Luận văn Chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ở Đồng bằng sông Cửu Long

Nội dung tài liệu: Luận văn Chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ở Đồng bằng sông Cửu Long

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN TRỌNG NHÂN CHỢ NỔI VÀ KHAI THÁC CHỢ NỔI PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH DU LỊCH Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ HỌC HÀ NỘI - 2019
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN TRỌNG NHÂN CHỢ NỔI VÀ KHAI THÁC CHỢ NỔI PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH DU LỊCH Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Chuyên ngành: Địa lý học Mã số: 9.31.05.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. LÊ VĂN THÔNG HÀ NỘI – 2019
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các dữ liệu trong công trình nghiên cứu có xuất xứ rõ ràng. Những kết quả nghiên cứu được phân tích khách quan từ dữ liệu thu thập được. Toàn bộ kết luận mới về khoa học của công trình nghiên cứu chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Trọng Nhân
4. ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, với tất cả tình cảm của mình, tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất tới GS.TS. Lê Văn Thông, người đã đưa ra định hướng nghiên cứu, tận tình hướng dẫn, đóng góp nhiều ý kiến quý báu và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể nghiên cứu và hoàn thành luận án một cách tối ưu nhất. Xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Địa lí, quý Thầy Cô giáo trong Bộ môn Địa lí kinh tế và Khoa Địa lí Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã động viên, ủng hộ và đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi vượt qua những khó khăn, mở rộng sự hiểu biết để hoàn thành được luận án. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã hỗ trợ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để luận án này được hoàn thành. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn, quý Thầy Cô giáo trong Bộ môn Lịch sử, Địa lí và Du lịch, Trường Đại học Cần Thơ đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi tập trung cho nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phòng Văn hóa và Thông tin trên địa bàn thành phố Cần Thơ, các tỉnh Tiền Giang, Vĩnh Long, An Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Kiên Giang và Cà Mau đã giúp đỡ về nguồn tài liệu, cung cấp thông tin liên quan đến đề tài của luận án. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý du khách, cư dân thương hồ trên chợ nổi đã sẵn lòng cung cấp những thông tin thật sự hữu ích cho luận án. Cuối cùng, xin gửi lời tri ân chân thành đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè, sinh viên đã luôn ủng hộ, động viên và giúp đỡ, tạo động lực quan trọng để tôi hoàn thành luận án. Tác giả luận án Nguyễn Trọng Nhân
5. iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục bảng ........................................................................................................... v Danh mục hình vẽ, bản đồ, biểu đồ, lược đồ ............................................................ vi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 2 3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 3 5. Quan điểm, phương pháp và quy trình nghiên cứu ........................................... 4 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ......................................................... 16 7. Cấu trúc của luận án ........................................................................................ 16 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CHỢ NỔI VÀ KHAI THÁC CHỢ NỔI PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH DU LỊCH ......................................................................... 17 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu .................................................................. 17 1.1.1. Trên thế giới ......................................................................................... 17 1.1.2. Ở Việt Nam .......................................................................................... 20 1.1.3. Định hướng nghiên cứu của luận án từ việc tổng quan ....................... 23 1.2. Cơ sở lí luận về chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ..... 24 1.2.1. Về chợ nổi ............................................................................................ 24 1.2.2. Về du lịch ............................................................................................. 31 1.2.3. Về khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ................................... 34 1.3. Thực tiễn về chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ở Thái Lan ....... 43 1.3.1. Chợ nổi và phát triển du lịch chợ nổi ở Thái Lan ................................ 43 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long ................ 47 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 49
6. iv Chương 2. SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN CHỢ NỔI VÀ KHAI THÁC CHỢ NỔI PHỤC VỤ DU LỊCH Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ........... 50 2.1. Sự hình thành và phát triển chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long .............. 50 2.1.1. Khái quát chung về Đồng bằng sông Cửu Long .................................. 50 2.1.2. Sự hình thành chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long .......................... 55 2.1.3. Sự phát triển của hệ thống chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long ....... 63 2.2. Khả năng và hiện trạng khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ở Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................................ 72 2.2.1. Khả năng khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ở Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................................... 72 2.2.2. Hiện trạng hoạt động du lịch tại các chợ nổi ....................................... 84 2.2.3. Nghiên cứu điển hình về hiện trạng khai thác du lịch chợ nổi Cái Bè và Cái Răng ......................................................................................................... 93 2.2.4. Đánh giá chung về khả năng và hiện trạng khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long ..................................... 108 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 111 Chương 3. GIẢI PHÁP BẢO TỒN VÀ KHAI THÁC CHỢ NỔI PHỤC VỤ MỤC ĐÍCH DU LỊCH VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ................ 113 3.1. Định hướng bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch của trung ương và địa phương ......................................................................................................... 113 3.2. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ............................................................................................ 115 3.3. Giải pháp bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ............. 119 3.3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp .................................................................... 119 3.3.2. Giải pháp bảo tồn chợ nổi .................................................................. 121 3.3.3. Giải pháp khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ...................... 128 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................ 147 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ .................................. 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 152 PHỤ LỤC
7. v DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 1.1: Phân loại du lịch .................................................................................... 33 Bảng 2.1: Lịch sử hình thành chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long .................... 57 Bảng 2.2: Chiều rộng và độ sâu trung bình của một số sông ngòi, kênh rạch chính ở Đồng bằng sông Cửu Long ................................................................ 59 Bảng 2.3: Quy mô của những chợ nổi ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long ........... 67 Bảng 2.4: Sự thay đổi trong hoạt động mua bán của chợ nổi ................................ 69 Bảng 2.5: Khoảng cách từ các chợ nổi đến trung tâm tạo khách ........................... 73 Bảng 2.6: Các tuyến đường du khách có thể tiếp cận chợ nổi ............................... 79 Bảng 2.7: Lượt khách đến chợ nổi Cái Bè, Cái Răng và mối quan hệ với số lượt khách của tỉnh Tiền Giang và thành phố Cần Thơ (2014-2018) .......... 84 Bảng 2.8: Doanh thu du lịch chợ nổi Cái Bè, Cái Răng và mối quan hệ với doanh thu du lịch của tỉnh Tiền Giang và thành phố Cần Thơ (2014-2018) ... 85 Bảng 2.9: Số lượng tàu, ghe phục vụ du khách ở chợ nổi ..................................... 86 Bảng 2.10: Sự tham gia của người dân địa phương trong du lịch chợ nổi .............. 88 Bảng 2.11: Mẫu nghiên cứu phân theo địa bàn và thành phần khách...................... 93 Bảng 2.12: Hệ số ...................................................................................................... 98 Bảng 2.13: Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đối với hoạt động khai thác du lịch chợ nổi Cái Bè và Cái Răng ................................................................ 100 Bảng 2.14: Mối quan hệ giữa sức hấp dẫn của điểm đến với sự hài lòng, dự định viếng thăm lặp lại và giới thiệu của du khách ..................................... 106 Bảng 2.15: Sự khác biệt về mức độ hấp dẫn của chợ nổi Cái Bè, Cái Răng và sự hài lòng, dự định quay lại, dự định giới thiệu của du khách ..................... 107 Bảng 2.16: Đánh giá khả năng khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ......................... 108 Bảng 3.1: Ma trận SWOT .................................................................................... 116 Bảng 3.2: Sự tham gia của người dân địa phương vào du lịch chợ nổi ............... 129 Bảng 3.3: Cải thiện cảnh quan chợ nổi ................................................................ 133 Bảng 3.4: Một số hoạt động cải thiện cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch chợ nổi .......................................................................................... 136 Bảng 3.5: Sản phẩm du lịch chợ nổi .................................................................... 139
8. vi DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢN ĐỒ, BIỂU ĐỒ, LƯỢC ĐỒ Vị trí trang Hình 1: Sơ đồ quy trình nghiên cứu .................................................................... 15 Hình 1.1: Mô hình hóa các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành chợ nổi ........... 30 Hình 2.1: Bản đồ hành chính vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............. sau trang 50 Hình 2.2: Bản đồ phân bố chợ nổi vùng Đồng bằng sông Cửu Long ..... sau trang 67 Hình 2.3: Bản đồ hiện trạng khai thác du lịch chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................... sau trang 84 Hình 2.4: Biểu đồ đánh giá của du khách đối với chất lượng sông nước ở chợ nổi Cái Bè và Cái Răng ....................................................................... trang 91 Hình 2.5: Lược đồ hiện trạng khai thác du lịch chợ nổi Cái Bè ............. sau trang 99 Hình 2.6: Lược đồ hiện trạng khai thác du lịch chợ nổi Cái Răng ....... sau trang 100
9. 1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong những thập niên gần đây, du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam. Sự phát triển của ngành du lịch đã và đang tạo ra những chuyển biến tích cực đối với kinh tế, xã hội, văn hóa và quá trình hội nhập quốc tế của quốc gia, dân tộc. Nhận thức được tầm quan trọng của du lịch đối với công cuộc phát triển đất nước, Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị [5] đã đề ra mục tiêu đến năm 2020 du lịch cơ bản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và đến năm 2030 du lịch thực sự là ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam. Để đạt được những mục tiêu trên, đòi hỏi phải có sự nỗ lực rất lớn của các cấp, các ngành, của doanh nghiệp và cộng đồng dân cư trong việc tập trung mọi nguồn lực để khai thác sản phẩm du lịch, nhất là sản phẩm du lịch của các vùng. Chợ nổi là loại hình kinh doanh thương mại truyền thống, hàm chứa những giá trị văn hóa đi lại, mua bán và sinh hoạt trên sông độc đáo của người dân, có khả năng khai thác phục vụ du lịch nên được xác định là một trong các sản phẩm du lịch đặc thù (cấp quốc gia) của vùng Đồng bằng sông Cửu Long [70]. Du lịch tham quan, tìm hiểu, trải nghiệm chợ nổi ở vùng đã và đang thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, góp phần tạo nguồn thu cho địa phương và người dân. Tuy nhiên, thời gian qua, bên cạnh những hoạt động, sự đầu tư có tác động tích cực (tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thương hồ mua bán ở chợ nổi, xây dựng bến tàu du lịch và bãi đỗ xe, trang bị phương tiện chuyên chở khách tham quan, hình thành một số dịch vụ ăn uống và mua sắm, ) vẫn còn nhiều rào cản gây trở ngại lớn cho sự tồn tại của chợ nổi và hoạt động khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ở vùng (thu phí bến nước, di dời chợ nổi, an ninh trật tự và an toàn không đảm bảo, vệ sinh môi trường chưa tốt, cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật chưa tương xứng, sự phối hợp giữa các bên liên quan còn nhiều hạn chế, ). Trong khi đó, nhiều địa phương đang có nhu cầu bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch. Vì vậy, nghiên cứu “Chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ mục đích du lịch ở Đồng bằng sông Cửu Long” không chỉ góp phần khắc phục những điểm nghẽn trong công
10. 2 tác bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch mà còn phù hợp với mong đợi của nhiều địa phương. Việc triển khai luận án nhằm trả lời được các câu hỏi sau đây: (1) Sự hình thành và phát triển của chợ nổi vùng Đồng bằng sông Cửu Long như thế nào? (2) Khả năng và hiện trạng khai thác chợ nổi phục vụ du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long ra sao? (3) Có những giải pháp gì để bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long? 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu Trên cơ sở tổng quan những vấn đề lý luận và thực tiễn về chợ nổi và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch, luận án phân tích sự hình thành và phát triển của chợ nổi, đánh giá khả năng và hiện trạng khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Từ đó, đề xuất các giải pháp hiệu quả cho việc bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch ở địa bàn nghiên cứu. 2.2. Nhiệm vụ Để đạt được các mục tiêu trên, nhiệm vụ của luận án như sau: - Đúc kết cơ sở khoa học về chợ nổi, khai thác chợ nổi phục vụ du lịch và vận dụng vào nghiên cứu ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long; - Phân tích sự hình thành và phát triển của chợ nổi ở Đồng bằng sông Cửu Long; - Đánh giá khả năng và hiện trạng khai thác chợ nổi phục vụ du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long; - Đề xuất một số giải pháp cho việc bảo tồn và khai thác chợ nổi phục vụ du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Về nội dung Đề tài chủ yếu tập trung giải quyết các nội dung nghiên cứu dưới góc nhìn địa lí kinh tế - xã hội như sau: