Luận văn Ảnh hưởng của nhân sinh quan phật giáo đến đời sống tinh thần của người dân trong địa bàn tỉnh Bắc Ninh

Nội dung tài liệu: Luận văn Ảnh hưởng của nhân sinh quan phật giáo đến đời sống tinh thần của người dân trong địa bàn tỉnh Bắc Ninh

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- PHÙNG THỊ LĨNH (THÍCH NHUẬN AN) ẢNH HƢỞNG CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO ĐẾN ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƢỜI DÂN TRONG ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội-2020
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- PHÙNG THỊ LĨNH (THÍCH NHUẬN AN) ẢNH HƢỞNG CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO ĐẾN ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƢỜI DÂN TRONG ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Tố Uyên Hà Nội-2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tư liệu, nguồn trích dẫn, ví dụ trong luận văn này đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận trong luận văn dựa trên những cứ liệu khoa học đã được trình bày và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Phùng Thị Lĩnh
4. LỜI CẢM ƠN Trải qua hơn hai năm học tập, đến nay luận văn đã hoàn thành. Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo đã tận tình dạy bảo trong suốt thời gian theo học tại khoa Sau Đại học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả cũng trân trọng cảm ơn Chư tôn đức GHPGVN tỉnh Bắc Ninh đã tạo điều kiện để con hoàn thành nhiệm vụ học tập của mình; đồng thời tác giả xin cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô Bộ môn Tôn giáo học, PGS, TS. Trần Thị Kim Oanh chủ nhiệm bộ môn, tập thể lớp chuyên ngành Tôn giáo học. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn, TS. Nguyễn Thị Tố Uyên. Cô đã trực tiếp định hướng nghiên cứu cho luận văn này, đồng thời chỉ dạy tận tình cho tôi ngay từ cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu cho đến khi luận văn này hoàn thành. Là một tu sĩ Phật giáo nên khả năng lĩnh hội tri thức thế học chưa nhiều. Mặc dù bản thân đã ý thức trong quá trình thực hiện đề tài, nhưng chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả hoan hỷ rất mong nhận được sự chỉ dẫn và những ý kiến góp ý của thầy cô, đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 10 năm 2019 Tác giả luận văn Phùng Thị Lĩnh
5. MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU..................................................................................................... 4 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 4 2. Tình hình nghiên cứu .................................................................................... 5 3. Mục đích và nhiệm vụ của nghiên cứu ....................................................... 10 4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ............................................ 10 5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu .................................................. 11 6. Ý nghĩa của đề tài ........................................................................................ 11 7. Kết cấu của đề tài ........................................................................................ 12 CHƢƠNG I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ PHẬT GIÁO VÀ NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO .................................................................................... 13 1.1. Khái quát về Phật giáo và Phật giáo ở Bắc Ninh ................................ 13 1.1.1. Sự ra đời của Phật giáo ........................................................................ 13 1.1.2. Phật Giáo ở Bắc Ninh ........................................................................... 18 1.2. Khái quát về nhân sinh quan và nhân sinh quan Phật Giáo ............. 26 1.2.1. Một số quan niệm về nhân sinh quan .................................................... 26 1.2.2. Nội dung của nhân sinh quan Phật giáo ............................................... 29 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 54 Chƣơng 2. NHỮNG ẢNH HƢỞNG CƠ BẢN CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƢỜI DÂN BẮC NINH VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ PHÁT HUY GIÁ TRỊ ............... 56 CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO .................................................... 56 2.1. Khái quát cơ bản về tình hình kinh tế - xã hội, tình hình tín ngƣỡng tôn giáo ở Bắc Ninh ....................................................................................... 56 2.1.1. Điều kiện tự nhiên – xã hội ................................................................... 56 2.1.2. Tình hình tôn giáo, tín ngưỡng ở Bắc Ninh .......................................... 58 1
6. 2.2. Thực trạng ảnh hƣởng của nhân sinh quan Phật giáo đến đời sống tinh thần của ngƣời dân tỉnh Bắc Ninh. ...................................................... 59 2.2.1. Ảnh hưởng nhân sinh quan Phật giáo đến lối ứng xử với bản thân của người dân Bắc Ninh ........................................................................................ 59 2.2.2. Ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến lối ứng xử với tha nhân của người dân Bắc Ninh .................................................................................. 65 2.2.3. Ảnh hưởng của NSQ Phật giáo đến lối ứng xử với môi trường của người dân Bắc Ninh ................................................................................................... 75 2.2.4. Ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến văn hóa, văn học, nghệ thuật ................................................................................................................. 80 3. Một số đề xuất khuyến nghị ..................................................................... 86 3.1. Với Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Bắc Ninh ..................................... 86 3.2. Với công tác quản lý nhà nước về tôn giáo.............................................. 88 Tiểu kết chƣơng 2 ........................................................................................... 90 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 95 2
7. CÁC CHỮ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN VĂN Giáo hội Phật giáo Việt Nam : GHPGVN Nhân sinh quan : NSQ Nhân sinh quan Phật giáo : NSQ Phật giáo Vũ trụ quan : VTQ Vũ trụ quan Phật giáo : VTQ Phật giáo Nhà xuất bản : Nxb 3
8. A. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tôn giáo là một nhu cầu của bộ phận văn hóa tinh thần con người, của từng cộng đồng xã hội trong lịch sử và hiện tại. Phật giáo nảy sinh ở Ấn Độ vào khoảng thế kỷ thứ VI trước Công nguyên trong một bối cảnh xã hội có hệ thống tư tưởng triết học rất phong phú nhưng lại có sự phân hóa giai cấp sâu sắc. Phật giáo ra đời vừa là một trào lưu triết học vừa là một tôn giáo với mục đích hướng con người vượt qua những khổ đau, mất mát để giải thoát giác ngộ, đem hòa bình cho thế giới. Phật giáo theo các thương gia Ấn Độ hiện diện ở nước ta vào những năm đầu Công nguyên. Qua những tư liệu thành văn ghi lại được đã cho thấy đến khoảng thế kỷ thứ II – III sau Công nguyên, trung tâm Phật giáo Luy Lâu – Dâu hoạt động khá nhộn nhịp với hình ảnh Thái thú Sĩ Nhiếp mỗi khi ra đường đều có Hồ tăng đốt hương theo hầu. Qua lời Đàm Thiên đối đáp với Linh Nhân Hoàng Thái Hậu cho thấy, trung tâm Phật giáo Luy Lâu thời Sĩ Nhiếp đã hiện diện một tăng đoàn lớn mạnh, dịch kinh, xây tháp,... Điều này cho thấy, Phật giáo đã sâu gốc bền rễ và có ảnh hưởng lớn đến đời sống tinh thần của nhân dân nói chung và người dân Bắc Ninh nói riêng trong lịch sử. Ngày nay, trong bối cảnh công cuộc đổi mới của đất nước, Bắc Ninh là một tỉnh không lớn so với các tỉnh nằm trong vùng đồng bằng Bắc bộ, song lại có sự tăng trưởng kinh tế, văn hóa rất mạnh nên có sự tác động tích cực và tiêu cực không nhỏ đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân nơi đây. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu làm rõ ảnh hưởng của tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo đối với đời sống tinh thần nhân dân Bắc Ninh hiện nay là cần thiết. Bởi tỉnh Bắc Ninh không chỉ nằm gọn trong vùng đất thuộc đồng bằng châu thổ sông Hồng mà còn là cái nôi của Phật giáo – trung tâm Phật giáo Luy Lâu – Dâu thuộc huyện Thuận Thành ngày nay. 4
9. Trên cơ sở vận dụng các phương pháp nghiên cứu, đề tài sẽ phân tích các thông tin lịch sử và các dữ kiện thu thập được trong quá trình điền dã, khảo sát một số cộng đồng tín đồ Phật tử ở một số ngôi chùa tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh hiện nay nhằm làm rõ những ảnh hưởng của Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân Bắc Ninh hiện nay. Vì thế, chúng tôi lựa chọn đề tài "Ảnh hƣởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của ngƣời dân trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh" làm luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu Trong quá trình tìm hiểu về nhân sinh quan Phật giáo và những ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân Bắc Ninh hiện nay. Chúng tôi nhận thấy rằng, có hai hướng tiếp cận chủ yếu trong các công trình nghiên cứu của các học giả đi trước đối với vấn đề này, đó là: 1. Cách tiếp cận triết học, đây là cách tiếp cận khoa học khi nghiên cứu về nhân sinh quan nói chung và nhân sinh quan Phật giáo nói riêng. Cách tiếp cận này làm sáng tỏ những quan niệm nhân sinh quan của một số tôn giáo, về vai trò, giá trị trong đời sống của tín đồ và 2. cách tiếp cận triết học tôn giáo được xem là tiếp tục "mã hóa", "cụ thể hóa" các khái niệm từ cách tiếp cận thứ nhất. Soi chiếu vào các sinh hoạt, hoạt động cụ thể của từng tôn giáo. Hay nói cách khác, với cách tiếp cận này đã cho thấy ảnh hưởng của nhân sinh quan đối với đời sống tinh thần của cá nhân các tín đồ tôn giáo hoặc trong cộng đồng tôn giáo rất rõ ràng. Ngoài những tài liệu mà đề tài thu thập liên quan đến nhân sinh quan, nhân sinh quan Phật giáo còn có nhiều tài liệu hướng về giải thích nhân sinh quan theo các chiều cạnh khách nhau nhằm chứng minh nguồn gốc quan niệm nhân sinh nói chung và quan niệm nhân sinh của Phật giáo nói riêng. Tuy nhiên, trong phạm vi khuôn khổ của một luận văn, đề tài sẽ chỉ đề cập đến những tư liệu chính nhằm phân tích, giải thích theo hướng sâu chuỗi để các vấn đề nhân sinh quan được sáng tỏ trên phương diện triết học và triết học tôn giáo. 5
10. Về nhân sinh quan, hiện nay đã có nhiều công trình, bài tạp chí hay các bài viết chuyên sâu nghiên cứu. Đó là các công trình Lịch sử triết học của GS.TS. Nguyễn Hữu Vui chủ biên (Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007), Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam, của GS. TS. Nguyễn Hùng Hậu (Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2002), Triết học phương Đông - Triết học Ấn Độ của Hà Thúc Minh (Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1992), Tứ diệu đế do Võ Quang Nhân dịch, Nguyễn Minh Tiến hiệu đính (Nxb Tôn giáo. Hà Nội, 2007), Tư tưởng giải thoát trong triết học Ấn Độ của học giả Doãn Chính (Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997),... Nhìn chung, nguồn tư liệu trên đã chỉ ra được khái niệm NSQ và NSQ Phật giáo. Chẳng hạn, PGS.TS. Dương Văn Thịnh trên phương diện triết học nhận định con người và xã hội loài là một bộ phận cấu thành nên thế giới và có quan hệ chặt chẽ với toàn bộ thế giới (Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, 2011) hay GS.TS. Đỗ Quang Hưng nhận xét trên phương diện triết học tôn giáo đã cho rằng NSQ có vị trí vô cùng to lớn trong thần học Kitô giáo và giáo lý Phật giáo (Nxb. Tôn giáo, Hà Nội, 2011),... Ngoài ra còn một số tài liệu đề cập đến NSQ của Nho giáo như Đến hiện đại từ truyền thống của học giả Trần Đình Hượu (Nxb. Văn hóa, Hà Nội, 1996), Việt Nam văn hóa sử cương của học giả Đào Duy Anh (Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2006),... Về nhân sinh quan Phật giáo, có nhiều tài liệu đề cập sâu sắc về vấn đề này. Đó là các công trình: Ảnh hưởng của tư tưởng triết học Phật giáo trong đời sống tinh thần ở Việt Nam của Lê Hữu Tuấn, Luận án tiến sĩ Triết học, Hà Nội, 1999; Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam, của GS. TS. Nguyễn Hùng Hậu (Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2002), Khổ đau phát sinh và vận hành như thế nào của Hoàng Phong (Nxb Phương Đông, Hà Nội, 2002), Vô ngã là niết bàn của Thích Thiện Siêu (Nxb Tôn giáo, Hà Nội, 2002); Ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo trong đời sống tinh thần của con người Việt Nam và sự biến đổi của nó trong quá trình đổi mới hiện nay của Mai Thị Dung, Luận văn thạc sĩ Triết học, Hà Nội, 2003; Một số tôn giáo ở Việt Nam của Ban tôn 6