Luận văn Cải thiện sinh kế cho hộ dân xã Đắk Plao, huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông khi phải di dời do dự án Thuỷ Điện Đồng Nai 3

Nội dung tài liệu: Luận văn Cải thiện sinh kế cho hộ dân xã Đắk Plao, huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông khi phải di dời do dự án Thuỷ Điện Đồng Nai 3

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ĐẶNG THỊ THU VÂN CẢI THIỆN SINH KẾ CHO HỘ DÂN XÃ ĐẮK PLAO, HUYỆN ĐẮK GLONG, TỈNH ĐẮK NÔNG KHI PHẢI DI DỜI DO DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN ĐỒNG NAI 3 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT ------------------------- ĐẶNG THỊ THU VÂN CẢI THIỆN SINH KẾ CHO HỘ DÂN XÃ ĐẮK PLAO, HUYỆN ĐẮK GLONG, TỈNH ĐẮK NÔNG KHI PHẢI DI DỜI DO DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN ĐỒNG NAI 3 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN VĂN GIÁP TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
3. -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do tôi tiến hành khảo sát, phỏng vấn lãnh đạo, người dân, tham khảo tài liệu để viết. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được trích nguồn và có độ chính xác cao nhất trong tầm hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 07 năm 2017 Tác giả Đặng Thị Thu Vân
4. -ii- LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến toàn thể quý Thầy, Cô giáo cùng các anh chị nhân viên Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright đã nhiệt tình chia sẻ kiến thức và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập tại trường. Tôi xin phép được gửi tới Thầy Nguyễn Văn Giáp người đã trực tiếp hướng dẫn tôi đề tài này lời cảm ơn sâu sắc nhất. Trong quá trình hướng dẫn, Thầy đã gợi mở cách tiếp cận và nhiệt tình trao đổi những vướng mắc đề tài gặp phải để giúp tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin được gửi lời cảm ơn đến các cán bộ tại Trung tâm phát triển quỹ đất huyện Đắk Glong, các cán bộ tại Phòng Tài nguyên và môi trường huyện Đắk Glong, cán bộ tại xã Đắk Plao và các cán bộ làm việc tại Ban QLDA thủy điện 6 đã giúp đỡ tôi trong quá trình phỏng vấn, điều tra khảo sát và cung cấp những thông tin hữu ích phục vụ cho bài luận văn. Cuối cùng, cảm ơn những người thân trong gia đình đã luôn động viên tôi trong suốt thời gian học tập tại chương trình. Học viên Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Đặng Thị Thu Vân
5. -iii- TÓM TẮT Nghiên cứu được thực hiện trong bối cảnh người dân xã Đắk Plao, huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông phải di dời cả xã đến nơi ở mới TĐCĐC để nhường chỗ cho công trình Thủy điện Đồng Nai 3. Người dân về nơi ở mới đã hơn 6 năm với nhà xây mới, cơ sở hạ tầng tốt hơn, đi lại gần trung tâm huyện hơn nhưng vấn đề đền bù cho người dân vẫn chưa được giải quyết xong và người dân bị động trông chờ chính sách hỗ trợ Nhà nước. Kết quả nghiên cứu đề tài dựa trên khung phân tích sinh kế bền vững của Bộ phát triển quốc tế Vương quốc Anh (DFID, 1999) phân tích năm yếu tố của nguồn vốn sinh kế nhằm đánh giá những trở ngại trong việc cải thiện sinh kế của các hộ dân. Với 85% hộ nghèo có trình độ dân trí thấp có lối sống chủ yếu dựa vào thiên nhiên nên khi tài nguyên thiên nhiên không còn ưu đãi cho họ cộng thêm cách chi tiêu không hợp lý nên tiền đền bù phần lớn tiêu hết và bị động trong chiến lược sinh kế để duy trì cuộc sống của mình. Từ kết quả nghiên cứu, đề tài đã đề ra một số nhóm giải pháp để cải thiện sinh kế các hộ dân: Thứ nhất, Nhóm chính sách về nguồn vốn con người: động viên trẻ em trong độ tuổi đi học đến trường, quan tâm giáo dục với nữ giới, thực hiện KKHGĐ, tăng đào tạo nghề nông thôn và định hướng đầu ra sau khi học xong. Thứ hai, Nhóm chính sách về nguồn vốn tự nhiên: đảm bảo đền bù thỏa đáng cho người dân về đất đai và quan tâm nguồn nước tưới cho người dân. Thứ ba, Nhóm chính sách về nguồn vốn tài chính: hướng dẫn người dân cách chi tiêu hợp lý, cách tiết kiệm tiền cho tương lai và luôn theo dõi giám sát sử dụng vốn vay của bà con để phát huy được hiệu quả kinh tế. Thứ tư, Nhóm chính sách về nguồn vốn vật chất: đảm bảo nguồn nước sinh hoạt cho người dân và xây dựng chợ nông thôn để người dân có điều kiện trao đổi hàng hóa tạo thêm việc làm cho người dân và hạn chế được tình trạng tăng giá khi cả xã chỉ phụ thuộc vào các quầy tạp hóa. Thứ năm, Nhóm chính sách về nguồn vốn xã hội: tăng cường vai trò của hội nông dân và lịch họp thôn cần được thông báo cụ thể đến từng hộ. Thứ sáu, Các khuyến nghị với Chính quyền khi phải di dân làm công trình thủy điện: thực hiện điều tra xã hội học để đạt được sự đồng thuận của người dân trước khi triển khai dự án thủy điện, bên cạnh đó đạo đức nghề nghiệp với người làm công tác TĐCĐC là vấn đề ảnh hưởng đến lợi ích của người dân nên cần có các biện pháp răn đe, xử lý nghiêm khi vi phạm và để tránh thất thoát tiền đền bù, đền bù sai đối tượng cần có các quy định cụ thể, rõ ràng, nhất quán giữa các cấp chính quyền.
6. -iv- MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii TÓM TẮT ............................................................................................................................. iii MỤC LỤC ............................................................................................................................ iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ................................................................................... vii CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU .................................................................................................... 1 1.1 Bối cảnh và vấn đề chính sách ................................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 4 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 5 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 5 1.5 Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 5 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .......... 6 2.1 Các khái niệm ............................................................................................................... 6 2.2 Khung phân tích ........................................................................................................... 7 2.3 Các nghiên cứu trước có liên quan ............................................................................... 9 2.4 Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................... 11 2.4.1 Tiến trình nghiên cứu .......................................................................................... 11 2.4.2 Thiết kế bảng câu hỏi .......................................................................................... 12 2.4.3 Cách thức chọn mẫu khảo sát .............................................................................. 12 2.4.4 Cách thu thập dữ liệu khảo sát............................................................................. 13 2.4.5 Phương pháp phân tích số liệu ............................................................................ 14 CHƯƠNG 3. TỔNG QUAN KHU VỰC NGHIÊN CỨU .................................................. 15 3.1 Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên............................................................................... 15 3.2 Đặc điểm dân số và hoạt động sinh kế ....................................................................... 15 3.3 Điều kiện kinh tế xã hội xã Đắk Plao ......................................................................... 16 3.4 Các chính sách bồi thường, hỗ trợ đối với người dân ................................................ 17 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................................ 19
7. -v- 4.1 Nguồn vốn sinh kế của các hộ tái định cư tại xã Đắk Plao ........................................ 19 4.1.1 Nguồn vốn con người .......................................................................................... 19 4.1.2 Nguồn vốn tự nhiên ............................................................................................. 22 4.1.3 Nguồn vốn tài chính ............................................................................................ 25 4.1.4 Nguồn vốn vật chất .............................................................................................. 27 4.2 Bối cảnh tổn thương ................................................................................................... 33 4.3 Chiến lược sinh kế ứng phó với tổn thương ............................................................... 35 4.4 Kết quả sinh kế ........................................................................................................... 35 4.5 Ghi nhận một số kết quả phỏng vấn sâu .................................................................... 37 4.6 Bất cập trong cải thiện sinh kế tại xã Đắk Plao .......................................................... 38 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ...................................... 41 5.1 Kết luận ...................................................................................................................... 41 5.2 Khuyến nghị chính sách ............................................................................................. 42 5.2.1 Nhóm chính sách về nguồn vốn con người ......................................................... 42 5.2.2 Nhóm chính sách về nguồn vốn tự nhiên ............................................................ 42 5.2.3 Nhóm chính sách về nguồn vốn tài chính ........................................................... 42 5.2.4 Nhóm chính sách về nguồn vốn vật chất ............................................................. 42 5.2.5 Nhóm chính sách về nguồn vốn xã hội ............................................................... 43 5.2.6 Các khuyến nghị với Chính quyền khi phải di dân làm công trình thủy điện ..... 43 5.3 Hạn chế của đề tài ...................................................................................................... 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 44 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 47
8. -vi- DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt Association of South East ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á Asian Nations BHYT - Bảo hiểm y tế BQLDATĐ - Ban quản lý dự án thủy điện CCB - Cựu chiến binh Department for International Cơ quan phát triển Quốc tế - Vương quốc DFID Development Anh DTTS Dân tộc thiểu số EVN Vietnam Electricity Tập đoàn điện lực Việt Nam GCNQSDĐ - Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB - Giải phóng mặt bằng HĐND - Hội đồng nhân dân KHHGĐ - Kế hoạch hóa gia đình NN&PTNT - Nông nghiệp và phát triển nông thôn Organization for Economic OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Cooperation and Development TĐC - Tái định cư TĐCĐC - Tái định canh định cư THCS - Trung học cơ sở TN - Thanh niên UBND - Ủy ban nhân dân
9. -vii- DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Hình 1.1 Bản đồ thủy điện Đồng Nai 3 ...........................................................................................1 Hình 1.2 Bản đồ Khu tái định cư xã Đắk Plao.................................................................................2 Sơ đồ 2.1 Khung phân tích sinh kế bền vững theo DFID ............................................................... 7 Sơ đồ 2.2 Sơ đồ tiến trình thực hiện nghiên cứu .......................................................................... 11 Bảng 2.1 Thống kê số mẫu điều tra theo thôn tại xã Đắk Plao ..................................................... 13 Bảng 4.1 Thông tin chung về hộ gia đình ..................................................................................... 19 Hình 4.1 Thành phần hộ dân tộc trong phiếu điều tra .................................................................. 19 Hình 4.2 Trình độ học vấn (không học và tiểu học) của chủ hộ ................................................... 20 Hình 4.3 Tỷ lệ hộ gia đình có trên 2 con theo dân tộc .................................................................. 20 Hình 4.4 Trình độ học vấn thấp (không học và tiểu học) theo giới tính ....................................... 21 Bảng 4.2 Tỷ lệ hộ có trẻ em nữ bỏ học so với hộ có trẻ em nam bỏ học theo dân tộc ................. 21 Bảng 4.3 Tỷ lệ chủ hộ có trình độ thấp (không học và tiểu học) theo dân tộc ............................. 22 Hình 4.5 Địa hình rẫy dốc ............................................................................................................. 23 Hình 4.6 Đường vào rẫy ............................................................................................................... 23 Hình 4.7 Khu vực lòng hồ thủy điện Đồng Nai 3 (Đắk Plao cũ) .................................................. 24 Hình 4.8 Tình hình nước tưới ....................................................................................................... 25 Hình 4.9 Mục đích sử dụng tiền bồi thường của hộ dân ............................................................... 26 Hình 4.10 Tình hình vay mượn ..................................................................................................... 26 Hình 4.11 Tình hình điện thắp sáng .............................................................................................. 27 Hình 4.12 Tình hình đường giao thông ........................................................................................ 27 Hình 4.13 Tình hình nước sinh hoạt ............................................................................................. 28 Hình 4.14 Tình hình truyền hình .................................................................................................. 29 Hình 4.15 Tình hình loa ................................................................................................................ 29 Hình 4.16 Tình hình trường học ................................................................................................... 29
10. -viii- Hình 4.17 Tình hình nhà văn hóa ................................................................................................. 30 Hình 4.18 Tình hình trạm y tế ....................................................................................................... 30 Bảng 4.4 Biến động tài sản phục vụ sản xuất ở nơi mới .............................................................. 31 Hình 4.19 Biến động tài sản sinh hoạt tăng ở nơi mới ................................................................. 32 Hình 4.20 Tỷ lệ hộ có người tham gia vào các tổ chức ................................................................ 32 Hình 4.21 Tỷ lệ hộ thu thập các nguồn thông tin ......................................................................... 33 Hình 4.22 Tỷ lệ hộ chịu ảnh hưởng của cú sốc............................................................................. 34 Hình 4.23 Tỷ lệ hộ phân theo các khoản chi nhiều ........................................................................36