Luận văn Cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận văn Cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan hiện nay

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH PHƢƠNG THẢO CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TRONG NGÀNH HẢI QUAN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2011
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH PHƢƠNG THẢO CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TRONG NGÀNH HẢI QUAN HIỆN NAY Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Hiền HÀ NỘI - 2011
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THỦ TỤC 6 HÀNH CHÍNH TRONG NGÀNH HẢI QUAN 1.1. Hải quan và cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 6 1.1.1. Tổ chức và hoạt động của ngành Hải quan nhìn từ góc độ lí 6 luận nhà nước và pháp luật 1.1.2. Khái niệm thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 13 1.1.3. Đặc điểm của thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 24 1.2. Định hướng cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 26 1.2.1. Cải cách thủ tục hành chính theo hướng đơn giản hóa, công 26 khai, minh bạch và dễ tiếp cận 1.2.2. Bảo đảm tính ổn định của quy trình thủ tục hành chính 27 1.2.3. Cải cách thủ tục chính áp dụng phương pháp quản lý hiện đại 28 1.3 Phân loại thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 31 1.4. Ý nghĩa của cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 33 Chương 2: THỰC TRẠNG CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH 37 TRONG NGÀNH HẢI QUAN HIỆN NAY 2.1. Quan điểm của nhà nước về cải cách thủ tục hành chính trong 37 ngành Hải quan
4. 2.2. Thực trạng cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan 39 2.2.1. Thực trạng pháp luật về thủ tục hải quan với xu hướng cải cách 39 2.2.2. Thực trạng cải cách thủ tục hành chính đối với hoạt động xuất 45 nhập khẩu 2.2.3. Thực trạng thực hiện thủ tục hải quan điện tử 52 2.2.4. Xây dựng cơ chế một cửa quốc gia 69 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH 85 CHÍNH TRONG NGÀNH HẢI QUAN 3.1. Định hướng cải cách thủ tục hải quan từ nay đến năm 2020 85 3.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về thủ tục hải quan 91 3.3. Giải pháp thực hiện thủ tục hải quan điện tử 95 3.3.1. Xây dựng cơ sở pháp lý cho thủ tục hải quan điện tử trên cơ 95 sở nội luật hóa các chuẩn mực quốc tế 3.3.2. Nội luật hóa các chuẩn mực liên quan đến thủ tục hải quan 99 điện tử theo thứ tự ưu tiên 3.3.3. Xây dựng nguồn nhân lực trong môi trường thủ tục hải quan 103 điện tử 3.4. Giải pháp triển khai cơ chế một cửa quốc gia gắn với cải cách 106 thủ tục hành chính 3.4.1. Tiêu chuẩn hóa và hài hòa hóa quy trình thủ tục 106 3.4.2. Tiêu chuẩn hóa và hài hóa yêu cầu thông tin, chứng từ 108 3.4.3. Đẩy mạnh sự phối kết hợp với cơ quan nhà nước có liên quan 111 3.5. Phát triển công nghệ thông tin 113 KẾT LUẬN 116 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 118
5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin GDĐT : Giao dịch điện tử QLRR : Quản lý rủi ro TTHC : Thủ tục hành chính TTHQ : Thủ tục hải quan TTHQĐT : Thủ tục hải quan điện tử
6. Danh môc c¸c b¶ng Sè hiÖu Tªn b¶ng Trang b¶ng 2.1 Phân biệt cơ chế một cửa hành chính và cơ chế một cửa 84 quốc gia Danh môc c¸c H×NH Sè hiÖu Tªn h×nh Trang h×nh 2.1 Sơ đồ quy trình TTHQĐT 59 2.2 Sơ đồ quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu 71 2.3 Mô tả quy trình cấp phép 74 2.4 Quy trình thông quan hàng hóa 75
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong khoảng thời gian từ hơn một chục năm trở lại đây, đất nước ngày càng đổi mới theo chủ trương của Đảng đề ra, đặc biệt kể từ khi chúng ta bắt đầu thực hiện chủ trương cải cách nền hành chính nhà nước và bước đầu cải cách thủ tục hành chính (TTHC), ý nghĩa của TTHC đã được đánh giá đúng mức hơn. Vai trò của TTHC với tư cách là một bộ phận của cơ chế hành chính ngày càng có vai trò to lớn. TTHC là cơ sở và điều kiện cần thiết để cơ quan nhà nước giải quyết công việc của người dân và các tổ chức theo pháp luật, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức và các cơ quan có công việc cần giải quyết. Với tư cách là một bộ phận của TTHC, trong những năm qua ngành Hải quan luôn ý thức được tầm quan trọng của cải cách thủ tục hải quan (TTHQ) và xác định đây là một nhiệm vụ trọng tâm của toàn ngành. Bên cạnh đó, để hoàn thành trọng trách là người gác cửa nền kinh tế đất nước, xuất phát từ nhiệm vụ kiểm tra, giám sát đối với các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh lãnh thổ Việt Nam, cơ quan hải quan phải xây dựng các quy trình thủ tục xuất nhập khẩu đảm bảo vừa kiểm soát hải quan đối với hàng hóa, phương tiện vừa tạo thuận lợi cho thương mại hợp pháp, thu hút đầu tư nước ngoài. Hiện nay, các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hàng hóa, phương tiện vận tải tăng trưởng nhanh về số lượng theo từng năm. Về hình thức, "kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh cũng ngày càng đa dạng, đặc biệt là sự ra đời và phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử đã làm tăng tốc độ luân chuyển của hàng hóa" [13, tr. 5]. Bên cạnh đó dưới tác động của tự do hóa, toàn cầu hóa thương mại quốc tế, các quốc gia khi tham gia các tổ chức, diễn đàn quốc tế và khu vực đều phải tạo mọi điều kiện thuận lợi cho thương mại, dịch vụ hợp pháp hoạt
8. động và phát triển. Các tổ chức quốc tế hiện nay rất chú trọng tới đơn giản hóa, hài hòa hóa thủ tục hải quan, giảm thiểu tối đa chi phí trong quá trình làm thủ tục, góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Do đó, cơ quan hải quan ngày càng phải đối mặt với nhiều thách thức như môi trường làm việc phức tạp, biến đổi liên tục, khối lượng hàng hóa tăng nhanh, phương thức vận chuyển hàng hóa đa dạng, hiện đại (vận chuyển đa phương thức..), áp lực tạo thuận lợi thương mại cao (xử lý hàng hóa trong thời gian ngắn và hạn chế can thiệp trực tiếp vào hàng hóa ); phạm vi hoạt động của hải quan mở rộng và chuyên sâu (bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, ngăn chặn việc xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh bất hợp pháp các loại rác thải độc hại ), các hoạt động vi phạm pháp luật hải quan tinh vi và phức tạp; nguồn lực hạn chế Để giải quyết tổng thể những thách thức này thì việc cải cách TTHC trong ngành Hải quan là một trong những giải pháp hiệu quả. Tuy nhiên, để thực hiện giải pháp này, cơ quan Hải quan đồng thời phải thực hiện các yêu cầu tổng thể về hiện đại hóa: sửa đổi hệ thống pháp luật, tái cơ cấu tổ chức và sử dụng hợp lý nguồn nhân lực, phát triển và ứng dụng đồng bộ hệ thống công nghệ thông tin (CNTT) trong các khâu nghiệp vụ quản lý và tích hợp các hệ thống, TTHQ với dây chuyền cung ứng. Dưới sự tác động này, các chương trình, dự án về cải cách TTHC trong ngành Hải quan đã được chú trọng thực hiện trong nhiều năm qua và đã thu được nhiều kết quả tích cực. Do đó, việc nghiên cứu Đề tài "Cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan hiện nay" giữa bối cảnh hiện nay, hết sức có ý nghĩa về cả lý luận, thực tiễn và tính thời sự, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quàn lý nhà nước về hải quan, đáp ứng yêu cầu cải cách, hiện đại hóa hải quan theo định hướng chung của Đảng và của Nhà nước. 2. Tình hình nghiên cứu 2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước Hiện nay, việc cải cách TTHC được triển khai ở nhiều nước trên thế giới đặc biệt trong lĩnh vực hải quan bởi đây là một lĩnh vực liên quan trực
9. tiếp đến tạo thuận lợi thương mại, thu hút đầu tư và làm tăng khả năng cạnh tranh của mỗi quốc gia khi tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Các nghiên cứu của thế giới liên quan đến cải cách thủ tục hải quan hiện nay có thể kể tới các tài liệu như: Cải cách thủ tục xuất nhập khẩu hướng dẫn cho đối tượng thực thi (9/2008) của Ngân hàng thế giới, Sổ tay hiện đại hóa hải quan (2007); Kinh nghiệm cải cách thủ tục hải quan của các nước ASEAN (2009)... 2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Các nghiên cứu trong nước đối với cải cách thủ tục hành chính nói chung và đối với thủ tục hải quan nói riêng trong thời gian qua khá nhiều. Bởi đây là một vấn đề mang tính thời sự, là đòi hỏi đặt ra trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, được Đảng và Nhà nước coi là một trong những khâu đột phá của cải cách nền hành chính quốc gia. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài "Cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan hiện nay" bao gồm: Hoàn thiện thủ tục hải quan trong giai đoạn hiện nay (2006); Báo cáo chẩn đoán của chuyên gia Dự án hiện đại hải quan (2005), Báo cáo đề án đơn giản hóa thủ tục hành chính của Việt Nam: Tối đa hiệu quả từ cải cách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập WTO (2007) của Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ; Thủ tục hành chính về xuất nhập khẩu hàng hóa theo Luật Hải quan, những điểm tích cực và hạn chế (2007)... 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài TTHC trong ngành Hải quan rất đa dạng và được chia thành nhiều loại, trong đó TTHC trong hoạt động xuất nhập khẩu (thủ tục hải quan) được thực hiện một cách thường xuyên và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quàn lý nhà nước về hải quan. Đây được coi là thủ tục xương sống của ngành Hải quan hiện nay. Trong phạm vi đề tài, tác giả tập trung nghiên cứu những cải
10. cách TTHQ hiện nay nhằm tìm ra những mặt tích cực, hạn chế và đề xuất các giải pháp tương ứng. 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài Về mục đích, đề tài phân tích cải cách TTHC đối với hoạt động xuất nhập khẩu hiện nay của ngành Hải quan hiện nay, chỉ ra những ưu điểm và nhược điểm đồng thời đề xuất một số giải pháp khắc phục. Để đạt được mục đích, đề tài giải quyết những nhiệm vụ sau: - Phân tích và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về cải cách TTHC trong ngành Hải quan: Tổ chức và hoạt động của ngành Hải quan dưới góc độ lý luận nhà nước và pháp luật; Khái niệm TTHC trong ngành Hải quan; các nguyên tắc thực hiện TTHC trong ngành Hải quan... - Phân tích và đánh giá thực trạng cải cách TTHC hiện nay: Phân tích quy trình TTHQ hiện tại; Xây dựng TTHQĐT và cơ chế một cửa quốc gia - nội dung của cải cách thủ tục hành chính trong ngành Hải quan. - Đề xuất một số giải pháp cải cách TTHC trong ngành Hải quan trong thời gian tới. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Dựa trên chủ nghĩa Mác- Lê nin về chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh về quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về đường lối phát triển kinh tế ở Việt Nam, về hội nhập kinh tế quốc tế. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp tổng hợp, phân tích Đề tài có sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích nhằm hệ thống hóa một cách cơ bản các TTHC cơ bản, cốt lõi của ngành hải quan. Đó là các TTHC liên quan đến hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa qua biên giới.