Luận văn Bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo pháp luật Việt Nam và pháp luật của một số nước hữu quan

Nội dung tài liệu: Luận văn Bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo pháp luật Việt Nam và pháp luật của một số nước hữu quan

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG KIM KHUYÊN BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG VIỆT NAM ĐI LÀM VIỆC Ở NƢỚC NGOÀI THEO PHÁ P LUÂṬ VIÊṬ NAM VÀ PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ NƢỚC HỮU QUAN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2011
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT HOÀNG KIM KHUYÊN BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG VIỆT NAM ĐI LÀM VIỆC Ở NƢỚC NGOÀI THEO PHÁ P LUÂṬ VIÊṬ NAM VÀ PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ NƢỚC HỮU QUAN Chuyên ngành : Luâṭ Quố c tế Mã số : 60 38 60 LUÂṆ VĂN THAC̣ SI ̃ LUÂṬ HOC̣ Người hướ ng dẫn khoa hoc̣ : PGS.TS. Nguyêñ Trung Tín Hà Nội - 2011
3. DANH MỤC CÁC SƠ ĐỔ Số hiệu, Tên Sơ đồ Trang Sơ đồ Sơ đồ 2.1 Thị phần xuất khẩu của Việt Nam trên thế giới 37 DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng biểu Bảng 2.1 Lƣợng xuất khẩu lao động tại các thị trƣờng 38 Bảng 2.2 Tổng hợp lao động và ngành nghề 39 MỤC LỤC Lời cam đoan Mục lục Danh muc̣ cá c sơ đồ Danh muc̣ cá c bảng MỞ ĐẦ U Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỂ LÝ LUẬN CƠ BẢN TRONG TƢ
4. PHÁP QUỐ C TẾ VỀ BẢO VỆ QUYỀN V À LỢI ÍCH CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG ĐI LÀM VIỆC Ở NƢỚC NGOÀI 7 1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về hoaṭ đôṇ g đƣa ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài 7 1.1.1. Lịch sử của quá trình xuất khẩu lao động ở Viêṭ Nam 7 1.1.2. Quan niệm về bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài 13 1.1.2.1. Thuật ngữ xuất khẩu lao động 13 1.1.2.2. Thuật ngữ bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài 19 1.2. Pháp luật quốc tế về bảo vệ ngƣời lao động di cƣ 21 1.3. Xung đôṭ pháp luâṭ trong viêc̣ di chuyển lƣc̣ lƣơṇ g lao đôṇ g tƣ̀ nƣớc này tới nƣớc khác 28 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG ĐIỀU CHỈNH CỦ A PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ PHÁ P LUÂṬ CỦ A ĐÀ I LOAN , HÀN QUỐC VỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG VIÊṬ NAM ĐI LÀM VIỆC Ở NƢỚC NGOÀI 36 2.1. Thực trạng hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn 2006 – 6/2010 36 2.2. Chính sách, pháp luật Việt Nam điều chỉnh về hoạt động xuất khẩu lao đôṇ g 43 2.3. Bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài theo pháp luâṭ của Đài Loan và Hàn Quốc 48 2.3.1. Pháp luật của Đài Loan 48 2.3.2. Pháp luật của Hàn Quốc 57 2.4. Các phƣơng thức bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài 79 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG VỀ BẢO VỆ
5. QUYỀN VÀ LỢI ÍCH CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG VIỆT NAM ĐI LÀM VIỆC Ở NƢỚC NGOÀI 88 3.1. Phƣơng hƣớng hoàn thiện 88 3.2. Một số giải pháp nâng cao chất lƣợng về bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài 100 KẾ T LUÂṆ 107 DANH MUC̣ CÁ C DOANH NGHIÊP̣ ĐƢƠC̣ CẤ P PHÉ P XUẤ T KHẨ U LAO ĐÔṆ G 109 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 129
6. MỞ ĐẦ U 1. Lý do lựa chọn đề tài Trong thời đaị toàn cầu hóa không chỉ đặc trƣng bởi tự do hóa thƣơng mại , dịch vụ, đầu tƣ và vốn , mà còn bởi phong trào xuyên quốc gia của ngƣời dân để tìm kiếm cuộc sống tốt hơn và có cơ hội việc làm nhi ều hơn . Vì vậy, ngƣời lao động di chuyển từ nƣớc này sang nƣớc khác đã trở thành hiện tƣợng khá phổ biến, tuy không nhộn nhịp nhƣ tƣ bản và công nghệ nhƣng lao động cũng là một yếu tố sản xuất ngày càng vƣợt biên giới tìm nơi có mức thù lao cao hơn. Tuy nhiên, khác với sự di chuyển của lao động trí thức đã có từ trƣớc thì xuất và nhập khẩu lao động giản đơn hay lao động chân tay, lao động phổ thông là hiện tƣợng không còn mới trong gian đoạn hiện nay. Trên thế giới hiêṇ taị , có hai loại lao động di cƣ cơ bản: di cƣ từ vùng này đến vùng khác trong phạm vi biên giới của một quốc gia và di cƣ từ quốc gia này đến quốc gia khác. Trong phạm vi luâṇ văn chỉ đề cập đến vấn đề lao đôṇ g di cƣ tƣ̀ quốc gia này tới quốc gia khác , với viêc̣ tâp̣ trung nghiên cƣ́ u sâu trong liñ h vƣc̣ bảo vê ̣quyền và lơị ích của ngườ i lao đ ộng di cư, nhất là đối vớ i lao đôṇ g Viêṭ Nam khi đi là m viêc̣ ở nướ c ngoà i , còn những vấn đề về quản lý ngƣời lao đôṇ g ; các thủ tục ký kết hợp đồng liên qua n tới viêc̣ ngƣời lao đôṇ g đi làm viêc̣ ở nƣớc ngoài ; quy trình tuyển choṇ lao đôṇ g ; đào taọ và dạy nghề cho ngƣời lao động ... chỉ đƣợc xem xét gián tiếp , bởi nhƣ̃ng hoaṭ đôṇ g này có mối liên quan và tác đôṇ g tới hoaṭ đôṇ g bảo vê ̣quyền và lơị ích của ngƣời lao động di cƣ . Không riêng gì Viêṭ Nam mà các nƣớc trên thế giới đều coi hoaṭ đôṇ g xuất khẩu lao đôṇ g là hoaṭ đôṇ g mũi nhoṇ trong chiến lƣơc̣ giải quyết viêc̣ làm cho ngƣời lao động , tạo nguồn thu nhập , nâng cao tay nghề cho chính ngƣời lao đôṇ g và tăng quỹ ngân sách nhà nƣớc ... Các năm vừa qua là những 1
7. năm hoạt động xuất khẩu lao động liên tục chịu tác động của khủng hoảng tài chính toàn cầu. Trong nửa đầu năm 2009, các nƣớc tiếp nhận lao động nƣớc ngoài vẫn bị ảnh hƣởng nặng nề của cuộc khủng hoảng làm nhu cầu lao động giảm đi, một bộ phận đáng kể lao động mất việc làm, nhiều nƣớc áp dụng chính sách bảo hộ lao động trong nƣớc, thực hiện các biện pháp hạn chế nhận lao động nƣớc ngoài, có một số nƣớc tạm dừng tiếp nhận lao động nƣớc ngoài trong một số lĩnh vực... Vì vậy công tác đƣa ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài trong những năm qua không chỉ ở các nƣớc mà ở nƣớc ta cũng gặp nhiều khó khăn, nhu cầu nhận lao động mới giảm rõ rệt; đồng thời nhiều lao động Việt Nam làm việc ở nƣớc ngoài không có giờ làm thêm, một bộ phận thiếu việc làm, thu nhập giảm nhiều so với thời kỳ trƣớc. Trong bối cảnh đó, Bộ Lao động – Thƣơng binh và Xã hội đã chỉ đạo triển khai nhiều giải pháp nhằm ổn định thị trƣờng xuất khẩu lao động, tiếp tục đƣa lao động mới đi, chuẩn bị các điều kiện để đẩy mạnh đƣa lao động đi khi nhu cầu lao động thế giới tăng lên; đồng thời tăng cƣờng các biện pháp bảo vệ quyền lợi cho ngƣời lao động làm việc ở nƣớc ngoài trong điều kiện không thuận lợi nhƣ trƣớc kia. Kết quả là tình hình ngƣời lao động Viêṭ Nam làm việc ở nƣớc ngoài vẫn tƣơng đối ổn định, vẫn đƣa đƣợc số lƣợng lao động tƣơng đối lớn đi làm việc ở nƣớc ngoài. Bên cạnh đó, cũng có tồn tại nhiều trƣờng hợp tạo ra làn sóng phản đối dữ dội từ nhiều phía về việc đƣa ngƣời Việt Nam ra nƣớc ngoài cũng nhƣ nhập khẩu lao động phổ thông từ phía bên ngoài vào trong nƣớc. Trƣớc tình hình này, với Luật Ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài theo hợp đồng năm 2006, có hiệu lực vào năm 2007 và các văn bản hƣớng dẫn đƣợc ban hành, hệ thống pháp luật điều chỉnh các hoạt động trong lĩnh vực đƣa ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài nhìn chung đã đồng bộ, tạo hành lang pháp lý để điều chỉnh hoạt động xuất khẩu lao động, phù hợp với tình hình thực tế trong nƣớc và quốc tế, tạo thuận lợi cho hoạt 2
8. động của các doanh nghiệp và bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời lao động. Nhƣng so với chính sách về xuất nhập khẩu lao động của một số nƣớc nhƣ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, các nƣớc UAE thì chính sách của chúng ta chƣa thƣc̣ sƣ ̣ đảm bảo về quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi ra nƣớc ngoài. Trên thực tế vẫn có những vi phạm về ký kết hợp đồng đƣa ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài, hợp đồng có nhiều điều khoản gây bất lợi cho ngƣời lao động, hợp đồng có nội dung không phù hợp với hợp đồng cung ứng lao động đƣợc ký kết giữa đơn vị ở trong nƣớc đƣợc phép đƣa ngƣời lao động Việt Nam ra nƣớc ngoài với bên nƣớc ngoài về tiền lƣơng, thời giờ nghỉ ngơi, tiền làm thêm giờ, bảo hiểm xã hội, Chính vì lẽ đó mà tác giả đã mạnh dạn chọn “Bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo pháp luật Việt Nam và pháp luật một số nước hữu quan” là đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Ở nƣớc ta trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề xuất khẩu lao đôṇ g , nhƣng chủ yếu các bài viết, đề tài nghiên cứu đó xem xét dƣới khía caṇ h kinh tế nhƣ : Nguyễn Lƣơng Trào (1993): Mở rộng và nâng cao hiệu quả việc đưa lao động đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài - Luận án tiến sĩ kinh tế; Cao Văn Sâm (1994): Hoàn thiện hệ thống tổ chức và cơ chế xuất khẩu lao động - Luận án tiến sĩ kinh tế; Trần Văn Hằng (1995): Các giải pháp nhằm đổi mới quản lý nhà nước về xuất khẩu lao động trong giai đoạn 1995-2010 - Luận án tiến sĩ kinh tế; Nguyễn Đình Thiện (2000): Một số vấn đề về xuất khẩu lao động của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay - Luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị; Nguyễn Văn Tiến (2002): Đổi mới cơ chế quản lý nhà nước về xuất khẩu lao động - thực trạng và giải pháp - Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế; Nguyễn Phúc Khanh (2004): Xuất khẩu lao động với chương trình quốc gia về việc làm - Thực trạng và giải pháp - Đề tài khoa học 3
9. cấp Bộ. Ngoài ra còn có một số sách, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, các bài nghiên cứu đăng trên nhiều tạp chí viết về vấn đề này nhƣ cuốn Xuất khẩu lao đôṇ g của môṭ số nướ c Đông Nam Á kinh nghiêṃ và bà i hoc̣ – TS. Nguyêñ Thi ̣Hồng Bích , Trung tâm nghiên cứu quốc tế Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ chủ biên, năm 2007; Nâng cao hiêụ quả quản lý xuất khẩu lao đôṇ g của cá c doanh nghiêp̣ trong điều kiêṇ hiêṇ nay – TS. Trần Thi ̣Thu , Đaị học Kinh tế quốc dân chủ biên , năm 2006; Bài viết Nâng cao chất lượng dịch vụ của nhà nước về bảo vệ quyền lợi người lao động Việt Nam ở nước ngoài – Phan Huy Đƣờng , Tạp chí Kinh tế và phát triển, Đại học Kinh tế quốc dân, số 143, tháng 5/2009; Đề tài nghiên cƣ́ u Quản lý nhà nước về xuất khẩ u lao đôṇ g ở Viêṭ Nam (QK.08.03) do PGS.TS. Phan Huy Đƣờng làm chủ nhiêṃ tƣ̀ tháng 04/2008 đến tháng 04/2010... Dƣới góc đô ̣pháp lý , tác giả đã mạnh dạn nghiên cƣ́ u đến pháp luâṭ quốc tế , pháp luật của một số nƣớc là Hàn Q uốc và Đài Loan trong viêc̣ điều chỉnh về quan hê ̣ bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao đôṇ g khi đi làm viêc̣ ở nƣớc ngoài nói chung trong đó có lao động Việt Nam sẽ và đang làm việc tại các quốc gia này . Các công trình k hoa hoc̣ trên đa ̃ cho thấy nhƣ̃ng vấn đề lý luâṇ và thƣc̣ tiêñ của chính sách xuất khẩu lao đôṇ g trên thế giới nói chung và ở Viêṭ Nam nói riêng . Tuy nhiên , chƣa có công trình nào nghiên cƣ́ u về khía cạnh Luật quốc tế trong việ c “Bảo vệ quyền và lợi ích của người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo pháp luật Việt Nam và pháp luật một số nước hữu quan”. 3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Qua việc nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý luận về quản lý, bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài ở một số nƣớc, đặc biệt là nghiên cứu vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích của lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài, lấy đó làm cơ sở lý luận và thực tiễn cho 4
10. việc xây dựng nội dung pháp luật điều chỉnh các quan hệ lao động có yếu tố nƣớc ngoài ở nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay. Luận văn có mục đích đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nƣớc về hoạt động đƣa ngƣời lao động Việt Nam ra nƣớc ngoài cũng nhƣ hoạt động tiếp nhận lao động nƣớc ngoài vào Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích trên luận văn cần làm rõ các nhiệm vụ sau đây: - Làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản về đƣa ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài đặc biệt là việc bảo vệ quyền lợi của ngƣời lao động. - Nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về hoạt động đƣa ngƣời lao động ra nƣớc ngoài ở một số nƣớc và ở Việt Nam. Từ đó, luận văn làm rõ những điểm hạn chế và những nguyên nhân của những han chế đó để có thể đề ra các giải pháp nhằm tăng cƣờng hiệu quả, hiệu lực điều chỉnh của các quy phạm pháp luật trong lĩnh vực lao động có yếu tố nƣớc ngoài này. 4. Đối tƣợng nghiên cứu Luận văn này tập trung nghiên cứu pháp luật của Việt Nam , pháp luật của Đài Loan, Hàn Quốc và pháp luật quốc tế về việc bảo vệ quyền và lợi ích ngƣời lao động đi ra nƣớc ngoài làm việc theo hợp đồng, trong đó có lao động Việt Nam. Luận văn không đề cập tất cả các vấn đề về nội dung của hoạt động đƣa ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài mà chỉ nghiên cứu vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động Việt Nam đi làm việc ở nƣớc ngoài theo hợp đồng. Trên cơ sở đánh giá thực trạng của điều chỉnh pháp luật đối với việc bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời lao động đi làm việc ở nƣớc ngoài ở Việt Nam và ở các nƣớc hữu quan, luận văn đề xuất các kiến nghị, 5