Luận văn Đánh giá tác động của pháp luật trong hoạt động xây dựng pháp luật ở Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Đánh giá tác động của pháp luật trong hoạt động xây dựng pháp luật ở Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THANH TÂM ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ph¸p luËt trong ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt ë ViÖt Nam hiÖn nay LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THANH TÂM ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ph¸p luËt trong ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt ë ViÖt Nam hiÖn nay Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TSKH. ĐÀO TRÍ ÚC HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Nguyễn Thị Thanh Tâm
4. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA PHÁP LUẬT ..................................................................................... 7 1.1. Khái quát chung ............................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm về RIA .............................................................................. 7 1.1.2. Lịch sử phát triển và tầm quan trọng của hoạt động RIA ................ 10 1.1.3. Chủ thể thực hiện RIA ..................................................................... 13 1.2. Mục tiêu và lợi ích của hoạt động RIA ............................................ 15 1.2.1. Mục tiêu của hoạt động RIA ............................................................ 15 1.2.2. Lợi ích của hoạt động RIA ............................................................... 18 1.3. Quy trình của hoạt động RIA ....................................................... 20 1.3.1. Quy trình đánh giá tác động sơ bộ ................................................... 23 1.3.2. Quy trình đánh giá tác động đơn giản .............................................. 25 1.3.3. Quy trình đánh giá tác động đầy đủ ................................................. 27 1.4. Kinh nghiệm của nƣớc ngoài về đánh giá tác động của pháp luật ...... 30 Kết luận Chƣơng 1 ....................................................................................... 34 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA PHÁP LUẬT TẠI VIỆT NAM .................................................................. 35 2.1. Quy định của pháp luật Việt Nam về RIA ..................................... 35 2.1.1. Quá trình phát triển của pháp luật về RIA tại Việt Nam ...................... 35 2.1.2. Các quy định pháp luật hiện hành về RIA ......................................... 39 2.1.3. Nhận định về các quy định của pháp luật Việt Nam về RIA ............ 46
5. 2.2. Một số thành tựu của hoạt động RIA tại Việt Nam ...................... 50 2.2.1. Việc thực thi các quy định về RIA tại Việt Nam ................................ 50 2.2.2. Kết quả đã đạt được ........................................................................... 53 2.3. Hạn chế của hoạt động RIA tại Việt Nam ...................................... 57 2.3.1. Sự lạm phát của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ..................... 57 2.3.2. Hoạt động RIA chưa được quan tâm và đầu tư đúng mức .............. 62 2.3.3. Quy trình RIA chưa được tuân thủ chặt chẽ, nghiêm túc ................ 64 Kết luận Chƣơng 2 ........................................................................................ 73 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VIỆC ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA PHÁP LUẬT TRONG HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM ............. 74 3.1. Bối cảnh và yêu cầu hoàn thiện hoạt động RIA .......................... 74 3.1.1. Bối cảnh và sự cần thiết phải hoàn thiện quy định pháp luật về RIA tại Việt Nam hiện nay ............................................................... 74 3.1.2. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật và đảm bảo hiệu quả hoạt động RIA ......................................................................................... 75 3.2. Phƣơng hƣớng hoàn thiện và nâng cao chất lƣợng hoạt động RIA ........................................................................................ 77 3.2.1. Xây dựng hệ thống pháp luật ổn định, đồng bộ ............................... 77 3.2.2. Đảm bảo các nguồn lực cho hoạt động RIA ..................................... 79 3.2.3. Đảm bảo tuân thủ nghiêm túc quy trình RIA ................................... 81 3.3. Giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hoạt động RIA ..................... 84 3.3.1. Hoàn thiện các quy định hướng dẫn RIA ......................................... 84 3.3.2. Nâng cao vai trò của chủ thể thực hiện RIA ..................................... 85 3.3.3. Nâng cao khả năng chuyên môn về RIA ........................................... 88 Kết luận Chƣơng 3 ........................................................................................ 90 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 93
6. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (tiếng Anh: ASEAN: Association of SoutheastAsian Nations) OECD: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế QPPL: Quy phạm pháp luật RIA: Đánh giá tác động của pháp luật Dự án sáng kiến cạnh tranh Việt Nam của Cơ USAID/VNCI: quan phát triển Quốc tế Hoa Kỳ VBQPPL: Văn bản quy phạm pháp luật VCCI: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1: Số lượng văn bản quy phạm pháp luật do Trung ương ban hành sau khi Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 có hiệu lực (từ năm 2009 đến năm 2013) 58 Bảng 2.2: Số lượng văn bản quy phạm pháp luật do địa phương ban hành sau khi Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân năm 2004 có hiệu lực (từ năm 2005 đến năm 2012) 59 Bảng 2.3: Kết quả chất lượng các Báo cáo RIA từ năm 2009 đến 2012 70
8. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ Trang Biểu đồ Biểu đồ 2.1: Các ý kiến về thời điểm thực hiện đánh giá tác động RIA 65 Biểu đồ 2.2: Ý kiến về các nhận định liên quan đến báo cáo RIA 68 Biểu đồ 2.3: Ý kiến về các văn bản cần thực hiện đánh giá tác động RIA 69
9. DANH MỤC SƠ ĐỒ Số hiệu sơ đồ, hộp Tên sơ đồ Trang Sơ đồ 1.1: Các bước chính trong quy trình đánh giá tác động của pháp luật 22 Hộp 1.1: Mẫu của một báo cáo đánh giá dự báo tác động pháp luật đầy đủ 23
10. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Đánh giá tác động của pháp luật (Regulatory Impact Assessment - viết tắt là RIA) là một công cụ hỗ trợ cho việc chuẩn bị các đề xuất chính sách. Đánh giá tác động của pháp luật bao gồm việc nghiên cứu sâu các hoạt động đi kèm với quá trình xây dựng chính sách và chính thức hóa các kết quả nghiên cứu bằng một bản báo cáo độc lập. RIA là một công cụ dùng để phân tích, đo lường các tác động về mặt tích cực và tiêu cực của sự thay đổi về chính sách trước khi văn bản có hiệu lực, các cán bộ soạn thảo sẽ đưa ra những câu hỏi quan trọng liên quan đến bản dự thảo nhằm mục đích tránh việc ban hành các quy định có khả năng gây thiệt hại nhiều hơn về lợi ích thực tế cho xã hội. Với ý nghĩa quan trọng như vậy, hoạt động RIA trở thành công cụ hoạch định chính sách một cách hữu hiệu đối với tất cả các cán bộ soạn thảo. Các nhà lãnh đạo có thể lựa chọn được phương án tối ưu trên cơ sở giảm thiểu chi phí nhưng đem lại lợi ích thực tế cao nhất cho xã hội. Do vậy, RIA còn được xem là công cụ có tác dụng loại bỏ những chính sách thiếu thực tế và góp phần tạo nên những văn bản pháp luật có chất lượng cao. Tại Việt Nam, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2008 hiện hành và Nghị định số 24/2009/NĐ-CP ngày 05/3/2009 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2008 đã quy định về việc đánh giá dự báo tác động là một công đoạn bắt buộc trong quy trình xây dựng văn bản, trong hồ sơ trình dự thảo văn bản quy phạm pháp luật. Mặc dù vậy, trên thực tế vẫn có rất nhiều văn bản pháp luật của các bộ, ngành, địa phương được ban hành vốn có tác động nhanh và mạnh 1