Luận văn Chất lượng trợ giúp pháp lý ở Việt Nam hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Chất lượng trợ giúp pháp lý ở Việt Nam hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO DƢ LONG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội - 2013 i
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO DƢ LONG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế Hà Nội - 2013 ii
3. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .................................................................................................. i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ............................................................... v MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ...................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài......................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................... 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................... 6 6. Ý nghĩa của Luận văn ..................................................................... 7 7. Bố cục của Luận văn....................................................................... 7 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ ................................................................................................. 10 1.1. Những khái niệm cơ bản về TGPL ............................................ 10 1.1.1. Trợ giúp pháp lý ........................................................................... 10 1.1.2. Chất lượng TGPL ......................................................................... 19 1.1.3. Đánh giá chất lượng TGPL .......................................................... 24 1.2. Kinh nghiệm quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL của một số nƣớc trên thế giới ...................................................................... 26 1.2.1. Vấn đề chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới.............. 26 iii
4. 1.2.2. Các phương pháp đánh giá chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới................................................................................. 30 1.2.3. Khái quát về chất lượng TGPL và Bộ tiêu chuẩn chất lượng hoạt động TGPL ở Vương quốc Anh .......................................... 31 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................................................ 39 2.1. Thực trạng chính sách, pháp luật TGPL ở Việt Nam ............. 39 2.1.1. Hệ thống TGPL ........................................................................... 39 2.1.2. Kết quả thực hiện TGPL .............................................................. 51 2.2. Công tác đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam .................... 55 2.2.1. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL ........................ 56 2.2.2. Kết quả sau 03 năm triển khai thực hiện Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL ..................................................... 59 2.3. Đánh giá chung về quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam ................................................................................ 62 2.3.1. Thuận lợi .................................................................................... 62 2.3.2. Khó khăn, hạn chế ...................................................................... 63 2.3.3. Nguyên nhân ............................................................................... 66 Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM................................................................ 70 3.1. Nguyên tắc bảo đảm chất lƣợng TGPL ....................................... 70 3.2. Một số giải pháp............................................................................ 70 iv
5. 3.2.1. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về TGPL ..................................... 71 3.2.2. Về nguồn lực .................................................................................. 72 3.2.3. Về công tác phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan .......... 75 3.2.4. Về truyền thông nâng cao nhận thức về TGPL cho người được trợ giúp pháp lý và cộng đồng ........................................................ 76 3.2.5. Giải pháp khác .............................................................................. 76 KẾT LUẬN ................................................................................................ 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................. 81 v
6. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Trợ giúp pháp lý ................................................................ TGPL 2. Xã hội chủ nghĩa ............................................................... XHCN 3. Trung tâm TGPL nhà nước ................................................ Trung tâm 4. Chi nhánh của Trung tâm TGPL nhà nước ....................... Chi nhánh 5. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL .............. Bộ tiêu chuẩn vi
7. DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU 1. Bảng 2.1. Số lượng người được TGPL phân loại theo diện đối tượng 1. Bảng 2.2. Số liệu vụ việc theo các hình thức TGPL 2. Bảng 2.3. Số liệu vụ việc theo các lĩnh vực TGPL 3. Bảng 2.4. Số liệu vụ việc theo địa điểm thực hiện TGPL 4. Bảng 2.5. Phân chia số vụ việc theo hình thức và người thực hiện TGPL vii
8. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một trong những bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện Nghị quyết Đại hội X được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam là “phải thật sự coi trọng chất lượng, hiệu quả tăng trưởng và phát triển bền vững” [8]. Việc coi trọng chất lượng, hiệu quả tăng trưởng và phát triển bền vững không chỉ dành cho các hoạt động kinh tế mà là bài học cho tất cả các hoạt động sản xuất, dịch vụ trong đời sống xã hội, bao gồm cả các dịch vụ công do Nhà nước đứng ra thực hiện, trong đó có TGPL. Ra đời từ năm 1997 trên cơ sở Quyết định số 734/TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến nay, hoạt động TGPL miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò trong đời sống pháp luật của xã hội, trở thành bộ phận quan trọng trong Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo và được cụ thể hoá trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010 và Chương trình phát triển kinh tế - xã hội tại các xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc và miền núi giai đoạn 2006 - 2010 (Chương trình 135 giai đoạn II). Luật TGPL được Quốc hội thông qua tháng 6/2006 và có hiệu lực thi hành vào 01/01/2007 là một bước tiến dài của công tác lập pháp khi đúc kết kinh nghiệm của việc thực hiện một quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách TGPL, một lĩnh vực hoạt động pháp luật tương đối mới mẻ được thể chế ổn định trong văn bản có hiệu lực cao. Luật này còn là tuyên ngôn nhân quyền của Nhà nước Việt Nam về vấn đề công lý khi khẳng định quyền được TGPL của người nghèo và các nhóm dân cư thiệt thòi, dễ bị tổn thương được Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm để họ có quyền bình đẳng tiếp cận 1
9. dịch vụ pháp lý có chất lượng như các công dân khác. Tiếp đó, Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ đã ban hành 26 văn bản pháp luật đơn ngành và liên tịch góp phần đưa Luật TGPL đi vào cuộc sống. Việc giám sát thực hiện Luật này có vị trí rất quan trọng vì thông qua số vụ việc và lĩnh vực pháp luật người dân thường có vướng mắc, cơ quan lập pháp có cơ sở để rà soát lại các quy định pháp luật hiện hành ở các lĩnh vực này, cơ quan quản lý chuyên ngành cũng có căn cứ để đánh giá lại đội ngũ công chức, viên chức đang có trách nhiệm giải quyết việc của dân. Việc giám sát và theo dõi việc thực hiện Luật TGPL có thể được xem xét từ nhiều góc độ như: theo thẩm quyền của các chủ thể có trách nhiệm tổ chức thực hiện Luật; việc hình thành các tổ chức thực hiện TGPL và các tổ chức này có tuân thủ luật hay không; việc các đối tượng thuộc diện có được bảo đảm nhận dịch vụ dễ dàng và đúng đắn; nhu cầu TGPL của người dân tăng hay giảm, tập trung nhiều ở lĩnh vực pháp luật nào (ví dụ, nếu số lượng lớn vụ việc tập trung ở lĩnh vực đất đai thì phải xem lại các quy định và chính sách, xem lại đội ngũ cán bộ có thẩm quyền và trực tiếp giải quyết vấn đề đất đai...); đội ngũ người thực hiện TGPL có được hình thành và đáp ứng yêu cầu của người dân hay chưa; chất lượng TGPL so với chất lượng dịch vụ pháp lý ngoài thị trường tự do như thế nào... Sau 15 năm hình thành và phát triển, hệ thống TGPL Việt Nam đã và đang không ngừng lớn mạnh về quy mô, ổn định về tổ chức với đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý, cộng tác viên TGPL là luật sư và các cộng tác viên khác không ngừng phát triển về số lượng cũng như về năng lực, trình độ, đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng TGPL. Công tác TGPL đạt được những kết quả tích cực, góp phần không nhỏ trong việc nâng cao hiểu biết pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, người dân tộc thiểu số, người có 2
10. công với cách mạng và những người có hoàn cảnh đặc biệt khác. Theo số liệu thống kê, sau 05 năm triển khai thực hiện Luật TGPL các tổ chức thực hiện TGPL trong cả nước đã TGPL cho 497.617 đối tượng thông qua 489.082 vụ việc (tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng v.v...). TGPL là chính sách của Đảng và nhà nước thể hiện sự quan tâm tới nhân dân, “tôn chỉ” của hoạt động TGPL là bảo đảm công bằng xã hội bằng cách “bênh vực” những người yếu thế, khó khăn, tạo điều kiện cho họ có thể tiếp cận dịch vụ pháp lý tốt. Vậy, để làm được điều này, công tác TGPL không thể chỉ tập trung vào số lượng mà còn cần phải là một dịch vụ có chất lượng tốt. Hay nói cách khác, đã đến lúc công tác TGPL cần đi vào “chiều sâu”, tập trung nâng cao hơn nữa chất lượng TGPL để đạt được yêu cầu, mục đích đề ra. Xuất phát từ đòi hỏi khách quan này, tác giả đã chọn đề tài “Chất lượng TGPL ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu Luận văn của mình. Có thể nói, đề tài “Chất lượng TGPL ở Việt Nam hiện nay” là cần thiết cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài TGPL là nhiệm vụ mới của ngành Tư pháp thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với người nghèo và đối tượng chính sách trên phương diện pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam - xóa đói giảm nghèo về cả vật chất và tinh thần, tạo điều kiện cho người chịu thiệt thòi trong xã hội được bình đẳng tiếp cận với pháp luật, công bằng trước pháp luật. Đến nay, đã có một số đề tài nghiên cứu tiến sĩ, thạc sĩ, đề tài cấp Bộ và các bài báo, tạp chí, chuyên đề nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến TGPL miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách. Đó là: 3