Luận văn Can thiệp tâm lí cho một trường hợp nữ Bệnh nhân Trầm cảm tuổi Trung niên

Nội dung tài liệu: Luận văn Can thiệp tâm lí cho một trường hợp nữ Bệnh nhân Trầm cảm tuổi Trung niên

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ BẢO TRÂM CAN THIỆP TÂM LÍ CHO MỘT TRƢỜNG HỢP NỮ BỆNH NHÂN TRẦM CẢM TUỔI TRUNG NIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ BẢO TRÂM CAN THIỆP TÂM LÍ CHO MỘT TRƢỜNG HỢP NỮ BỆNH NHÂN TRẦM CẢM TUỔI TRUNG NIÊN Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Tâm lý học lâm sàng Mã số: Thí điểm Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hằng HÀ NỘI – 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hằng. Các số liệu, tài liệu trong luận văn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày 25 tháng 08 năm 2019 Học viên Nguyễn Thị Bảo Trâm
4. LỜI CẢM ƠN Nhân dịp hoàn thành luận văn thạc sĩ, trước hết em xin được bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô trong Khoa Tâm lý học trường Đại học Khoa học, Xã hội & Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội – những người luôn tận tâm giảng dạy, truyền đạt cho em những kiến thức, kinh nghiệm quý báu trong suốt 2 năm học tập tại khoa. Đặc biệt, em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hằng – người đã dành nhiều thời gian tận tình giúp đỡ, động viên, hướng dẫn em trong suốt quá trình tiến hành nghiên cứu và đóng góp những ý kiến quý báu giúp em hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Đồng thời, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới thân chủ, gia đình của thân chủ đã tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ để tôi thực hiện được đề tài nghiên cứu. Sau cùng, xin được gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các học viên trong lớp Cao học tâm lý học lâm sàng (theo định hướng ứng dụng) khóa 2 đã luôn đồng hành và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Hà Nội, ngày 25 tháng 08 năm 2019 Học viên Nguyễn Thị Bảo Trâm
5. DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders DSM Sách chẩn đoán thống kê các rối loạn tâm thần của Hội tâm thần học Hoa Kì RLTC Rối loạn trầm cảm International statistical classification of diseases and ICD related health problems Bảng phân loại quốc tế về bệnh và các vấn đề sức khỏe WHO Tổ chức Y tế thế giới
6. MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Danh mục các ký hiệu và chữ viết tắt MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 4 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu .............................................................. 4 2. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 5 3. Khách thể nghiên cứu ........................................................................................ 5 4. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 5 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRẦM CẢM VÀ LIỆU PHÁP TÂM LÍ ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM ........................................................................... 7 1.1. Tổng quan về rối loạn trầm cảm ................................................................... 7 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................. 7 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước ...................................................................... 8 1.2. Một số vấn đề lý luận về rối loạn trầm cảm ở tuổi trung niên. ................ 10 1.2.1. Khái niệm trầm cảm ................................................................................ 10 1.2.2. Các lý thuyết về trầm cảm ....................................................................... 11 1.2.3. Đặc điểm lâm sàng tuổi trung niên ........................................................ 14 1.2.4. Trầm cảm ở phụ nữ tuổi trung niên ....................................................... 16 1.2.5. Các triệu chứng trầm cảm. ..................... Error! Bookmark not defined. 1.2.6. Các tiêu chuẩn chẩn đoán trầm cảm ...................................................... 17 1.3. Các phƣơng pháp đánh giá và can thiệp rối loạn trầm cảm ở phụ nữ tuổi trung niên.............................................................................................................. 21 1.3.1. Liệu pháp nhận thức hành vi. ................................................................ 21 1.3.2. Liệu pháp thư giãn .................................................................................. 28 1.3.3 Các phương pháp đánh giá ...................................................................... 30 CHƢƠNG 2: ĐÁNH GIÁ VÀ CAN THIỆP MỘT TRƢỜNG HỢP NỮ BỆNH NHÂN TRẦM CẢM TUỔI TRUNG NIÊN ......................................................... 35 2.1. Thông tin chung về thân chủ ....................................................................... 35 2.1.1. Thông tin hành chính ............................................................................. 35 1
7. 2.1.2. Lý do thăm khám ..................................................................................... 35 2.1.3. Hoàn cảnh gặp gỡ ................................................................................... 35 2.1.4. Ấn tượng chung về thân chủ .................................................................. 36 2.2 Các vấn đề đạo đức ........................................................................................ 36 2.2.1. Đạo đức trong tiếp nhận ca lâm sàng .................................................... 36 2.2.2. Đạo đức trong việc sử dụng các công cụ đánh giá và thực hiện quy trình đánh giá .................................................................................................... 37 2.2.3. Đạo đức trong can thiệp trị liệu .............................................................. 38 2.3. Đánh giá ......................................................................................................... 39 2.3.1. Mô tả vấn đề ............................................................................................. 39 2.3.2. Kết quả đánh giá ...................................................................................... 41 2.3.3. Định hình trường hợp ............................................................................. 44 2.4. Lập kế hoạch can thiệp ................................................................................. 47 2.4.1. Xác định các mục tiêu ............................................................................ 47 2.4.2. Kế hoạch can thiệp .................................................................................. 49 2.5. Thực hiện can thiệp ...................................................................................... 52 2.5.1. Phiên trị liệu thứ nhất ............................................................................. 52 2.5.2. Phiên trị liệu thứ hai ............................................................................... 54 2.5.3. Phiên trị liệu thứ ba ................................................................................ 59 2.5.4. Phiên trị liệu thứ tư ................................................................................. 63 2.5.5. Phiên trị liệu thứ năm ............................................................................. 67 2.5.6. Phiên trị liệu thứ sáu ............................................................................... 70 2.5.7. Phiên trị liệu thứ bảy ............................................................................... 76 2.5.8. Phiên trị liệu thứ tám .............................................................................. 78 2.5.9. Phiên trị liệu thứ chín ............................................................................. 80 2.6. Đánh giá hiệu quả can thiệp ........................................................................ 82 2.6.1. Cách thức đánh giá và các công cụ lâm sàng sử dụng để đánh giá ..... 82 2.6.2. Kết quả đánh giá ...................................................................................... 82 2.7. Kết thúc ca và theo dõi sau trị liệu .............................................................. 84 2.7.1. Tình trạng hiện thời của thân chủ ......................................................... 84 2
8. 2.7.2. Kế hoạch theo dõi sau trị liệu ................................................................. 85 2.8. Bàn luận chung ............................................................................................. 85 2.8.1. Bàn luận về ca lâm sàng đã thực hiện ................................................... 85 2.8.2. Tự đánh giá về chất lượng can thiệp trị liệu .......................................... 85 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 91 PHỤ LỤC 3
9. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Trong xã hội ngày càng phát triển như hiện nay, những mối nguy hại tiềm tàng đe dọa đến sức khỏe tâm trí của chúng ta ngày càng gia tăng. Theo đánh giá chung của nhiều quốc gia trên thế giới, các rối loạn liên quan đến tâm lý chiếm 20%- 25% dân số. Trong đó, trầm cảm là rối loạn rất thường gặp và phổ biến. Tỉ lệ trầm cảm chiếm 3-6% dân số. Trầm cảm thường gặp ở lứa tuổi đã trưởng thành, nguy cơ tái diễn khoảng 50%, nếu được điều trị có thể phục hồi hoàn toàn và ổn định, nếu không đươc điều trị có thể trở thành mạn tính. Nữ giới mắc trầm cảm nhiều gấp 3 lần nam giới (nữ chiếm 9% dân số, nam chiếm 3% dân số) [22]. Trầm cảm có thể gặp ở mọi vùng dân cư và mọi lứa tuổi, tần suất trầm cảm thay đổi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nghề nghiệp, giới tính, trình độ, mức sống, văn hóa xã hội và lứa tuổi [27]. Trầm cảm có thể gặp ở bất cứ tuổi nào, từ vị thành niên đến người già, nhưng trầm cảm hay gặp nhất là độ tuổi 40. Và đặc biệt là phụ nữ tuổi trung niên. Ở hầu hết các quốc gia, không phân biệt về văn hóa, đều thấy tỷ lệ trầm cảm ở nữ cao hơn ở nam từ 1,5 đến 3 lần. Lý do của sự khác biệt này có thể do khác nhau về hormone và do phụ nữ phải sinh con [1]. Theo khảo sát của tổ chức Chăm sóc Sức khỏe Phụ nữ Trung niên Melbourne - Úc, khoảng 40% phụ nữ trung niên thường gặp phải những căng thẳng thần kinh, buồn rầu và trầm cảm. Còn theo nghiên cứu của bệnh viện Từ Dũ, tỷ lệ trầm cảm ở phụ nữ quanh tuổi mãn kinh tại Việt Nam lên đến 38% [Dẫn theo 18]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh trầm cảm cướp đi mỗi năm khoảng 850.000 nhân mạng, đến năm 2020 trầm cảm sẽ là căn bệnh xếp thứ 2 trong số những căn bệnh phổ biến toàn cầu với 121 triệu người mắc bệnh [25]. Thông thường, hầu hết bệnh nhân trầm cảm được trị liệu bằng liệu pháp hóa dược. Nhưng như chúng ta biết, thuốc chống trầm cảm có rất nhiều tác dụng phụ như đau đầu, chóng mặt, hồi hộp, run tay, táo bón một số thuốc khi dùng ở giai đoạn đầu có khi làm tăng nguy cơ tự sát ở bệnh nhân [34]. Trong khi đó, một số nghiên cứu chỉ ra rằng, khi kết hợp thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lí trong 4
10. điều trị trầm cảm thì cho kết quả tốt trên 71%, còn nếu điều trị đơn độc thuốc chỉ đạt tỉ lệ 61%. Ngày nay, sự phát triển của trị liệu tâm lí như là một hướng điều trị chính đã được chấp nhận rộng rãi. Liệu pháp hành vi – nhận thức thực chất là sự kết hợp giữa các kĩ thuật của liệu pháp hành vi và liệu pháp nhận thức. Các liệu pháp hành vi – nhận thức đều có những kĩ thuật chung: xác định mục tiêu; đánh giá hành vi – nhận thức; tự giám sát; giải quyết vấn đề; kích hoạt hoạt hành vi và phòng ngừa tái phát [16]. Mục tiêu của trị liệu nhận thức – hành vi là giúp người bệnh giải quyết được những rối loạn tâm thần của họ, nó có những đóng góp rất đáng kể không chỉ công tác điều trị và phòng ngừa các chứng bệnh tâm thần mà còn giúp giải quyết các vấn đề khác của y học (phục hồi các chứng bệnh thực thể, chăm sóc sức khỏe cộng đồng) và xã hội [8]. Từ những mong muốn mang lại hiệu quả trong việc điều trị cho bệnh nhân trầm cảm, chúng tôi chọn đề tài: “Can thiệp tâm lí cho một trường hợp nữ bệnh nhân trầm cảm tuổi trung niên”. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Điểm luận một số nghiên cứu về trầm cảm và điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lí - Trình bày một số vấn đề lý luận liên quan đến rối loạn trầm cảm. - Đánh giá tâm lý cho một trường hợp nữ bệnh nhân trầm cảm tuổi trung niên. - Áp dụng các liệu pháp tâm lí đối với trường hợp bệnh nhân trầm cảm tuổi trung niên. - Đánh giá hiệu quả của liệu pháp tâm lí đối với một trường hợp bệnh nhân trầm cảm tuổi trung niên. - Đưa ra kết luận và kiến nghị cho ca lâm sàng. 3. Khách thể nghiên cứu Trường hợp một bệnh nhân nữ trầm cảm tuổi trung niên. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp quan sát lân sàng. - Phương pháp hỏi chuyện lâm sàng. 5