Luận văn Ảnh hưởng của lễ hội phật giáo Nam Tông đối với đời sống người dân huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang

Nội dung tài liệu: Luận văn Ảnh hưởng của lễ hội phật giáo Nam Tông đối với đời sống người dân huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- VŨ THỊ THU TRANG ẢNH HƢỞNG CỦA LỄ HỘI PHẬT GIÁO NAM TÔNG ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG NGƢỜI DÂN HUYỆN HÒN ĐẤT, TỈNH KIÊN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - Năm 2020 1
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- VŨ THỊ THU TRANG ẢNH HƢỞNG CỦA LỄ HỘI PHẬT GIÁO NAM TÔNG ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG NGƢỜI DÂN HUYỆN HÒN ĐẤT, TỈNH KIÊN GIANG Chuyên ngành: Tôn giáo học Mã số: 60 22 03 09 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ TỐ UYÊN Hà Nội - Năm 2020 2
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn tốt nghiệp này là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Luận văn này đƣợc thực hiện sau quá trình học tập ở Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội và qua quá trình nghiên cứu khảo sát tình hình thực tiễn trên địa bàn huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang, đặc biệt đi sâu tìm hiểu các lễ hội truyền thống tiêu biểu của Phật giáo Nam tông (khmer) và sự ảnh hƣởng của nó đối với ngƣời dân trên địa bàn huyện Hòn Đất. Luận văn này đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của Cô: Tiến sĩ Nguyễn Thị Tố Uyên. Các số liệu nghiên cứu, kết quả điền dã trong luận văn là trung thực, luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào. Kiên Giang, ngày 10 tháng 2 năm 2020 Tác giả Vũ Thị Thu Trang 3
4. LỜI CẢM ƠN Em xin cảm ơn chân thành đến Cô Nguyễn Thị Tố Uyên, là ngƣời trực tiếp giảng dạy và hƣớng dẫn em thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Trong suốt thời gian thực hiện, từ lúc định hƣớng đề tài, chọn đề tài và tiến hành viết nội dung luận văn, tuy công tác giảng dạy và nghiên cứu có nhiều bận rộn nhƣng Cô đã dành nhiều thời gian và tâm huyết để hƣớng dẫn em chọn đề tài, định hƣớng cho em cách viết, cách lập luận, phân tích và trình bày phù hợp với yêu cầu đề tài đặt ra. Nhờ sự góp ý tận tụy và hƣớng dẫn tận tình của Cô đã giúp em hoàn thành những kiến thức về đề tài của mình. Em xin cảm ơn đến quý thầy cô trong Bộ môn Tôn giáo học và Nhà trƣờng đã giảng dạy cho em những kiến thức nền tảng, những hiểu biết về chuyên ngành tôn giáo học. Đây là cơ sở và nguồn động lực quan trọng giúp em hoàn thành luận văn, nắm vững kiến thức chuyên ngành và tự tin hơn trong những dự định sắp tới. Em xin tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp trong cơ quan, những ngƣời đã quan tâm giúp đỡ, chia sẻ kinh nghiệm và động viên tinh thần cho em trong khoảng thời gian thực hiện luận văn cũng nhƣ trong khoảng thời gian học tập. Nhờ vậy, mà em tự tin vững bƣớc qua từng ngày trong quá trình thực hiện luận văn này. Do trình độ lý luận, kiến thức chuyên ngành cũng nhƣ kinh nghiệm thực tiễn của bản thân còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em mong nhận đƣợc nhiều ý kiến đóng góp, sự chỉ bảo của quý thầy cô để em hoàn thiện kiến thức cũng nhƣ nâng cao chất lƣợng luận văn của mình. Em xin chân thành cảm ơn! Kiên Giang, ngày 10 tháng 2 năm 2020 Tác giả Vũ Thị Thu Trang 4
5. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ LỄ HỘI VÀ KHÁI LƢỢC PHẬT GIÁO NAM TÔNG Ở HUYỆN HÕN ĐẤT ......................................... 8 1.1. Một số vấn đề lí luận về lễ hội .............................................................. 8 1.2. Sự hình thành, du nhập và phát triển của Phật giáo Nam tông Khmer ở huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang. ............................................ 17 1.2.1. Quá trình du nhập của Phật giáo nam tông khmer ở huyện Hòn Đất. 17 1.2.2. Quá trình phát triển của Phật giáo Nam tông khmer ở Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang. ............................................................................................... 20 CHƢƠNG 2: ẢNH HƢỞNG CỦA LỄ HỘI PHẬT GIÁO NAM TÔNG ĐẾN ĐỜI SỐNG NGƢỜI DÂN KHMER HUYỆN HÕN ĐẤT VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ............................................................................................... 34 2.1. Một số lễ hội Phật giáo Nam tông khmer ở huyện Hòn Đất ........... 34 2.1.1. Lễ Chôl Chnăm Thmây .................................................................. 35 2.1.2. Lễ Sene Đôn Ta .............................................................................. 43 2.1.3. Lễ Okombok ................................................................................... 49 2.2. Ảnh hƣởng của Lễ hội Phật giáo Nam tông đến một số lĩnh vực đời sống xã hội của ngƣời dân khmer ở Hòn Đất hiện nay. ......................... 61 2.2.1. Ảnh hƣởng đến đời sống chính trị .................................................. 62 2.2.2. Ảnh hƣởng đến đời sống kinh tế .................................................... 65 2.2.3. Ảnh hƣởng đến đời sống văn hóa ................................................... 66 2.2.4. Ảnh hƣởng đến đời sống xã hội...................................................... 66 2.3. Khuyến nghị một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò và giá trị của lễ hội phật giáo nam tông khmer đối với đời sống ngƣời dân khmer huyện Hòn Đất thời gian tới. ..................................................................... 69 5
6. 2.3.1. Giải pháp về hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến tôn giáo và văn hóa ngƣời dân khmer. ............................................................ 69 2.3.2. Giải pháp về quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động lễ hội............... 71 2.3.3. Giải pháp về tuyên truyền, vận động các chức sắc, tín đồ Phật giáo Nam tông Khmer ...................................................................................... 72 2.3.4. Giải pháp về bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội Phật giáo nam tông khmer. ............................................................................................... 74 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 79 PHỤ LỤC 6
7. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Phật giáo là một tôn giáo bao gồm một loạt các truyền thống, tín ngƣỡng và phƣơng pháp tu tập dựa trên lời dạy của một nhân vật lịch sử là Tất-đạt-đa Cồ-đàm. Phật giáo là một trong những tôn giáo lớn trên thế giới hiện nay, có sức lan tỏa rộng rãi, đặc biệt ở Châu Á. “Phật giáo là một tôn giáo cao siêu và trí tuệ, không ít những nhà kho học phƣơng tây đã thấy giá trị và hết lời ca ngợi phật giáo. A.Anhxtanh cho rằng, nếu có một tôn giáo nào đáp ứng được nhu cầu của khoa học hiện đại thì tôn giáo đó chính là Phật giáo. Phật giáo không chỉ đóng góp cho khoa học, mà còn là di sản văn hóa thế giới” {26, tr. 186}. Đạo Phật với tƣ tƣởng vô thƣờng, vô ngã, nhân quả, nghiệp báo và triết lý nhân sinh từ, bi, hỷ, xả, cứu khổ, cứu nạn, đứng về phía ngƣời nghèo khổ trong học thuyết Tứ diệu đế, Thập nhị nhân duyên, Bát chính đạo gần gũi và phù hợp với triết lý đạo đức nhân sinh, cũng nhƣ phong tục, tập quán, tín ngƣỡng của Ngƣời Việt. Quan niệm phúc đức, nhân ái, vị tha, hòa hiếu của Phật giáo đã đƣợc đông đảo ngƣời Việt tiếp nhận. Trong các tôn giáo du nhập vào nƣớc ta thì Phật giáo là tôn giáo bám rễ sâu nhất, bền chắc nhất và góp phần xây dựng nên truyền thống yêu nƣớc, đoàn kết gắn bó của dân tộc ta, có vai trò quan trọng trong việc hình thành tâm lý, đời sống tín ngƣỡng, đời sống tinh thần của con ngƣời Việt Nam. Tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng, ngoài mặt tiêu cực còn có những “hạt nhân hợp lý” hiện vẫn còn phù hợp với xã hội. Đó là mặt văn hóa, đạo đức và đáp ứng đƣợc yêu cầu đời sống tâm linh của con ngƣời. Đảng ta khẳng định “Phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của các tôn giáo” [16, tr. 165]. Phật giáo là một trong 16 tổ chức tôn giáo đƣợc Nhà nƣớc ta công nhận. Phật giao Nam tông khmer với nhiều lễ hội đặc sắc góp phần nâng cao đời sống tinh thần của ngƣời dân Việt Nam nói chung và của ngƣời khmer nói riêng. 1
8. Tỉnh Kiên Giang có 14 huyện, thị, có bờ biển chạy từ rạch Tiểu Dừa giáp ranh với tỉnh Cà Mau đến tận Hà Tiên, giáp biên giới Campuchia. Hàng năm, bờ biển đƣợc phù sa bồi đắp khá nhanh, mỗi năm tiến ra biển đƣợc 3m [xem 21]. Theo báo cáo của Ban Tôn giáo tỉnh Kiên Giang, Phật giáo nam tông khmer Kiên Giang có 57 chùa, 7887 sƣ sãi và 1.071.895 tín đồ [6, tr.48]. Hòn Đất là một trong 14 huyện, thị thuộc tỉnh Kiên Giang, là 1 trong 5 huyện thuộc vùng biên giới hải đảo, là vùng đất mang đậm tín ngƣỡng dân gian và các tôn giáo. Đạo Phật tồn tại trong 3 cộng đồng ngƣời Việt, ngƣời Khmer và ngƣời Hoa. Theo niên giám thống kê huyện Hòn Đất năm 2017 [27, tr. 17], tổng dân số huyện Hòn Đất 159.419 ngƣời, trong đó ngƣời Khmer ở Hòn Đất có dân số khá đông là 20.978 ngƣời, xếp thứ 2 (Chỉ sau ngƣời Kinh) trong cơ cấu dân số chung của huyện và có tới khoảng 17.563 ngƣời Khmer theo đạo Phật. Với tƣ cách là một chính giáo của ngƣời Khmer, Phật giáo Nam tông có vai trò và vị trí quan trọng, có tầm ảnh hƣởng và chi phối lớn đến mọi lĩnh vực đời sống từ vật chất đến tinh thần của ngƣời Khmer ở tỉnh Kiên Giang nói chung và ở Hòn Đất nói riêng. Hiện nay, phần lớn ngƣời Khmer ở Hòn Đất tin theo Phật giáo, lấy đó làm một trong những lẽ sống của mình, là chỗ dựa tinh thần vững chắc để điều chỉnh hành vi, xử lý các mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với xã hội. Phật giáo Nam tông khmer với nhiều phong tục, nhiều lễ hội , đã tạo cho ngƣời Khmer ở Hòn Đất một đời sống tín ngƣỡng phong phú, độc đáo, mang bản sắc riêng góp phần vào sự đa dạng trong nền văn hóa đất nƣớc. Tuy nhiên, niềm tin tôn giáo nhiệt thành ấy cũng từng bị các thế lực thù địch lợi dụng chống phá, gây nhiều khó khăn cho công tác giáo dục, tuyên truyền, quản lý của chính quyền, đôi lúc còn ảnh hƣởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội địa phƣơng. Với một bề dày lịch sử không quá dài nhƣng cũng không quá ngắn, Phật giáo Nam tông đã gia nhập vào trong đời sống ngƣời dân Khmer nhƣ một yếu tố của truyền thống đạo 2
9. đức. Mặc dù còn những hạn chế nhất định, song ảnh hƣởng tích cực mà Phật giáo Nam tông mang lại thực sự có ý nghĩa to lớn, góp phần xây dựng xã hội và đời sống tinh thần, xây dựng nền văn hóa ngƣời dân Khmer trong giai đoạn toàn cầu hóa và hội nhập hiện nay. Vì những lý do trên, tôi chọn vấn đề “Ảnh hưởng của lễ hội phật giáo Nam tông đối với đời sống người dân huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Phật giáo nói chung và Phật giáo Nam Tông nói riêng là mảng đề tài thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều học giả ở các góc độ khác nhau. Có thể tạm sắp xếp các nghiên cứu đó vào hai nhóm công trình sau đây: Một là: Các công trình nghiên cứu liên quan đến Phật giáo nói chung. Trong nhóm công trình này, trƣớc hết phải kể đến một số tác giả và tác phẩm tiêu biểu nhƣ PGS.TS Vƣơng Xuân Tình chủ biên trong đó có bài viết của PGS.TS Nguyễn Văn Minh trong các cuốn nhƣ: nhân học tôn giáo và tôn giáo, tín ngƣỡng của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, cuốn Xung Đột Và Giải Xung Đột Tộc Ngƣời Vùng Tây Nam Bộ, cuốn Các dân tộc ở Việt Nam đăng trong sách: Vƣơng Xuân Tình (Chủ biên), dân tộc Khmer Tập 3 Nxb chính trị quốc gia Hà Nội (2007); Võ Văn Dũng/Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 6/2016; Trần Đăng Sinh, Đào Đức Doãn có cuốn“Giáo trình Tôn giáo học” (2005), Nxb ĐHSP Hà nội; Lƣơng Khải Siêu với cuốn “Lƣợc khảo Phật giáo Ấn Độ” (1957), Nxb Phật học; Tác giả Thích Mật Thể với công trình “Thế giới quan Phật giáo” (1967), Nxb Vạn Hạnh; Nguyễn Tài Thƣ (Chủ biên,1991) với “Lịch sử Phật giáo Việt Nam”, Nxb Viện Triết học Hà Nội. Trong những công trình này, các tác giả đã trình bày, phân tích những tƣ tƣởng cơ bản của Phật giáo trong quá trình hình thành, du nhập và phát triển của nó. Từ đó đánh giá vị trí, vai trò của Phật giáo trong lịch sử tƣ tƣởng Việt Nam. Ngoài ra, còn có các công trình của Tịnh Vân “Phật giáo và nhân sinh” 3
10. (2011), Nxb Hồng Đức; Thích Chúc Phú (2013), “Vài vấn đề về Phật giáo và nhân sinh”;Nxb Hồng Đức; Hoàng Ngọc Vĩnh (2011),“Nhân sinh quan Phật giáo qua góc nhìn của lịch sử triết học’; Nguyễn Hùng Hậu, “Một số suy nghĩ về ảnh hƣởng của Phật giáo đối với tƣ duy ngƣời Việt”, Tạp chí Triết học số 5/1996. Nhìn chung, các công trình này đều nghiên cứu về Phật giáo dƣới góc độ nhân sinh quan và những ảnh hƣởng của nó đến đời sống tín ngƣỡng của con ngƣời hiện nay. Hai là: các công trình nghiên cứu liên quan đến Phật giáo Nam tông và những ảnh hƣởng của nó đến đời sống của ngƣời Khmer Nam bộ chủ đề về Phật giáo Nam tông và những ảnh hƣởng của nó đến đời sống tinh thần của ngƣời Khmer Nam bộ cũng đƣợc nhiều tác giả dụng tâm nghiên cứu. Trong mảng đề tài này, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau: nghiên cứu về Phật giáo Nam tông tác giả Nguyễn Mạnh Cƣờng có cuốn Phật giáo Khmer Nam Bộ - Những vấn đề nhìn lại, (2008), Nxb Tôn giáo. Công trình này đã cho thấy tƣ tƣởng tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo Nam tông Khmer (Theravada) đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngƣỡng tôn giáo của đồng bào dân tộc Khmer và cũng đã phản ánh đƣợc những nét văn hóa độc đáo trong văn hóa của cộng đồng ngƣời Khmer Nam Bộ. Đồng thời, công trình Nhựt hành của ngƣời tại gia tu Phật của Tỳ khƣu Hộ Tông cùng đƣợc ấn hành bởi Nxb Tôn giáo (2006) cũng rất đáng chú ý. Ngoài ra, còn có Kỷ yếu Hội thảo khoa học Phật giáo Nam tông Khmer đồng hành cùng dân tộc (6/2014), Viện nghiên cứu Tôn giáo - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và Học viện Phật giáo Nam tông Khmer thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Kỷ yếu với nhiều bài viết, tổng số hơn 200 trang đã đi vào nghiên cứu lịch sử du nhập, phát triển của Phật giáo Nam tông Khmer vào khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Sự biến đổi và những diễn biến hiện nay của Phật giáo Nam tông Khmer trƣớc những ảnh hƣởng của điều kiện lịch sử mới. Riêng về 4