Luận án Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay

Nội dung tài liệu: Luận án Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay

1. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN VƯƠNG THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC HÀ NỘI - 2020
2. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN VƯƠNG THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC Mã số: 92 29 008 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS ĐỖ THỊ THẠCH HÀ NỘI - 2020
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đã được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Văn Vương
4. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 7 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án 7 1.2. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án và những nội dung nghiên cứu của luận án 22 Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI VÀ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG 29 2.1. Dân chủ cơ sở, thực hiện pháp lệnh dân chủ và xây dựng nông thôn mới 29 2.2. Chủ thể, nội dung, hình thức và vai trò thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới 40 2.3. Các yếu tố tác động đến hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên 60 Chương 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA HIỆN NAY 73 3.1. Thành tựu và hạn chế thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay 73 3.2. Nguyên nhân của thành tựu, hạn chế việc thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên và vấn đề đặt ra hiện nay 105 Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LỆNH DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI KHU VỰC TÂY NGUYÊN HIỆN NAY 128 4.1. Quan điểm tăng cường hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên 128 4.2. Những giải pháp tăng cường hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên 134 KẾT LUẬN 159 NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN 161 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 162 PHỤ LỤC 172
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DTTS Dân tộc thiểu số HĐND Hội đồng nhân dân HTCT Hệ thống chính trị MTTQ Mặt trận Tổ quốc NTM Nông thôn mới QCDC Quy chế dân chủ UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
6. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: Cán bộ, công chức và người dân đánh giá hiệu quả chính quyền tổ chức thực hiện công khai nội dung trong xây dựng nông thôn mới 79 Biểu đồ 3.2: Cán bộ, công chức và người dân đánh giá hiệu quả chính quyền tổ chức cho nhân dân “bàn” trong xây dựng nông thôn mới 92 Biểu đồ 3.3: Cán bộ, công chức và người dân đánh giá hiệu quả chính quyền tổ chức cho nhân dân giám sát các hoạt động xây dựng nông thôn mới 102
7. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa (XHCN), bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân trên thực tế trong các lĩnh vực đời sống xã hội là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Theo đó, các quyền dân chủ của nhân dân phải được thể chế hóa bằng pháp luật và hiện thực hóa trong thực tế, nhất là ở cấp cơ sở. Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng và việc triển khai hệ thống pháp luật của Nhà nước, các quyền dân chủ của nhân dân “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đã được triển khai thực hiện trong thực tế, góp phần phát huy dân chủ, khơi dậy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc trong xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN. Trong những năm đầu của thời kỳ đổi mới, việc thực hành dân chủ còn mang tính hình thức, quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm, hiện tượng quan liêu, mệnh lệnh, cửa quyền, tham nhũng, sách nhiễu, gây phiền hà cho người dân vẫn chưa được khắc phục, một số quyền dân chủ của nhân dân chưa được cụ thể hoá và thể chế hoá thành luật pháp, chậm đi vào cuộc sống... Từ thực tế đó Đảng và Nhà nước đã ban hành Quy chế dân chủ (QCDC) cơ sở (1998), Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (2007), nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện các quyền dân chủ của nhân dân ở địa bàn cơ sở, tạo động lực phát huy quyền làm chủ của nhân dân tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng đất nước, nhất là ở khu vực nông thôn. Thực hiện mục tiêu đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng để phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn... trong đó, Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 5 tháng 8 năm 2008 về “nông nghiệp, nông dân, nông thôn” và Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) là một bước đột phá rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Quan điểm cốt lõi của Đảng và Nhà nước trong xây dựng NTM là phải tạo nên phong trào quần chúng rộng lớn, phát huy đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân, sự tham gia tích cực, chủ động của mỗi người dân, mỗi cộng đồng dân cư, huy động mọi nguồn lực trong nhân dân, dựa vào dân để xây dựng NTM. Do vậy, triển khai
8. 2 thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM, thực hiện các quyền “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” vừa là mục tiêu vừa là động lực, là giải pháp quan trọng quyết định sự thành công trong xây dựng NTM. Tây Nguyên là một trong những khu vực đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển đất nước. Được sự quan tâm, đầu tư của Đảng và Nhà nước, cùng với sự nỗ lực vượt qua những khó khăn, thách thức của các cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân các dân tộc Tây Nguyên, trong những năm đổi mới Tây Nguyên đã đạt được những thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh... Việc triển khai pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên đạt nhiều kết quả tích cực, đã cụ thể hóa, triển khai thực hiện các quyền dân chủ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong xây dựng NTM; đã huy động nguồn lực, sức mạnh, vai trò chủ thể của nhân dân tham gia triển khai thực hiện các tiêu chí trong xây dựng NTM; kịp thời đấu tranh ngăn chặn các biểu hiện quan liêu, mất dân chủ, dân chủ hình thức, các biểu hiện tiêu cực tham ô, tham nhũng, vi phạm quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân trong xây dựng NTM... Bên cạnh đó, việc thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM vẫn còn bộc lộ một số hạn chế: Các quyền dân chủ “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong xây dựng NTM chưa được triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả thấp; vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng NTM chưa được phát huy; một bộ phận cán bộ, công chức quan liêu, mất dân chủ, lạm dụng chức quyền tham ô, tham nhũng; các vấn đề tranh chấp, khiếu nại, tố cáo trong xây dựng NTM có chiều hướng gia tăng; một số địa phương đã xuất hiện những điểm nóng chính trị, gây bức xúc trong nhân dân, làm giảm niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Do vậy, thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh ở khu vực Tây Nguyên. Xuất phát từ thực trạng nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng nông thôn mới khu vực Tây Nguyên hiện nay” để nghiên cứu làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học.
9. 3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận, thực tiễn thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay, luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM mới khu vực Tây Nguyên giai đoạn 2020 -2025. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án - Làm rõ một số vấn đề lý luận và các yếu tố tác động đến triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM ở khu vực Tây Nguyên hiện nay - Phân tích thực trạng triển khai thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên và vấn đề đặt ra hiện nay. - Đề xuất một số quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên giai đoạn 2020-2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng Luận án nghiên cứu việc thực hiện pháp lệnh dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên hiện nay. Để tránh trùng lặp cụm từ “thực hiện” trong quá trình triển khai các nội dung luận án, nghiên cứu sinh sử dụng cụm từ: “Thực hiện pháp lệnh dân chủ” thay cho cụm từ “Thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn”. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án nghiên cứu thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên theo những nội dung sau: Thứ nhất, về thực hiện pháp lệnh dân chủ bao gồm: (i) Những nội dung công khai để nhân dân biết (được quy định tại Chương II của Pháp lệnh dân chủ); (ii) Những nội dung, nhân dân bàn, quyết định (được quy định ở Chương III của Pháp
10. 4 lệnh dân chủ); (iii) Nhân dân tham gia giám sát (được quy định tại chương V của Pháp lệnh dân chủ). Thứ hai, về xây dựng NTM bao gồm: Nhóm tiêu chí quy hoạch; nhóm tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội (giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa); nhóm tiêu chí văn hóa, xã hội, môi trường (giáo dục, văn hóa, môi trường); nhóm tiêu chí hệ thống chính trị (hệ thống tổ chức chính trị - xã hội vững mạnh, an ninh trật tự xã hội). - Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM ở 3 tỉnh có tính đại diện cho khu vực Tây Nguyên là Gia Lai, Lâm Đồng, Đắk Nông, chỉ nghiên cứu ở cấp xã. Lâm Đồng là một trong những tỉnh đạt kết quả cao nhất trong triển khai xây dựng NTM so với các tỉnh khác ở khu vực Tây Nguyên; tỉnh Gia Lai, Đắk Nông đạt kết quả thấp hơn, nhất là tỉnh Đắk Nông việc xây dựng NTM còn nhiều khó khăn, thách thức do các điều kiện khách quan, chủ quan chi phối. Qua đó có thể thấy được những thuận lợi, khó khăn, nguyên nhân và nêu căn cứ đề xuất các giải pháp khi triển khai thực hiện Pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên. - Về thời gian: Luận án nghiên cứu vấn đề thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây dựng NTM khu vực Tây Nguyên từ năm 2010 đến nay, tính từ khi Thủ tướng Chính Phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg, ngày 04/6/2010, Phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2010 - 2020. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước Việt Nam về thực hiện pháp lệnh dân chủ trong xây NTM. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, chú trọng các phương pháp cụ thể: Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê, mô tả, điều tra xã hội học. Trong đó, phương pháp điều tra xã hội học được thực hiện: - Về hình thức và đối tượng khảo sát: Tiến hành với cơ cấu mẫu phiếu theo địa bàn và đối tượng điều tra gồm 600 mẫu phiếu khảo sát. Trong đó, 300 phiếu khảo