li là hai cây bút nữ có nhiều truyện ngắn viết về đề tài đô thị. Truyện ngắn của họ lấy cảm hứng chủ đạo là những trăn trở, suy tư về đời sống và con người đô thị ở cả chiều rộng và bề sâu, cả về không gian và thời gian Trong quá trình khảo sát đề tài, chúng tôi nhận thấy rằng hai nữ nhà văn này đều quan tâm đến cuộc sống và con người đô thị, những biến chuyển của xã hội Việt Nam trong quá trình đô thị hoá, hội nhập với cả những nét đẹp, những mặt tích cực mang tính hiện đại lẫn những mặt trái, những rạn nứt, đổ vỡ các giá trị truyền thống. Sáng tác của hai nhà văn đại diện cho cái nhìn về đô thị của hai thế hệ: một thế hệ chứng kiến quá trình chuyển biến của xã hội từ những năm đầu thời kỳ đổi mới, và một thế hệ sống trong quá trình hiện đại hoá và hội nhập nhanh chóng của xã hội vào đầu thế kỷ XXI. Với mong muốn đóng góp một tiếng nói vào việc nghiên cứu truyện ngắn nữ Việt Nam đương đại viết về đô thị, chúng tôi quyết định lựa chọn nghiên cứu Đề tài đô thị trong truyện ngắn nữ đương đại hảo sát qua truyện ngắn của Nguyễn Thị Thu uệ và Di Li). Luận văn sẽ phân tích, so sánh sự thể hiện đề tài đô thị của hai tác giả, qua đó chỉ ra những điểm gặp gỡ và những nét đặc sắc riêng của từng tác giả khi viết về đề tài này. Chúng tôi cũng có sự so sánh sáng tác của hai nhà văn này với những tác phẩm của một số tác 4
9. giả khác, từ đó phân tích những vấn đề chung về một đề tài khá hấp dẫn trong truyện ngắn Việt Nam đương đại. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Những nghiên cứu chung về đề tài đ thị trong văn học Việt N m đư ng đại Vấn đề cuộc sống đô thị là một đề tài không còn xa lạ nhưng rất nhạy cảm, nó không chỉ xoay quanh tới những cái đẹp, cái tích cực của của cuộc sống con người trong quá trình đô thị hóa mà nó còn là mặt trái, những ẩn khuất của xã hội. Qua việc tham khảo hệ thống các tài liệu, chúng tôi nhận thấy đề tài đô thị trong văn học Việt Nam đương đại (chúng tôi sử dụng khái niệm này để chỉ văn học Việt Nam từ 1986 đến nay, tức là văn học trong bối cảnh đất nước được đổi mới và hội nhập) đã thu hút được sự chú ý của một số tác giả trong giới nghiên cứu, phê bình văn học. Trong số đó, đáng chú ý có thể kể đến hai bài viết sau: Thứ nhất, tác giả Đặng Thái Hà qua bài viết Vấn đề sinh thái – đô thị trong văn xuôi Việt Nam thời đổi mới đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội ngày 03/8/2005 đã đề cập đến quá trình đô thị hóa trong truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Minh Châu, Tạ Duy Anh Tác giả đã khái quát sự ảnh hưởng của đô thị hóa đến môi trường sinh thái và những thách thức mà con người phải đối mặt với quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ. Đó là sự mất dần đi những giá trị truyền thống tốt đẹp mà thế vào là những cám dỗ của dục vọng, thói hư tật xấu tràn ngập khiến cho con người muốn chạy chốn thoát khỏi cuộc sống ngột ngạt, xô bồ ấy. Bài viết này, thông qua cách tiếp cận từ phương pháp phê bình sinh thái, đã đưa ra những nhận định về hệ sinh thái đô thị, bao gồm cả hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái tinh thần, được thể hiện trong qua truyện ngắn nói riêng, văn học nói chung của thời kỳ đương đại. Thứ hai, liên quan trực tiếp đến thể loại truyện ngắn, trong bài viết Truyện ngắn đương đại về đề tài đô thị đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội 5
10. ngày 10/12/2012, tác giả Lê Hương Thủy đã đưa ra cái nhìn của mình về các sáng tác viết về đề tài đô thị trong bối cảnh xã hội hiện nay là những tác phẩm phản ánh trên mọi góc độ và phương diện của đời sống. Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng không chỉ làm thay đổi bộ mặt các thành phố mà còn lan rộng sang khắp các vùng văn hóa cả nông thôn miền núi. Vì vậy, một đội ngũ của nền văn học hiện đại viết về đề tài đô thị. Họ quan tâm khai thác mọi hiện thực đời sống và con người thành thị. Con người cô đơn, con người cá nhân như một dạng công thức và tâm thái chung của đời sống đô thị. Từ đó dẫn đến sự thay đổi về hình tượng con người trong các quan niệm nghệ thuật của nhà văn hiện nay. Không chỉ đưa ra sự thay đổi về hình tượng nghệ thuật, bài viết còn chỉ ra những vấn đề của đời sống đô thi hiện đại trong nhiều sáng tác của các nhà văn: Nguyễn Khải, Hồ Anh Thái, Đỗ Phấn, Phong Điệp, Nguyễn Thị Thu Huệ Có thể nói đây là một bài viết khá công phu và khái quát, đã không chỉ mô tả tình hình chung của sự phản ánh, mà còn phân tích giá trị xã hội và đặc điểm thi pháp của các truyện ngắn viết về đề tài đô thị. Có thể thấy, đề tài đô thị ở thời kỳ này đã có rất nhiều các bài viết nghiên cứu, các luận văn, tiểu luận đề cập đến trong sáng tác của từng nhà văn. Tuy nhiên, nó chỉ là những nghiên cứu riêng lẻ ở từng nhà văn. Tuy đã có một số bài viết đã đề cấp đến truyện ngắn viết về đề tài đô thị, nhưng còn thiếu các công trình nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề đô thị trong truyện ngắn nữ đương đại Việt Nam. 2.2. Những nghiên cứu về đề tài đ thị trong sáng tác củ h i nhà văn nữ Nguyễn Thị Thu Huệ và Di Li 1.1.1. Những nghiên cứu về ề t i thị trong sáng tác của Nguyễn Thị Thu Huệ Là một trong những nhà văn nữ tài năng của nền văn học đương đại, Nguyễn Thị Thu Huệ đã để lại số lượng tác phẩm tương đối lớn với những nét riêng biệt độc đáo. Tác phẩm của chị đã được nhiều ý kiến, bài viết, luận 6