Luận văn Áp dụng liệu pháp tâm lý trong trị liệu một ca trầm cảm

Nội dung tài liệu: Luận văn Áp dụng liệu pháp tâm lý trong trị liệu một ca trầm cảm

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ======  ====== VŨ THỊ LƢƠNG ÁP DỤNG LIỆU PHÁP TÂM LÝ TRONG TRỊ LIỆU MỘT CA TRẦM CẢM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC LÂM SÀNG Hà Nội – 2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ======  ====== VŨ THỊ LƢƠNG ÁP DỤNG LIỆU PHÁP TÂM LÝ TRONG TRỊ LIỆU MỘT CA TRẦM CẢM Chuyên ngành: Tâm lý học lâm sàng Mã số: Thí điểm LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC LÂM SÀNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học PGS.TS NGUYỄN SINH PHÚC Hà Nội 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn dưới đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Sinh Phúc. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Ngƣời cam đoan Vũ Thị Lƣơng
4. LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Sinh Phúc – là người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình bảo vệ luận văn này. Tôi cũng xin gửi đến lời cảm ơn chân thành các thầy cô đã và đang công tác, giảng dạy tại khoa Tâm lí học – Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ, giảng dạy và hướng dẫn cho tôi kiến thức trong những năm học vừa qua. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến thân chủ của tôi đã đồng ý để tôi đưa quá trình làm việc vào luận văn, cảm ơn các bạn cùng khóa đã luôn đồng hành, động viên và cung cấp thông tin cần thiết cho đề tài. Mặc dù đã có những cố gắng nhưng luận văn không tránh khỏi những thiếu xót, tôi rất mong nhận được sự thông cảm, chỉ dẫn , giúp đỡ và đóng góp ý kiến từ các nhà khoa học và các quý thầy cô, các đồng nghiệp. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm của gia đình, bạn bè và những người thân đã tạo điều kiện, khuyến khích, động viên tôi để bản Luận văn được hoàn thành. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 05 tháng 08 năm 2020 Học viên Vũ Thị Lƣơng
5. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 4 1. Lý do chọn ca lâm sàng ........................................................................................... 4 2. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 5 3. Khách thể nghiên cứu .............................................................................................. 5 4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRỊ LIỆU TÂM LÝ CHO MỘT CA TRẦM CẢM ............................................................................................................. 6 1.1. Tổng quan về rối loạn trầm cảm ....................................................................... 6 1.1.1 Cập nhật tình hình trầm cảm ở thanh thiếu niên ............................................... 6 1.1.2. Điểm luận một số nghiên cứu về trị liệu tâm lý ở người trầm cảm .................. 6 1.1.3. Đặc điểm lâm sàng ở người trầm cảm ............................................................ 11 1.2 Một số khái niệm trong đề tài .......................................................................... 18 1.3. Các phƣơng pháp về đánh giá và can thiệp rối loạn trầm cảm ................... 20 1.3.1. Liệu pháp kỹ thuật nhận thức hành vi CBT .................................................... 20 1.3.2. Liệu pháp kỹ thuật thư giãn ............................................................................ 22 1.3.3. Liệu pháp cấu trúc lại nhận thức – xúc cảm ................................................... 25 1.3.4 Liệu pháp điều chỉnh niềm tin xúc cảm của Ellis ............................................ 27 1.3.5. Liệu pháp điều chỉnh nhận thức của Beck ...................................................... 28 Chƣơng 2. ĐÁNH GIÁ CAN THIỆP MỘT TRƢỜNG HỢP TRẦM CẢM Ở THÂN CHỦ ............................................................................................................. 31 2.1 Thông tin chung về thân chủ ............................................................................ 31 2.1.1 Thông tin hành chính ....................................................................................... 31 2.1.2 Hoàn cảnh gia đình .......................................................................................... 32 2.1.3. Lý do thăm khám, lời yêu cầu ......................................................................... 33 2.1.4. Ấn tượng chung về thân chủ ............................................................................ 33 2.2 Các vấn đề đạo đức ........................................................................................... 34 1
6. 2.2.1. Đạo đức trong tiếp nhận ca lâm sàng ............................................................. 34 2.2.2. Đạo đức trong việc sử dụng các công cụ đánh giá và thực hiện quy trình đánh giá. ................................................................................................................... 35 2.2.3. Đạo đức trong can thiệp trị liệu ...................................................................... 35 2.3 Đánh giá ............................................................................................................. 36 2.4. Lịch sử vấn đề của thân chủ ............................................................................ 40 2.4.1. Vài nét về thân chủ .......................................................................................... 40 2.4.2. Định hình trường hợp...................................................................................... 43 2.5. Kế hoạch trị liệu ............................................................................................... 46 2.6. Quy trình can thiệp .......................................................................................... 46 2.7. Đánh giá hiệu quả can thiệp ............................................................................ 70 2.7.1. Cách thức đánh giá và các công cụ lâm sàng sử dụng để đánh giá ............... 70 2.7.2. Kết quả đánh giá ............................................................................................. 71 2.8. Kết thúc ca và theo dõi sau can thiệp ............................................................. 71 2.8.1. Tình trạng hiện thời của thân chủ ................................................................... 71 2.8.2. Kế hoạch theo dõi sau trị liệu ......................................................................... 72 2.9. Bàn luận chung ................................................................................................. 72 2.9.1. Bàn luận về ca lâm sàng đã thực hiện ............................................................ 72 2.9.2. Tự đánh giá về chất lượng can thiệp trị liệu ................................................... 74 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 78 2
7. DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Cách thức biến đổi những suy nghĩ, niềm tin, thái độ sống tiêu cực trở thành tích cực ............................................................................................................ 26 Bảng 2.1. Triệu chứng trầm cảm của thân chủ dựa trên DSM V .............................. 37 Bảng 2.2. Hoạt động hàng ngày và trải nghiệm cảm xúc của thân chủ .................... 54 Bảng 2.3. Cảm nhận thư giãn của thân chủ............................................................... 59 Bảng 2.4. Cảm nhận trạng thái cảm xúc của thân chủ .............................................. 63 Bảng 2.5. Hoạt động có lợi cho sức khỏe nhưng có những trở ngại ........................ 65 Bảng 2.6. Đánh giá kết quả can thiệp ....................................................................... 71 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Sơ đồ phả hệ của thân chủ ......................................................................... 31 Hình 2.2. Vấn đề của thân chủ .................................................................................. 36 Hình 2.3. Kế hoạch can thiệp .................................................................................... 46 Hình 2.4. “Dừng lại, suy nghĩ và hành động” .......................................................... 60 Hình 2.5. Tiến trình hàn gắn mối quan hệ với mẹ của thân chủ .............................. 68 3
8. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn ca lâm sàng Trên Thế giới hiện nay việc đào tạo nghề tâm lý dựa trên thực hành ca được phổ biến và là yếu tố cần thiết hành trang cho những nhà tâm lý bước ra nghề. Trên thực tế có rất nhiều vấn đề tâm lý cần được can thiệp và hỗ trợ được đưa ra để thực hành trông đó có rối loạn trầm cảm. Trong số những ca thực hành lâm sàng mà cá nhân tôi thực hiện, rối loạn trầm cảm là rối loạn thường hay gặp nhất trong các cơ sở thực hành như bệnh viện, trung tâm trị liệu tâm lý. Bước ra từ trường đại học và mong muốn được trở thành một nhà tâm lý thực hành một cách nghiêm túc thì case lâm sàng về rối loạn trầm cảm chính là case giúp cho bản thân tôi cũng như những bạn đang là học viên cao học có thể nâng cao tay nghề, thực hành đạo đức nghề cũng như học hỏi những kỹ năng, kiến thức cần có mà mình đã học được. Với case trầm cảm thanh thiếu niên còn giúp cho nhà thực hành học được tính kiên trì, học cách thích nghi với những thay đổi và kết quả từ phía thân chủ. Thêm vào đó lựa chọn case lâm sàng là thanh thiếu niên cũng giúp cho tôi có thể thực hiện tốt và trau dồi thêm kinh nghiệm cho công việc hiện tại của mình khi đang làm việc với thanh thiếu niên bị khủng hoảng và có những tổn thương, có những thanh thiếu niên gặp stress và trầm cảm. Từ luận văn của mình tôi được giám sát và hướng dẫn từ các thầy cô, điều này sẽ giúp cho những người chưa trưởng thành hẳn về tay nghề như chúng tôi cứng cáp hơn trên con đường tìm kiếm vị trí của một nhà tâm lý. Một case tâm lý lâm sàng – trầm cảm vị thành niên còn giúp cho tôi thực hiện được mong muốn của mình, bởi ngay từ những năm đại học tôi đã thử trải nghiệm và ước muốn được thực hành nghề với trẻ em và thanh thiếu niên, tôi nhận ra đó là đam mê của mình và mong muốn được trải nghiệm nó một cách thực thụ. Trẻ em và thanh thiếu niên khiến cho tôi có cảm giác mạnh mẽ được trợ giúp, được đồng hành và hỗ trợ vượt qua những khó khăn của lứa tuổi này. Các em có thế giới sống động nhưng có lúc lại bị chững lại ở một điểm nào đó ở lứa tuổi khiến tôi 4
9. muốn đến và cùng làm việc với các em. Nên khi lựa chọn được case lâm sàng bảo vệ luận văn của mình tôi cảm thấy hài lòng và thích thú về việc mình sẽ được học hỏi thêm khi bảo vệ. Đây là case trầm cảm thanh thiếu niên có nhiều vấn đề và góc cạnh để có thể hỗ trợ cho thân chủ như vấn đề về mối quan hệ gia đình, mối quan hệ với nhà trường và những yếu tố từ bản thân thân chủ. Xuất phát từ trên nếu như được giám sát sẽ sáng tỏ và trợ giúp cho cả thân chủ hiện tại và những thân chủ sau tốt hơn, các vấn đề của thân chủ sẽ được hỗ trợ kịp thời khi được đưa ra hội đồng làm việc và được áp dụng lý thuyết một cách cẩn thận hơn. Chính vì những lý do trên mà tôi lựa chọn đề tài: “Áp dụng liệu pháp tâm lý trong trị liệu một ca trầm cảm” ở thanh thiếu niên. Mặc dù tên đề tài và trường hợp trầm cảm thanh thiếu niên không mới mẻ trong các đề tài đã được bảo vệ nhưng với những người mới thực hành nghề đây lại là một điều mới với những trải nghiệm riêng về nghiệp. Hi vọng sẽ giúp ích được cho công việc, cho hoạt động trợ giúp của tôi trên bước đường trở thành một nhà tâm lý. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận: điểm luận một số nghiên cứu về trầm cảm và can thiệp trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý - Nghiên cứu thực tiễn: trình bày cơ sở lý luận, đánh giá, chẩn đoán vấn đề của thân chủ, thực hiện can thiệp vấn đề trầm cảm và nhận thức sai lệch cho thân chủ, đánh giá hiệu quả can thiệp, đưa ra kết luận và khuyến nghị. 3. Khách thể nghiên cứu - Người trầm cảm có nhu cầu trị liệu tâm lý. - Đề tài giới hạn trong 1 ca – 1 thân chủ vị thành niên trầm cảm 17 tuổi 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp hỏi chuyện lâm sàng Phương pháp hỏi chuyện Phương pháp trắc nghiệm Liệu pháp thư giãn Liệu pháp nhận thức hành vi 5
10. Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRỊ LIỆU TÂM LÝ CHO MỘT CA TRẦM CẢM 1.1. Tổng quan về rối loạn trầm cảm 1.1.1 Cập nhật tình hình trầm cảm ở thanh thiếu niên Xã hội ngày càng đạt được những thành tựu rực rỡ về khoa học kỹ thuật, con người sống trong thế giới mới có cơ hội được tiếp cận và sử dụng những thành quả đó để nâng cao mức sống của mình. Nhưng cũng chính từ đó xã hội lại nảy sinh ra những áp lực mới với chúng ta. Ngoài những căn bệnh thế kỷ trực tiếp, nhanh chóng cướp đi mạng sống của con người như đại dịch Covid-19, ung thư, thì còn xuất hiện và gia tăng số lượng nhanh chóng của căn bệnh tinh thần. Nếu như là bệnh dịch thì dù có khó khăn đến đâu thì vẫn có những phác đồ điều trị mang lại hiệu quả vì nó có thể thể hiện trực tiếp ra bằng những tổn thương nhìn thấy được trên cơ thể. Còn căn bệnh tinh thần lại gặm nhấm cá nhân người bệnh một cách từ từ đầy đau đớn, khó có ai có thể phát hiện ra người thân của mình đang bị cột chặt với một nỗi sợ hãi nào đó, khó có ai đủ tinh tế để nhận ra những tổn thương tâm lý mà anh chị em mình trải qua, Trên thế giới và ngay ở Việt Nam số lượng ngươi mắc chứng rối loạn cảm xúc nói chung và trầm cảm nói riêng ngày càng gia tăng và để lại những hệ lụy lớn cho xã hội. Tỷ lệ dân số toàn cầu của trầm cảm 2015 là 4,4%, tỷ lệ mắc ở nữ là 5,5% dân số trong khi đó nam là 3,6% [36]. Theo thống kê của WHO tổng số người mắc trầm cảm trên Thế giới là 322 triệu người trong đó, gần một nửa số này ở Đông Nam Á và khu vực Tây Thái Bình Dương. Từ năm 2005 – 2015 số người trầm cảm tăng 18.4%, điều này phản ánh sự gia tăng của trầm cảm trên Thế Giới. [36] 1.1.2. Điểm luận một số nghiên cứu về trị liệu tâm lý ở người trầm cảm Trầm cảm là một rối loạn thường thấy ở hầu hết các nước trên Thế Giới bao gồm ở cả phương Đông và phương Tây, nhất là ở các nước đã và đang phát triển. Chính vì thế nhiều nghiên cứu về phương pháp điều trị được tiến hành, trong đó các nghiên cứu về điều trị trầm cảm bằng liệu pháp tâm lý được thực hiện: 6