Luận văn Các yêu cầu đối với quyết định hành chính của ủy ban nhân dân tỉnh - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Nội dung tài liệu: Luận văn Các yêu cầu đối với quyết định hành chính của ủy ban nhân dân tỉnh - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THU HIỀN CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hµ néi - 2012
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HÀ THU HIỀN CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Hồng Thái Hµ néi - 2012
3. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH 5 VÀ CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH 1.1. Ủy ban nhân dân tỉnh thực hiện chức năng quản lý nhà 5 nước chủ yếu thông qua việc ban hành quyết định hành chính 1.1.1. Quan niệm, bản chất, tính chất của quyết định hành 8 chính 1.1.2. Phân loại quyết định hành chính của Ủy ban nhân dân 12 tỉnh 1.2. Các yêu cầu đối với quyết định hành chính của ủy ban 18 nhân dân tỉnh 1.2.1. Yêu cầu về tính hợp pháp và tính hợp lý trong quyết 18 định hành chính của Ủy ban nhân dân tỉnh 1.2.2. Các yêu cầu đối với nội dung và hình thức quyết định 23 hành chính của Ủy ban nhân dân tỉnh 1.2.3. Các yêu cầu đối với thủ tục xây dựng và ban hành quyết 37 định hành chính của Ủy ban nhân dân tỉnh Chương 2: THỰC TRẠNG TÍNH HỢP PHÁP, HỢP LÝ CỦA 44 QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH DO ỦY BAN NHÂN
4. DÂN TỈNH BAN HÀNH VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ĐẢM BẢO CÁC YÊU CẦU HỢP PHÁP, HỢP LÝ CỦA QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH 2.1. Thực trạng tính hợp pháp, hợp lý của quyết định hành 44 chính do ủy ban nhân dân tỉnh ban hành 2.1.1. Thực trạng tính hợp pháp của quyết định hành chính do 44 Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành 2.1.2. Thực trạng tính hợp lý của quyết định hành chính do Ủy 63 ban nhân dân tỉnh ban hành 2.1.3. Nguyên nhân 73 2.2. Giải pháp nhằm đảm bảo các yêu cầu hợp pháp, hợp lý 89 đối với quyết định hành chính của ủy ban nhân dân tỉnh 2.2.1. Một số giải pháp chung 89 2.2.2. Một số giải pháp cụ thể 95 KẾT LUẬN 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 103 ii
5. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp tiết của đề tài Bước vào thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã có những bước tiến lớn trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội với tốc độ tăng trưởng GDP bình quân luôn ở mức cao, đời sống cũng như các quyền lợi chính đáng của nhân dân được quan tâm, cải thiện rõ rệt. Thế giới đặc biệt quan tâm đến Việt Nam, đặc biệt sau khi chúng ta trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Sau thời điểm vàng này hàng loạt các chương trình đầu tư từ nước ngoài đã đến với Việt Nam. Để đáp ứng và thích ứng với quá trình hội nhập đó, từ năm 2001 Đảng và Nhà nước đã thực hiện Chương trình cải cách nền hành chính quốc gia. Điều này tạo ra sự thuận lợi, thông thoáng không chỉ đối với các doanh nghiệp nước ngoài mà ngay cả các doanh nghiệp trong nước và chính người dân Việt. Và kết quả cải cách hành chính bước đầu đạt được nhiều thành tựu lớn. Tuy nhiên, có một số vấn đề bất cập, còn tồn tại và là trở ngại cho công cuộc cải cách này, trong đó phải kể đến tình trạng không đảm bảo các yêu cầu luật định của các văn bản do cơ quan nhà nước ban hành, đặc biệt là yêu cầu hợp pháp và hợp lý của quyết định hành chính do Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh ban hành. Về vấn đề này tại Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI đã chỉ rõ: "Tiếp tục xây dựng, từng bước hoàn thiện cơ chế kiểm tra tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền" [22]. Và để góp phần vào mục tiêu mà Đảng đã đề ra Nhà nước đã có rất nhiều các nỗ lực cải cách để hoàn thiện cơ chế kiểm tra tính hợp pháp, hợp lý các văn bản do cơ quan hành chính nhà nước ban hành trước hết thuộc về Nhận thức được ý nghĩa quan trọng đó, trên cơ sở sự hướng dẫn tận tình của GS.TS Phạm Hồng Thái - Chủ nhiệm Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả đã chọn đề tài "Các yêu cầu đối với quyết định hành chính của Ủy 1
6. ban nhân dân tỉnh - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" để làm luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Mục tiêu nghiên cứu 1. Làm rõ những vấn đề lý luận về quyết định hành chính và các yêu cầu đối với quyết định hành chính của UBND tỉnh. 2. Đánh giá thực trạng đáp ứng các yêu cầu hợp pháp và hợp lý của các quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. 3. Đưa ra phương hướng, biện pháp bảo đảm tính hợp pháp, hợp lý của các quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. 3. Tình hình nghiên cứu Trong những năm vừa qua đã có khá nhiều các nghiên cứu, bài viết liên quan đến đề tài luận văn đã chọn. Trong đó có những đề tài có đối tượng nghiên cứu liên quan gần với luận văn như luận văn của tác giả Nguyễn Đình Hào (2002): "Các yêu cầu đối với quyết định của cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam" [23]. Đề tài này có mức độ nghiên cứu rộng hơn khi đề cập đến tổng thể các yêu cầu đối với hệ thống cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam chứ không đi sâu vào nghiên cứu riêng UBND cấp tỉnh như luận văn đã thực hiện. Hay luận văn "Quyết định quản lý nhà nước của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh- Những vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả Đỗ Công Quân (2000). Và tác giả Phạm Thị Hồng Quyên với luận văn "Cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế "một cửa" tại Ủy ban nhân dân các quận của Thành phố Hà Nội" hiện đang được lưu giữ tại thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội. Đặc biệt là cuốn "Sổ tay nghiệp vụ soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp" của tập thể tác giả Bộ Tư pháp do Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính Nguyễn Quốc Việt làm chủ biên (2007) 2
7. Bên cạnh đó là những bài viết như: "Làm tốt việc kiểm tra, xử lý văn bản quy phạm pháp luật khi phối hợp chặt chẽ" của tác giả Huy Anh trên báo điện tử ngày 15 tháng 02 năm 2011, hay bài viết "Gần 6.900 văn bản trái luật đã được ban hành" của tác giả Hoàng Khuê trên báo điện tử ngày 25 tháng 11 năm 2008, tác giả Ngọc Ước với bài "Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật (Bộ Tư pháp): Nhắc nhở sai phạm của 7 bộ, 13 tỉnh", ngày 23 tháng 9 năm 2010... Với tinh thần học hỏi và tiếp thu, trên cơ sở những kết quả tự nghiên cứu, luận văn xin cung cấp các cơ sở khoa học và thực tế cho việc đảm bảo các yêu cầu đối với quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành để góp phần đảm bảo các yêu cầu pháp luật quy định, trong đó nhấn mạnh đặc biệt về việc đảm bảo yêu cầu hợp pháp và hợp lý. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là một số vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về các yêu cầu đối với quyết định hành chính của UBND tỉnh trong thời gian qua. Trên cơ sở đó đưa ra những phương hướng, giải pháp để đảm bảo các yêu cầu này, đặc biệt là yêu cầu hợp pháp và hợp lý. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận về các yêu cầu đối với quyết định hành chính của UBND tỉnh; Nghiên cứu và phân tích những thành tựu và bất cập của trong việc đảm bảo các yêu cầu hợp pháp và hợp lý, để đưa ra những kiến nghị nhằm đảm bảo các yêu cầu đối với quyết định do UBND tỉnh ban hành với tinh thần thiện chí và xây dựng với các tài liệu được thu thập trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2011. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 3
8. nghĩa (XHCN) và về vấn đề đảm bảo các yêu cầu đối với quyết định hành chính của UBND tỉnh, đề tài tập trung nghiên cứu, phân tích một số vấn đề lý luận và thực tiễn xoay quanh các yêu cầu đối với loại quyết định này. Đề tài sử dụng phương pháp cụ thể như: phân tích, tổng hợp, so sánh... để nghiên cứu những quy định của pháp luật hiện hành, thực tiễn, áp dụng pháp luật và đưa ra một số phương hướng, giải pháp nhằm đảm bảo các yêu cầu của quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. 6. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn - Luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận về quyết định hành chính, các yêu cầu đối với quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. - Đánh giá thực trạng đáp ứng yêu cầu hợp pháp, hợp lý trong các quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. - Đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm đảm bảo các yêu cầu của quyết định hành chính do UBND tỉnh ban hành. - Với kết quả đạt được, luận văn là tài liệu tham khảo cho những nhà làm luật, cơ quan nghiên cứu. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quyết định hành chính và các yêu cầu đối với quyết định hành chính của Ủy ban nhân dân tỉnh. Chương 2: Thực trạng tính hợp pháp, hợp lý của quyết định hành chính do Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành và giải pháp nhằm đảm bảo các yêu cầu hợp pháp, hợp lý của quyết định hành chính. 4
9. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH VÀ CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH 1.1. ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH THỰC HIỆN CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC CHỦ YẾU THÔNG QUA VIỆC BAN HÀNH QUYẾT ĐỊNH HÀNH CHÍNH Theo quy định tại Điều 2 Luật tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) và UBND ngày 26 tháng 11 năm 2003: "Ủy ban nhân dân do Hội đồng nhân dân bầu là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân cùng cấp và cơ quan nhà nước cấp trên" [32]. Như vậy, với mỗi cấp địa phương ta có thể nhận thấy rõ địa vị pháp lý tương ứng của UBND cấp đó. Cụ thể với UBND tỉnh ta có thể hiểu đó là cơ quan hành chính nhà nước ở cấp tỉnh do HĐND cấp tỉnh bầu, là cơ quan chấp hành của HĐND tỉnh, chịu trách nhiệm trước HĐND cấp tỉnh và cơ quan nhà nước cấp trên. Cũng theo quy định hiện hành tại Điều 2 Luật tổ chức HĐND và UBND năm 2003: "Ủy ban nhân dân thực hiện chức năng quản lý nhà nước ở địa phương, góp phần đảm bảo sự chỉ đạo, quản lý thống nhất trong bộ máy hành chính nhà nước từ trung ương tới cơ sở" [32]. Đây là quy định chung cho UBND các cấp. Từ đó suy ra UBND cấp tỉnh chính là cơ quan quản lý nhà nước cao nhất ở địa phương, là cầu nối giữa trung ương và địa phương, có trách nhiệm bảo đảm sự chỉ đạo, quản lý thống nhất, thông suốt trong bộ máy hành chính nhà nước từ trung ương tới cơ sở. Về tổ chức của UBND nói chung hiện đang được quy định tại Điều 119 Luật tổ chức HĐND và UBND ngày 26/11/2003. Theo đó, UBND tỉnh do HĐND tỉnh bầu ra và gồm có Chủ tịch, Phó Chủ tịch và Ủy viên. Phương 5
10. thức làm việc của UBND tỉnh là thảo luận tập thể và quyết định theo đa số. Giúp việc cho UBND tỉnh là các cơ quan chuyên môn. Các cơ quan này sẽ đồng thời chịu sự chỉ đạo, quản lý của hai cơ quan. Một là, của chính UBND tỉnh về mặt tổ chức, biên chế và công tác của UBND tỉnh; hai là, chịu sự chỉ đạo, kiểm tra về mặt nghiệp vụ của cơ quan cấp trên. Để thực hiện chức năng quản lý nhà nước trên địa bàn tỉnh, UBND tỉnh có thể sử dụng rất nhiều các hình thức hoạt động khác nhau: các hình thức pháp lý, các hình thức ít hay không mang tính pháp lý. Tuy nhiên, hình thức chủ yếu là xây dựng và ban hành quyết định hành chính. Có thể nói hoạt động ban hành quyết định hành chính chiếm vị trí quan trọng nhất trong hoạt động hành chính, bởi vì hầu hết mọi hình thức hoạt động quản lý khác trong hoạt động hành chính đều trực tiếp hoặc gián tiếp nhằm phục vụ cho công tác xây dựng và ban hành các loại quyết định hành chính, cũng như để tổ chức thực hiện các quyết định đó trên thực tế. Do đó, để thực hiện chức năng chấp hành và điều hành của mình UBND tỉnh buộc phải sử dụng quyết định hành chính. Hơn nữa, với chủ trương nâng cao hiệu quả hoạt động hành chính và thực hiện chương trình cải cách nền hành chính nhà nước thì quyết định hành chính của UBND tỉnh nói chung và các cấp trở thành câu chuyện trung tâm hơn bao giờ hết. Trước hết, UBND tỉnh có quyền ban hành loại văn bản nào? Điều này rất quan trọng bởi thông thường có ba loại quyết định hành chính. Một là quyết định hành chính chủ đạo, hai là quyết định hành chính quy phạm và ba là quyết định hành chính cá biệt. Theo Điều 124 Hiến pháp 1992 sửa đổi bổ sung năm 2001 thì "Ủy ban nhân dân trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn do pháp luật quy định, ra quyết định, chỉ thị và kiểm tra việc thi hành những văn bản đó" [31]. Với vai trò của một Chính phủ thu nhỏ ở địa phương, nên quyết định, chỉ thị của UBND nói chung và UBND tỉnh nói riêng cũng được ban hành 6