Luận văn Đặc điểm tự sự dòng ý thức trong sáng tác của William Faulkner (Khảo sát qua hai tiểu thuyết Nắng tháng tám và Khi tôi nằm chết)

Nội dung tài liệu: Luận văn Đặc điểm tự sự dòng ý thức trong sáng tác của William Faulkner (Khảo sát qua hai tiểu thuyết Nắng tháng tám và Khi tôi nằm chết)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Minh Phụng ĐẶC ĐIỂM TỰ SỰ DÒNG Ý THỨC TRONG SÁNG TÁC CỦA WILLIAM FAULKNER (KHẢO SÁT QUA HAI TIỂU THUYẾT NẮNG THÁNG TÁM VÀ KHI TÔI NẰM CHẾT) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thành phố Hồ Chí Minh – 2020
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Minh Phụng ĐẶC ĐIỂM TỰ SỰ DÒNG Ý THỨC TRONG SÁNG TÁC CỦA WILLIAM FAULKNER (KHẢO SÁT QUA HAI TIỂU THUYẾT NẮNG THÁNG TÁM VÀ KHI TÔI NẰM CHẾT) Chuyên ngành: Văn học nước ngoài Mã số: 8220242 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN HỮU HIẾU Thành phố Hồ Chí Minh – 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung đã trình bày trong luận văn này là kết quả quá trình nghiên cứu của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của thầy PGS. TS. Nguyễn Hữu Hiếu. Những nội dung này không trùng khớp với nghiên cứu của tác giả khác. Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. TP. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 05 năm 2020 Học viên Lê Minh Phụng
4. LỜI CẢM ƠN Sau quá trình học tập và nghiên cứu, tôi đã hoàn thành luận văn Thạc sĩ Ngữ Văn, chuyên ngành Văn học nước ngoài. Cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình – nguồn sức mạnh to lớn, giúp tôi có thể đi hết chặng đường vừa qua. Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô khoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã dạy dỗ, dìu dắt tôi trong suốt thời gian học Đại học và Sau đại học. Tôi xin được cảm ơn Thầy, Cô phòng Đào tạo, phòng Sau Đại học, Trung tâm thư viện - Trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh; Thầy, Cô giảng viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn Thành phố Hồ Chí Minh; Thầy, Cô giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi thực hiện tốt luận văn. Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến PGS.TS. Nguyễn Hữu Hiếu. Cảm ơn Thầy đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng, xin cảm ơn tất cả những người bạn đã luôn ủng hộ, động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! TP. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 05 năm 2020 Học viên Lê Minh Phụng
5. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. MỘT CÁI NHÌN KHÁI QUÁT VỀ TIỂU THUYẾT DÒNG Ý THỨC VÀ WILLIAM FAULKNER ............................................... 12 1.1 Khuynh hướng văn học nội quan và kỹ thuật dòng ý thức ........................... 12 1.1.1. Khuynh hướng văn học nội quan – một trong những khuynh hướng cơ bản của chủ nghĩa hiện đại ............................................................................... 12 1.1.2. Văn xuôi và tiểu thuyết dòng ý thức ...................................................... 17 1.2. William Faulkner và cuộc thể nghiệm kỹ thuật dòng ý thức ........................ 25 1.2.1. William Faulkner – nhà văn tiêu biểu của văn học Mỹ thế kỷ XX ........ 25 1.2.2. Tiểu thuyết dòng ý thức của William Faulkner ...................................... 30 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................... 35 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM TỰ SỰ DÒNG Ý THỨC TRONG SÁNG TÁC CỦA WILLIAM FAULKNER: VẤN ĐỀ KẾT CẤU VÀ NHÂN VẬT .. 36 2.1. Nghệ thuật xây dựng kết cấu ......................................................................... 36 2.1.1. Kết cấu và vai trò của kết cấu trong tác phẩm........................................ 36 2.1.2. Kết cấu trong sáng tác của William Faulkner ........................................ 39 2.2. Thủ pháp dòng ý thức với nghệ thuật xây dựng nhân vật ............................. 51 2.2.1. Nhân vật và vai trò trong tác phẩm ........................................................ 51 2.2.2. Thế giới nhân vật trong Nắng tháng tám, Khi tôi nằm chết ................... 54 2.2.3. Khắc họa nhân vật bằng hồi ức, độc thoại nội tâm ................................ 61 2.2.4. Xây dựng nhân vật mang tính biểu tượng .............................................. 66 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................... 76
6. Chương 3. ĐẶC ĐIỂM TỰ SỰ DÒNG Ý THỨC TRONG SÁNG TÁC WILLIAM FAULKNER: VẤN ĐỀ HÌNH THỨC NGÔN NGỮ, KHÔNG – THỜI GIAN NGHỆ THUẬT VÀ TỔ CHỨC TRẦN THUẬT ................................................................................................ 77 3.1. Sự hòa trộn, đan xen nhiều hình thức ngôn ngữ ............................................ 77 3.2. Dòng ý thức với việc tổ chức không - thời gian nghệ thuật .......................... 86 3.2.1. Tự sự dòng ý thức trong việc tạo dựng không gian................................ 86 3.2.2. Tự sự dòng ý thức trong việc tạo dựng thời gian ................................... 95 3.3. Dòng ý thức với việc tổ chức trần thuật ...................................................... 101 3.3.1. Cách tổ chức điểm nhìn trần thuật ........................................................ 101 3.3.2. Dòng ý thức với giọng điệu trần thuật .................................................. 109 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 117 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 119 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 122
7. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Hệ thống sự kiện chính trong Nắng tháng Tám ....................................... 47 Bảng 2.2. Hệ thống sự kiện theo cột mốc lớn của nhân vật trong Nắng tháng Tám 49
8. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tự sự dòng ý thức là một trong những thủ pháp nghệ thuật đặc trưng trong văn xuôi hiện đại, đặc biệt là tiểu thuyết. Thuật ngữ “dòng ý thức” được khơi nguồn từ tâm lý học vào cuối thế kỷ XIX (tâm lý học cơ năng của William James). Một số nhà văn phương Tây, mở đầu là M. Proust sáng tác theo thủ pháp tự sự dòng ý thức với quan niệm xem đây là công cụ phơi bày chân thực bí mật nội tâm. Và dần về sau, các nhà văn đã tiếp thu và xem tự sự dòng ý thức như là phương tiện đắc dụng tạo ra chiều sâu tận cùng trong việc khám phá thế giới bên trong con người. Nổi bật là nhà văn William Faulkner (1897 – 1962) đã tạo được dấu ấn riêng trong việc vận dụng lối tự sự dòng ý thức như một hướng đổi mới của các sáng tác của ông. William Faulkner là nhà văn tiêu biểu của nền văn học Mỹ ở thế kỷ XX. Ông thuộc thế hệ trưởng thành sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Đây cũng là giai đoạn “kỷ nguyên của tiểu thuyết Mỹ”. Faulkner là tác giả của 126 truyện vừa và truyện ngắn (nổi tiếng như Con gấu, Mặt trời chiều hôm ấy, ) 19 tiểu thuyết (Âm thanh và cuồng nộ, Nắng tháng tám, Absalom! Absalom! ...). Những tác phẩm của ông luôn mang những nét mới của văn chương hiện đại, mang đến cho người đọc một bức tranh toàn cảnh về miền Nam nước Mỹ. Có thể xem toàn bộ tác phẩm của ông như một cuốn “trường thiên tiểu thuyết” mô tả những thăng trầm của nước Mỹ kể từ sau thời kỳ nội chiến đến giữa thế kỷ XX. Qua từng trang viết, ông đã giúp người đọc lật giở từng lớp cuộc đời, đi sâu vào mọi ngóc ngách đời sống vật chất và đặc biệt là đời sống tinh thần của mọi lớp người từ địa vị cao nhất cho đến đáy cùng của xã hội. Thông thường, truyện của ông được xây dựng theo kỹ thuật dòng ý thức. Điều này đã khiến người đọc cảm nhận được sự gấp khúc, nhập nhằng giữa hiện tại, quá khứ và tương lai, sự mờ nhạt của không – thời gian trong tác phẩm. Từng trang văn của ông đều phản ánh đời sống nội tâm và những yếu tố mang tính bản thể con người. Với lối viết độc đáo đó, những sáng tác của Faulkner luôn mời gọi và thách đố các nhà nghiên cứu bởi sự trộn lẫn một cách tinh tế và tài hoa của nhiều kỹ thuật, đặc biệt là thủ pháp tự sự dòng ý thức với tư tưởng nghệ thuật của William Faulkner.
9. 2 Không đi vào khảo sát toàn bộ các tác phẩm của đại tác gia này, người viết tập trung nghiên cứu những tác phẩm nổi bật của ông. Đó là tiểu thuyết làm nên tiếng vang lừng lẫy cho ông trong giới văn học và sau đó là độc giả rộng rãi: tiểu thuyết Nắng tháng tám (Light in August) ra đời vào năm 1932 và cuốn tiểu thuyết trong tứ đại kỳ thư nổi tiếng của ông được các nhà làm phim chọn để chuyển thể trong số các tác phẩm của W. Faulkner là Khi tôi nằm chết (As I lay Dyling) ra đời vào năm 1930. Mỗi tác phẩm đều có những khía cạnh, nét riêng, và từ những nét riêng và độc đáo đó, người đọc có thể phần nào đó tiếp cận được những di sản và tư tưởng do nhà văn đại tài này để lại. Tiểu thuyết Nắng tháng tám (Light in August) đã chứa đựng những nội dung khiến bao độc giả trăn trở bằng những dòng ý thức tác giả gửi gắm. Ở “đứa con” lạc dòng Nắng tháng tám này lại mang nét hoang sơ đậm đặc hơn của vùng đất Mississippi với sự khốc liệt của xã hội thể hiện gai góc, hoang dại. Đọc tác phẩm, độc giả không chỉ thấy mình đang trên chặng đường khám phá từng “hang cùng ngõ hẻm” của nước Mỹ, mà còn hiểu những nét văn hóa tâm linh, những ám ảnh tôn giáo cực đoan vẫn đang ngày một âm ỉ trong lòng đất nước đa chủng tộc này. Qua kết cấu tự sự dòng ý thức, chúng ta sẽ cảm nhận được phần nào cái tài tình và con mắt nhìn thấu tương lai của William Faulkner khi vấn đề chủng tộc và tôn giáo vẫn luôn là những điều nhức nhối trong xã hội cho đến ngày nay. Với Khi tôi nằm chết, William Faulkner đã tái hiện lại đời sống tinh thần vừa mang vẻ đẹp sống động của hiện thực, vừa chất chứa sự dồn nén của ý thức, hàm chứa sự cô đúc của tư tưởng, luôn có nội tâm băn khoăn, tâm lý hỗn độn từng nhân vật. Để qua đó, người đọc thấy được một thế giới bi thảm, đầy những ẩn ức, bóng tối, mất mát, hủy hoại, tan rã, nhưng cũng chan chứa lòng bao dung và sự kiên cường. Có thể nói, qua thủ pháp tự sự dòng ý thức được William Faulkner sử dụng tài tình, nhuần nhuyễn qua hai tiểu thuyết Nắng tháng tám và Khi tôi nằm chết, chúng ta thấy được những quan niệm của Faulkner về “mặt tối” của một xã hội hiện đại, về những con người Mỹ. Việc tiếp cận tự sự dòng ý thức trong văn xuôi của William Faulkner qua hai tiểu thuyết Nắng tháng tám và Khi tôi nằm chết sẽ giúp ta
10. 3 thấy được tài năng văn chương của nhà văn lớn của thế kỷ và hiểu hơn ý nghĩa của kiệt tác vượt ra ngoài những con chữ. Từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài Đặc điểm tự sự dòng ý thức trong sáng tác của William Faulkner (khảo sát qua hai tiểu thuyết Nắng tháng tám và Khi tôi nằm chết) để từ đó thấy được phong cách sáng tác, kỹ thuật viết cụ thể là thủ pháp tự sự dòng ý thức cũng như tư tưởng nhân văn mà người nghệ sĩ này gửi gắm cho hậu thế. Hy vọng luận văn cũng giúp cho việc giảng dạy, nghiên cứu văn học Mỹ nói chung và William Faulkner nói riêng. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tìm hiểu quá trình nghiên cứu về nhà văn Mỹ William Faulkner, chúng tôi tập hợp được một số ý kiến bao gồm cả phần tiếng Việt và tiếng Anh như sau: 2.1. Tài liệu tiếng Việt Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu giới thiệu William Faulkner và sáng tác của ông chiếm số lượng khá nhiều. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về nhà văn này cũng chỉ tập trung vào cuốn tiểu thuyết thành công rực rỡ của ông là Âm thanh và cuồng nộ, ít đề cập đến tác phẩm Nắng tháng tám, Khi tôi nằm chết cũng như phong cách sáng tác, kỹ thuật viết của ông. Ở công trình Đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết Phương Tây hiện đại, xuất bản vào năm 1991, nhà nghiên cứu Đặng Anh Đào chỉ ra vai trò của Faulkner trong sự cách tân của tiểu thuyết phương Tây thế kỷ XX về cách kể chuyện, bút pháp của Faulkner trên nhiều khía cạnh, trong đó cũng đã nói đến bút pháp của Faulkner về thời gian đồng hiện. Tác giả cho rằng: “Hiện tại hóa câu chuyện, làm cho ngay cả quá khứ cũng hiện lên qua cảm giác của hiện tại, thậm chí một số nhà văn đã bất chấp quy ước kể chuyện, sử dụng thì hiện tại, thậm chí một số nhà văn đã bất chấp quy ước kể chuyện, sử dụng thì hiện tại trong khi kể lại quá khứ bằng dòng tâm tư (như Faulkner chẳng hạn). Điều này sẽ kéo theo kết quả là thời gian đồng hiện” (Đặng Anh Đào, 1991, tr. 85). Nhà nghiên cứu có nhiều đóng góp về nền văn học Mỹ ở Việt Nam là Lê Đình Cúc. Ông là người cho in những bài viết gần như là đầu tiên trên tạp chí Văn học ở Việt Nam về văn học Mỹ. Các công trình nghiên cứu đó, về sau được tập trung vào