Luận án Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận án Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam

1. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH BÙI ĐỨC TIẾN THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ C¦ìNG CHÕ THI HµNH ¸N D¢N Sù ë VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật HÀ NỘI - 2018
2. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH BÙI ĐỨC TIẾN THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ C¦ìNG CHÕ THI HµNH ¸N D¢N Sù ë VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số: 62 38 01 01 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. HOÀNG THẾ LIÊN HÀ NỘI - 2018
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn trong luận án bảo đảm độ tin cậy, chính xác, trung thực và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Bùi Đức Tiến
4. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 7 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới 7 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam 10 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra tiếp tục nghiên cứu 25 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ CƯỠNG CHẾ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 30 2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 30 2.2. Nội dung điều chỉnh pháp luật và hình thức thực hiện pháp luật về thi hành án dân sự 46 2.3. Các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 55 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ CƯỠNG CHẾ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM 64 3.1. Thực trạng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 64 3.2. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 86 Chương 4: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ CƯỠNG CHẾ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM 110 4.1. Quan điểm đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam 110 4.2. Giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam 115 KẾT LUẬN 130 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 134 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 135
5. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Cơ cấu ngạch, bậc cán bộ, công chức các cơ quan thi hành án dân sự 88 Bảng 3.2: Kết quả về hoạt động cưỡng chế thi hành án dân sự 91 Bảng 3.3: Kết quả thi hành án dân sự về tiền 92 Bảng 3.4: Thống kê các việc thi hành án dân sự phải tổ chức cưỡng chế 93
6. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi hành án là hoạt động đưa các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ra thi hành; đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức, cá nhân và xã hội; góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Đối với công tác thi hành án nói chung, công tác thi hành án dân sự nói riêng, từ khi thực hiện đường lối đổi mới đến nay, Đảng ta đã đưa ra nhiều chủ trương, định hướng quan trọng tạo cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật; đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan thi hành án dân sự; tăng cường pháp chế trong hoạt động thi hành án dân sự, trong đó dấu mốc lập pháp quan trọng là Luật Thi hành án dân sự năm 2008 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2009) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2015). Trên cơ sở Luật Thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành, hệ thống thi hành án dân sự đã không ngừng được hoàn thiện, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. Tuy nhiên, thực tiễn công tác thi hành án dân sự thời gian qua cho thấy rằng bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác thi hành án dân sự cũng còn những tồn tại, hạn chế nhất định, trong đó vấn đề bức xúc hiện nay là tình trạng án tồn đọng, chưa tổ chức thi hành được. Tính đến ngày 30/9/2017, tổng số việc các cơ quan thi hành án dân sự trong toàn quốc phải thi hành là 869.430 việc, đã thi hành xong là 549.415 việc, còn 320.015 việc (chiếm 20,75% tổng số việc phải thi hành) chưa thi hành được) [72]. Đáng chú ý là để đảm bảo hiệu quả thi hành án, có nhiều vụ việc, cơ quan thi hành án dân sự phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế do đương sự
7. 2 không tự nguyện thi hành, cản trở, chống đối việc thi hành án (chỉ riêng trong năm 2017, các cơ quan thi hành án dân sự đã ra quyết định cưỡng chế có huy động lực lượng là 5.549 trường hợp) [72] . Như vậy, về nguyên tắc, quá trình thực hiện pháp luật về thi hành án dân sự để thi hành bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật thì thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự chỉ đặt ra khi đương sự không tự nguyện thi hành án. Tuy nhiên, từ thực tiễn công tác thi hành án dân sự cho thấy rằng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự cũng còn những vướng mắc, bất cập cả về lý luận và thực tiễn cần phải có sự nghiên cứu có hệ thống và toàn diện hơn. Ví dụ như: về mặt lý luận, chưa làm rõ mối quan hệ giữa tự nguyện và cưỡng chế trong thi hành án dân sự khi mà về nguyên tắc thì cưỡng chế chỉ đặt ra khi đương sự không tự nguyện thi hành án nhưng sự tự nguyện của đương sự vẫn được khuyến khích sau khi cơ quan thi hành án dân sự áp dụng biện pháp cưỡng chế; hoặc như mối quan hệ giữa việc áp dụng các biện pháp bảo đảm và các biện pháp cưỡng chế trong thi hành án dân sự. Về mặt thực tiễn, trình tự, thủ tục cưỡng chế thi hành án dân sự còn chồng chéo, kéo dài; trong nhiều việc thi hành án, các chủ thể chưa thực hiện đúng quy định pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự (người phải thi hành án cản trở, chống đối việc cưỡng chế thi hành án; chấp hành viên chưa tuân thủ đúng các trình tự, thủ tục cưỡng chế; cá nhân, tổ chức liên quan can thiệp trái pháp luật vào quá trình cưỡng chế ); các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự (kinh phí, phương tiện làm việc, công cụ hỗ trợ ) chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động thi hành án dân sự và yêu cầu đảm bảo hiệu lực, hiệu quả cưỡng chế thi hành án dân sự Thực trạng nêu trên đòi hỏi phải có sự nghiên cứu, làm rõ một số vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và luận giải một số phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, từ đó, tác giả chọn đề tài: "Thực
8. 3 hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam" có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn trước yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thi hành án dân sự hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự; thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, (trong đó tập trung là đánh giá những ưu điểm, hạn chế, bất cập và nguyên nhân), luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp đảm bảo hiệu quả đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam trước những yêu cầu mới của công tác thi hành án dân sự ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được các mục đích đặt ra trên đây, luận án thực hiện các nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Nghiên cứu, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. - Phân tích khái niệm, bản chất, đặc điểm của cưỡng chế thi hành án dân sự và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự; nội dung, vai trò của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam từ khi Luật Thi hành án dân sự năm 2008 có hiệu lực đến nay. - Đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam trước những yêu cầu mới của công tác thi hành án dân sự.
9. 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và chính sách, pháp luật liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự dưới góc độ lý luận chung về nhà nước và pháp luật; nghiên cứu hoạt động thi hành án dân sự, cưỡng chế thi hành án dân sự thuộc thẩm quyền của cơ quan thi hành án dân sự, chấp hành viên và mối quan hệ với cơ quan, tổ chức có liên quan trên phạm vi toàn quốc (không bao gồm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự của Thừa phát lại). Thời gian nghiên cứu được giới hạn từ năm 2008 đến nay (thời điểm Quốc hội ban hành Luật Thi hành án dân sự năm 2008). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Để đạt được các mục đích nghiên cứu ở trên, luận án dựa trên cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn sau đây: - Về phương pháp luận, luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; về đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, nhất là nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật; các quan điểm, đường lối của Đảng thể hiện trong các Nghị quyết, đặc biệt là các Nghị quyết Đại hội VII, VIII, IX, X, XI, XII và Nghị quyết có đề cập đến vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền của các Hội nghị Ban chấp hành Trung ương các khóa và các nghị quyết của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp. Về cơ sở thực tiễn: Luận án bám sát thực tiễn cải cách bộ máy nhà nước và cải cách tư pháp, nhất là qua hơn ba mươi năm thực hiện công cuộc đổi mới ở nước ta thời gian qua.
10. 5 Trên cơ sở phương pháp luận nói trên, luận án sẽ sử dụng các phương pháp cụ thể tại các chương như sau: - Phương pháp lịch sử, phân tích, quy nạp được sử dụng chủ yếu tại chương 2, nêu lên các cơ sở lý thuyết của vấn đề đặt ra, từ đó khái quát hóa thành những luận điểm, quan điểm làm nền tảng lý thuyết xuyên suốt nội dung của luận án (ví dụ như: để nghiên cứu, làm rõ những đặc trưng của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự so với thực hiện pháp luật nói chung cũng như thực hiện pháp luật về cưỡng chế hình sự, cưỡng chế hành chính; nghiên cứu quá trình hoàn thiện pháp luật là cơ sở cho thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự...). - Phương pháp lịch sử, phân tích, tổng hợp, thống kê được áp dụng nhằm làm rõ những nội dung của chương 3. Đây là chương đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự với những ví dụ, số liệu cụ thể qua đó rút ra những ưu điểm, tồn tại, hạn chế tạo cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp ở chương 4. Ngoài ra, phương pháp phân tích cũng được áp dụng nhằm làm sáng tỏ những nhận định, quan điểm đã được đưa ra về những vấn đề liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài luận án. - Phương pháp phân tích, chứng minh được sử dụng chủ yếu tại chương 4 để làm rõ những quan điểm, giải pháp nhằm đảm bảo hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. 5. Dự kiến những đóng góp mới của luận án So với các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến thi hành án dân sự và cưỡng chế thi hành án dân sự đã được công bố, Luận án này có dự kiến có những đóng góp mới như sau: Thứ nhất, luận án phân tích, làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, vai trò của cưỡng chế thi hành án dân sự và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự.