Luận án Tiếp nhận văn hóa đại chúng của sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế (Qua khảo sát tại Trường Đại học văn hóa Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Ngoại Thương)

Nội dung tài liệu: Luận án Tiếp nhận văn hóa đại chúng của sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế (Qua khảo sát tại Trường Đại học văn hóa Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Ngoại Thương)

1. Ọ V N N TRỊ QU M N ĐẶNG THỊ TUYẾT TIẾP NHẬN VĂN OÁ ĐẠI CHÚNG CỦA SINH VIÊN TRONG B I CẢNH HỘI NHẬP QU C TẾ (QUA KHẢO SÁT TẠ TRƢỜN ĐẠI HỌ VĂN Ó À NỘI, ĐẠI HỌ SƢ P ẠM HÀ NỘ , ĐẠI HỌC NGOẠ T ƢƠN ) LUẬN ÁN TIẾN SĨ UYÊN N ÀN : VĂN Ó ỌC À NỘ - 2020
2. Ọ V N N TRỊ QU M N ĐẶNG THỊ TUYẾT TIẾP NHẬN VĂN OÁ ĐẠI CHÚNG CỦA SINH VIÊN TRONG B I CẢNH HỘI NHẬP QU C TẾ (QUA KHẢO SÁT TẠ TRƢỜN ĐẠI HỌ VĂN Ó À NỘI, ĐẠI HỌC SƢ P ẠM HÀ NỘ , ĐẠI HỌC NGOẠ T ƢƠN ) LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: VĂN HÓA HỌC Mã số: 62 31 06 40 1. PGS.TS. PHẠM DUY ĐỨC 2. P S.TS. LÊ VĂN LỢI À NỘ - 2020
3. LỜ M ĐO N T iên cứu của riêng tôi. Các số liệ ả ận án là trung thự ố ủ T c ả uận án Đặng Thị Tuyết
4. MỤ LỤ MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................2 3 Giả thuy t nghi n cứu và c u hỏi nghi n cứu ................................................3 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .....................................................................3 5. Phương pháp nghi n cứu ...............................................................................4 6. Đóng góp mới của luận án.............................................................................7 7. Bố cục của luận án .........................................................................................7 hƣơn 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................8 1.1. Các công trình nghiên cứu về lý thuy t ti p nhận văn hoá ........................8 1.2. Các công trình nghiên cứu về văn hoá đại chúng .....................................16 1.3. Các công trình nghiên cứu về ti p nhận văn hoá đại chúng của thanh niên, sinh viên ............................................................................................................21 1.4. Những vấn đề luận án ti p tục nghiên cứu ................................................31 hƣơn 2. Ơ SỞ LÍ LUẬN VỀ TIẾP NHẬN VĂN OÁ ĐẠI CHÚNG VÀ KHÁI QUÁT VỀ SINH VIÊN HÀ NỘI ................................................................33 2.1. Cơ sở lý luận về ti p nhận và văn hoá đại chúng ..........................................33 2.2. Khái quát về sinh viên ở Hà Nội ...............................................................58 Tiểu k t chương 2......................................................................................................67 hƣơn 3. THỰC TRẠNG TIẾP NHẬN VĂN OÁ ĐẠI CHÚNG CỦA SINH VIÊN Ở HÀ NỘI TRONG B I CẢNH HỘI NHẬP QU C TẾ ........................70 3.1. Chủ thể ti p nhận .......................................................................................70 3.2. Nội dung ti p nhận ....................................................................................84 3.3. Phương thức ti p nhận ............................................................................ 105 Tiểu k t chương 3................................................................................................... 116 hƣơn 4. MỘT S ĐẶ Đ ỂM VỀ SỰ TIẾP NHẬN VĂN OÁ ĐẠI CHÚNG CỦA SINH VIÊN TRONG B I CẢNH HỘI NHẬP QU C TẾ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ................................................................................ 118 4.1. Những đặc điểm ti p nhận văn hoá đại chúng của sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc t ............................................................................................. 118 4.2. NHân tố tác động tới quá trình ti p nhận văn hoá đại chúng của sinh viên ở Hà Nội ........................................................................................................ 132 4.3. Những vấn đề đặt ra trong quá trình ti p nhận văn hoá đại chúng của sinh viên ở Hà Nội trong bối cảnh hội nhập quốc t hiện nay ................................ 139 Tiểu k t chương 4................................................................................................... 144 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 146 D N MỤ Á ÔN TRÌN ĐÃ ÔN B L ÊN QU N ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LI U THAM KHẢO PHỤ LỤC
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNVH : Công nghiệp văn hóa ĐHVHHN : Trường Đại học Văn hoá Hà Nội ĐHNT : Trường Đại học ngoại thương Hà Nội ĐHSPHN : Trường Đại học Sư phạm Hà Nội HNQT : Hội nhập quốc t LTTN : Lý thuy t ti p nhận NCS : Nghi n cứu sinh Nxb : Nhà xuất bản SV : Sinh viên SVHN : Sinh vi n Hà Nội TCH : Toàn cầu hoá TNVHĐC : Ti p nhận văn hoá đại chúng VHĐC : Văn hoá đại chúng UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Li n Hiệp Quốc
6. DANH MỤ Á BẢN Bảng 3.1. Chủ thể ti p nhận ......................................................................................70 Bảng 3.2. Khảo sát mức sinh hoạt phí (triệu VNĐ/tháng) ........................................74 Bảng 3.3. Mức chi dùng cho VHĐC của SV 3 trường .............................................74 Bảng 3.4. Tỉ lệ SV bi t về khái niệm VHĐC ............................................................76 Bảng 3.5. Số liệu về mức độ quan tâm của SV về điện ảnh, âm nhạc, thời trang ...........77 Bảng 3.6. Khảo sát mức chi dùng cho VHĐC của SV .............................................79 Bảng 3.7 Khảo sát mức độ quan tâm tới VHĐC của 3 trường .................................81 Bảng 3.8 Khảo sát mức chi dùng cho VHĐC của SV đ n từ các vùng miền ...........82 Bảng 3.9. Mục đích thưởng thức âm nhạc của SV ...................................................84 Bảng 3.10. Khảo sát ý ki n SV về nhạc trẻ ...............................................................86 Bảng 3.11. Mục đích thưởng thức điện ảnh của SV .................................................93 Bảng 3 12 Đề tài phim được SV lựa chọn ...............................................................93 Bảng 3.13. Mục đích lựa chọn thời trang của SV .....................................................97 Bảng 3.14 khảo sát mức lựa chọn các phương tiện nghe nhạc của SV ................. 105 Bảng 3 15 Các phương thức ti p nhận điện ảnh của SV theo thành phần xuất thân .... 109 Bảng 4.1. Khảo sát về xu hướng ảnh hưởng từ phim ảnh tới SV .......................... 122 Bảng 4.2. Khảo sát lý do SV ti p cận các trang web đen ...................................... 127 Bảng 4.3. Khảo sát ảnh hưởng của các trang web đen đ n SV .............................. 128
7. D N MỤ Á B ỂU Đ Biểu đồ 3.1 Xuất thân của SV ở 3 trường .................................................................72 Biểu đồ 3.2. Mức độ quan tâm tới thời trang của SV (Nam, Nữ) .............................78 Biểu đồ 3.3. Hiển thị thưởng thưởng thức âm nhạc của SV-chỉ báo về mục đích học ngoại ngữ. ..................................................................................................84 Biểu đồ 3.4 Chỉ báo mức độ y u thích phim đề tài tình bạn, tình yêu của SV .........94 Biểu đồ 3.5 Lựa chọn phong cách thời trang của SV (3 trường) ..............................99 Biểu đồ 3.6 Mức độ lựa chọn nghe nhạc trên Internet của SV .............................. 106 Biểu đồ 3.7. Các y u tố ảnh hưởng đ n thời trang của SV .................................... 114
8. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh hội nhập quốc t hiện nay, giao lưu và hội nhập văn hóa có vai trò vô cùng quan trọng đối với văn hóa của mỗi quốc gia, d n tộc Lịch sử chứng minh không có một nền văn hóa nào, dù lớn và có ảnh hưởng s u rộng đ n đ u, lại có thể phát triển trong khép kín, biệt lập, tách rời với các nền văn hóa khác Quá trình hội nhập là một quá trình hai chiều: tu n thủ và sáng tạo, bị động và chủ động, và cuối cùng, mỗi quốc gia đều góp phần sáng tạo ra, làm giàu th m cho văn hóa hội nhập nói chung và làm giàu th m văn hóa d n tộc nói ri ng Đảng Cộng sản Việt Nam cũng ngày càng khẳng định vai trò quan trọng của văn hóa đối với sự phát triển kinh t - xã hội của đất nước. Đảng chỉ rõ “Văn hóa là nền tảng tinh thần, mục ti u và động lực của sự phát triển kinh t - xã hội” [42,tr.61]. Nói tới văn hóa là nói tới con người - vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là đối tượng thụ hưởng. Nghị quy t Hội nghị Trung ương lần thứ 9 khóa XI về “X y dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” đã nhấn mạnh đ n việc “Chăm lo x y dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng t m là bồi dư ng tinh thần y u nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nh n cách Tạo chuyển bi n mạnh m về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu bi t s u s c, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa d n tộc” [124] Con người trở thành mục tiêu của sự phát triển với tất cả năng lực và nhu cầu của mình. Nghị quy t cũng nhấn mạnh tới việc phát triển thanh niên thông qua việc “tăng cường giáo dục nghệ thuật, n ng cao năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho nh n d n, đặc biệt là thanh niên, thi u ni n” Có thể nói, thanh niên – đặc biệt là sinh viên (SV), bộ phận tinh hoa của thanh niên - là một lực lượng chính trị - xã hội có vai trò to lớn đối với tương lai dân tộc và đất nước Đảng khẳng định “Thanh ni n là rường cột của nước nhà, chủ nh n tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quy t định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc t và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh ni n được đặt ở vị trí trung tâm trong chi n lược bồi dư ng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người” [44,tr 41-42] Đội ngũ thanh ni n, trong đó có SV đang là
9. 2 những người đóng góp cho hiện tại và tương lai của văn hóa nước nhà. Những hoạt động văn hóa của họ không chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu tự thân mà còn góp phần sáng tạo, bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hóa d n tộc. Sinh viên, nhất là SV tại Thủ đô Hà Nội, là đối tượng có điều kiện ti p xúc nhanh nhất, sớm nhất các trào lưu, các y u tố văn hóa mới. Xét từ góc độ “con người - xã hội” thì đ y là giai đoạn mỗi người chuẩn bị hành trang cho toàn bộ cuộc đời: học vấn, nghề nghiệp, thử nghiệm và lựa chọn văn hóa, kinh nghiệm, lối sống tr n cơ sở định hình dần hệ giá trị của riêng mình. Họ là nhóm xã hội - d n cư có sứ mệnh đón nhận sự “trao truyền” giá trị, bàn giao nhiệm vụ, ủy thác trách nhiệm, gửi g m niềm tin của th hệ đi trước. Vì vậy, có thể nói thanh niên trong đó có SV chính là tương lai của dân tộc. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc t , họ là đối tượng chịu ảnh hưởng bởi nhiều y u tố văn hóa, tri thức, kinh nghiệm, giá trị và lựa chọn của các cộng đồng và cá nhân khác trên th giới Đặc biệt, văn hóa đại chúng (VHĐC) luôn có sức hấp dẫn với SV. Xuất hiện cùng với truyền thông và quá trình toàn cầu hoá, VHĐC dễ dàng được SV ti p nhận bởi họ là nhóm xã hội có khả năng n m b t công nghệ và sự nhanh nhạy với cái mới. Bên cạnh những giá trị không ai có thể phủ nhận của VHĐC, kèm theo đó là muôn vàn hệ lụy như lối sống tiêu dùng, chủ nghĩa cá nh n, sùng bái thần tượng thái quá Gần đ y, Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về VHĐC và ảnh hưởng của nó với xã hội, với thanh niên nói chung và SV nói riêng. Cho đ n nay, hướng nghiên cứu về sự ti p nhận VHĐC của SV vẫn nhận được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý và hoạch định chính sách. Việc khảo cứu tài liệu, k t hợp với nghiên cứu thực chứng, nhằm giới thiệu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn sự ti p nhận VHĐC của SV là vấn đề cần thi t. Chính vì th , NCS chọn vấn đề “Tiếp nhậ vă ó đại chúng của sinh viên trong bối cảnh hội nhập quốc tế”(Qu ảo sát tại Tr ng Đại h Vă á Hà ội, Tr ng Đại h S p ạm Hà Nội, Tr ng Đại h c Ngoạ t ơ ) làm đối tượng nghiên cứu cho luận án của mình. 2. Mục đích và nh ệm vụ n h ên cứu 2.1. Mụ đí ê ứu Tr n cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về sự ti p nhận VHĐC của SV trong bối cảnh hội nhập quốc t , luận án đi s u khảo sát, đánh giá thực trạng ti p nhận
10. 3 VHĐC của SV ở thủ đô Hà Nội, xác định những vấn đề đặt ra để n ng cao năng lực ti p nhận VHĐC của SV hiện nay 2.2. ệm vụ ê ứu - Tổng quan tình hình nghi n cứu; - Xác định rõ cơ sở lý luận về VHĐC và sự ti p nhận VHĐC của SV ở Hà Nội; - Khảo sát và đánh giá thực trạng ti p nhận VHĐC của SV ở Hà Nội (qua khảo sát tại Trường Đại học Văn hoá Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường Đại học Ngoại thương); - Bàn luận về những vấn đề đặt ra đối với sự ti p nhận VHĐC của SV ở Thủ đô Hà Nội trong bối cảnh hội nhập quốc t hiện nay. 3. ả thuyết n h ên cứu và c u h n h ên cứu ả t u ết ê ứu Giả thuy t 1: Bối cảnh hội nhập quốc t sâu rộng đang tạo điều kiện cho SV ở đô thị Hà Nội ti p nhận VHĐC Tuy nhi n, mức độ và hiệu quả ti p nhận chứa đựng nhiều y u tố phức tạp. Giả thuy t 2: Sự ti p nhận VHĐC của SV ở Hà Nội có sự khác nhau do “ngư ng ti p nhận” khác nhau Giả thuy t 3: Ti p nhận VHĐC của SV g n liền với truyền thông và tiêu dùng văn hoá 3.2 u ê ứu C u hỏi 1: VHĐC có những đặc trưng gì và việc ti p nhận VHĐC của SV ở Hà Nội trong bối cảnh HNQT như th nào C u hỏi 2: SV ti p nhận VHĐC thông qua các lĩnh vực: điện ảnh, thời trang, âm nhạc ra sao? C u hỏi 3: Những vấn đề gì đặt ra từ việc ti p nhận VHĐC của SV ở HN trong bối cảnh HNQT hiện nay? 4. Đố tƣợn , phạm v n h ên cứu 4.1. Đố t ợ ê ứu: Đề tài nghi n cứu sự ti p nhận VHĐC của SV ở Hà Nội.