Luận văn Đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số tại tỉnh Hòa Bình

Nội dung tài liệu: Luận văn Đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số tại tỉnh Hòa Bình

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ================ BÙI THANH MINH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI TỈNH HÒA BÌNH LUẬN ÁN TIẾN SỸ CÔNG TÁC XÃ HỘI Hà Nội – 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ================ BÙI THANH MINH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI TỈNH HÒA BÌNH CHUYÊN NGÀNH: CÔNG TÁC XÃ HỘI MÃ SỐ: ĐÀO TẠO THÍ ĐIỂM LUẬN ÁN TIẾN SỸ CÔNG TÁC XÃ HỘI CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS NGUYỄN HỒI LOAN PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM HOA Hà Nội – 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin can đoan Luận án Tiến sỹ với đề tài ―Đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu tại tỉnh Hòa Bình‖ là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi và những kết quả trong nghiên cứu là hoàn toàn trung thực.
4. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện và hoàn thành đề tài Luận án ―Đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số tại tỉnh Hòa Bình‖, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, động viên tích cực từ gia đình, thầy cô, các bạn bè, đồng nghiệp và các bạn sinh viên. Sự hi sinh của Mẹ tôi, Đặng Thị Tiến; sự đồng hành của vợ tôi, Lê Thị Lan và hai con trai, Bảo Quân, Bảo Lộc đã giúp tôi có thêm động lực để hoàn thành Luận án. Luận án này là lời cảm ơn của tôi đối với tình yêu và sự hi sinh vô điều kiện mà tôi luôn nhận được từ gia đình trong các chặng đường đã qua. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Hoa, người đã tận tình hướng dẫn tôi về chuyên môn trong suốt quá trình phát triển từ cử nhân đến khi hoàn thành Luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Hồi Loan, PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà, PGS.TS. Trịnh Văn Tùng, PGS.TS. Hoàng Thu Hương, PGS.TS. Nguyễn Thị Thái Lan, TS. Đặng Kim Khánh Ly, TS. Bế Quỳnh Nga, TS. Nguyễn Thị Kim Nhung và nhiều thầy cô và đồng nghiệp khác mà tôi không thể kể hết ở đây. Những đóng góp của họ giúp Luận án của tôi có chất lượng cao hơn, đảm bảo những góc nhìn đa chiều và toàn diện hơn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Lãnh đạo Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Tỉnh đoàn, các cơ sở đào tạo nghề, cán bộ các cấp của tỉnh Hòa Bình đã tham gia cung cấp thông tin để tôi hoàn thành nghiên cứu một cách tốt nhất. Cảm ơn các cựu sinh viên lớp K58 CTXH Hòa Bình đã hỗ trợ tôi trong quá trình thực địa. Tuy đã cố gắng bằng tất cả những gì tốt nhất của bản thân nhưng do hạn chế thời gian và năng lực, Luận án có thể có những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp của quý vị và các bạn để Luận án được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 9 2. Ý nghĩa của nghiên cứu .................................................................................... 12 3. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu ...................................................... 13 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................... 14 5. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 15 6. Bố cục của Luận án .......................................................................................... 15 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................. 16 1.1. Thanh niên và thanh niên dân tộc thiều số với vấn đề thất nghiệp và thiếu việc làm ............................................................................................................................... 16 1.2. Tác động kinh tế - xã hội của đào tạo nghề với thanh niên nói chung và thanh niên dân tộc thiểu số nói riêng ........................................................................... 25 1.3. Hệ thống chính sách và dịch vụ đào tạo nghề ở các quốc gia ...................... 31 1.4. Vai trò của Công tác xã hội trong hỗ trợ đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số .......................................................................................................................... 44 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................................................... 49 2.1. Các khái niệm công cụ ............................................................................................ 49 2.1.1. Thanh niên ................................................................................... 49 2.1.2. Dân tộc thiểu số ........................................................................... 49 2.1.3. Thanh niên dân tộc thiểu số ở Việt Nam ....................................... 52 2.1.4. Đào tạo nghề ............................................................................... 52 2.1.5. Hướng nghiệp .............................................................................. 54 2.1.6. Đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số ................................ 55 2.1.7. Chính sách xã hội ......................................................................... 56 2.1.8. Dịch vụ xã hội .............................................................................. 57 1
6. 2.1.9. Công tác xã hội ............................................................................ 57 2.2. Các lý thuyết và khung phân tích ......................................................................... 59 2.2.1. Các lý thuyết vận dụng .................................................................................... 59 2.2.2. Khung phân tích ........................................................................... 66 2.3. Tóm tắt về điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội tỉnh Hòa Bình ....................... 67 2.4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 69 2.4.1. Phân tích tài liệu .......................................................................... 69 2.4.2. Thảo luận nhóm ........................................................................... 69 2.4.3. Phỏng vấn sâu .............................................................................. 69 2.4.4. Trưng cầu ý kiến .......................................................................... 70 CHƢƠNG 3: NHU CẦU ĐÀO TẠO NGHỀ CỦA THANH NIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ TỈNH HÒA BÌNH .......................................................................... 74 3.1. Tính hữu ích của học nghề theo đánh giá của thanh niên dân tộc thiểu số 74 3.2. Nhu cầu về lĩnh vực học nghề .............................................................. 78 3.3. Nhu cầu về trình độ đào tạo ................................................................. 85 3.4. Nhu cầu về địa điểm đào tạo và cơ sở đào tạo ...................................... 92 3.5. Nhu cầu hỗ trợ khi tham gia học nghề .................................................. 97 CHƢƠNG 4. HỆ THỐNG CHÍNH SÁCH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ VÀ KẾT QUẢ THỰC THI TẠI HÒA BÌNH ............................................................................................................ 105 4.1. Hệ thống chính sách đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số .......... 105 4.2. Thực tế triển khai chính sách đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số tỉnh Hòa Bình ................................................................................................................................................ 111 4.2.1. Những thành tựu của chính sách đào tạo nghề ...................................... 111 4.2.2. Những hạn chế của đào tạo nghề ................................................ 123 CHƢƠNG 5. NGUYÊN NHÂN CỦA CÁC HẠN CHẾ VÀ VAI TRÒ CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG NÂNG CAO HIÊU QUẢ THỰC THI 2
7. CHÍNH SÁCH ĐÀO TẠO NGHỀ CHO THANH NIÊN DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI TỈNH HÒA BÌNH .............................................................................. 132 5.1. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực thi chính sách đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số tỉnh Hòa Bình ....................................................... 132 5.1.1. Quy tắc (Rules) .......................................................................... 132 5.1.2. Cơ hội (Opportunity) .................................................................. 135 5.1.3. Năng lực (Capacity) ................................................................... 136 5.1.4. Truyền thông (Communication) .................................................. 137 5.1.5. Lợi ích (Interest) ........................................................................ 142 5.1.6. Quy trình (Process) .................................................................... 150 5.1.7. Ý thức hệ (Ideology) ................................................................... 153 5.2. Vai trò và mô hình Công tác xã hội trong hỗ trợ thanh niên dân tộc thiểu số học nghề ....................................................................................................................... 157 5.2.1. Vai trò cụ thể của Công tác xã hội trong thực thi chính sách đào tạo nghề cho thanh niên dân tộc thiểu số .................................................... 157 5.2.2. Mô hình Công tác xã hội trong hỗ trợ thanh niên dân tộc thiểu số tỉnh Hòa Bình học nghề ....................................................................... 161 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................. 168 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................. 174 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 175 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 189 3
8. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Thuật ngữ Viết tắt Công tác xã hội CTXH Lao động Thương binh và Xã hội LĐTB&XH Liên hợp quốc UN Nông nghiệp và phát triển nông thôn NN&PTNT Quỹ Nhi đồng liên hợp quốc UNICEF Thanh niên dân tộc thiểu số TNDTTS Tổ chức Lao động quốc tế ILO Ủy ban nhân dân UBND 4
9. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu về tình trạng học nghề của mẫu khảo sát ................................ 71 Bảng 2.2. Cơ cấu lứa tuổi của mẫu khảo sát ........................................................ 71 Bảng 2.3. Cơ cấu giới tính của mẫu khảo sát ....................................................... 72 Bảng 2.4. Cơ cấu dân tộc của mẫu khảo sát ........................................................ 72 Bảng 3.1. Mức độ hữu ích của học nghề theo đánh giá của TNDTTS ................ 76 Bảng 3.2. Các nhu cầu được đáp ứng của TNDTTS khi học nghề ...................... 78 Bảng 3.3. Cơ sở đào tạo mong muốn của thanh niên........................................... 96 Bảng 3.4. Mức độ mong muốn được trợ giúp của thanh niên khi tham gia học nghề ...................................................................................................................... 98 Bảng 3.5. Khó khăn của TNDTTS trong học nghề ............................................ 100 Bảng 3.6. Mức độ khó khăn trong việc học nghề của TNDTTS ....................... 102 Bảng 4.1. Kết quả huy động nguồn lực đầu tư cho các cơ sở đào tạo nghề giai đoạn 2011-2020 .................................................................................................. 113 Bảng 4.2. Đánh giá mức độ hữu ích của học nghề giữa nhóm đã và đang học nghề với nhóm chưa học nghề ........................................................................... 129 Bảng 5.1. Đơn vị chủ quản của đào tạo nghề qua các năm................................ 148 Bảng 5.2. Phân tích SWOT mô hình 3 ............................................................... 166 5
10. DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 3.1. Lĩnh vực học nghề của TNDTTS đã và đang học nghề .......................... 79 Biểu đồ 3.2. Lĩnh vực học nghề dự định của TNDTTS chưa học nghề............... 80 Biểu đồ 3.3. So sánh tỷ lệ lựa chọn nghề nghiệp cụ thể của nhóm thanh niên đã và đang học nghề với nhóm chưa học nghề ......................................................... 81 Biểu đồ 3.4. Lý do lựa chọn lĩnh vực nghề của TNDTTS ................................... 83 Biểu đồ 3.5. Lý do quan trọng nhất quyết định việc lựa chọn lĩnh vực nghề nghiệp của TNDTTS ............................................................................................ 84 Biều đồ 3.6. Sự khác nhau trong lý do quan trọng nhất quyết định việc lựa chọn lĩnh vực học nghề giữa thanh niên đã, đang học nghề và chưa học nghề ............ 85 Biểu đồ 3.7. Cơ cấu trình độ đào tạo mong muốn của thanh niên DTTS chưa học nghề nhưng có nhu cầu học nghề ......................................................................... 86 Biểu đồ 3.8. Cơ cấu trình độ đào tạo TNDTTS đã và đang học nghề lựa chọn .. 87 Biểu đồ 3.9. Các lý do lựa chọn trình độ đào tạo của TNDTTS .......................... 89 Biểu đồ 3.10. Sự khác biệt trong lý do lựa chọn cấp học giữa thanh niên DTTS đã, đang học nghề và chưa học nghề .................................................................... 90 Biểu 3.11. Địa điểm mong muốn học nghề của TNDTTS chưa từng học nghề ........ 94 Biểu đồ 4.1. Số lượng giáo viên và trình độ cụ thể của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp năm 2011 và 2019 .................................................................................. 114 Biểu đồ 4.2. Mức độ hài lòng của TNDTTS về các nội dung của chương trình đào tạo ................................................................................................................ 117 Biểu đồ 4.3. Số thanh niên được đào tạo nghề và TNDTTS được đào tạo nghề theo Đề án 1956 giai đoạn 2007-2018 ............................................................... 118 Biểu đồ 4.4. Kết quả tuyển sinh của các cơ sở đào tạo nghề chuyên nghiệp năm 2011 và 2018 ...................................................................................................... 119 Biểu đồ 4.5. Tổng số lao động và lao động là thanh niên được tạo việc làm giai đoạn 2008 - 2018 ................................................................................................ 120 Biểu đồ 4.6. Tỷ lệ TNDTTS đã và đang học nghề nhận được hỗ trợ ................ 121 6