Luận án Hành vi bắt nạt của học sinh Trung học cơ sở và phong cách giáo dục của cha mẹ

Nội dung tài liệu: Luận án Hành vi bắt nạt của học sinh Trung học cơ sở và phong cách giáo dục của cha mẹ

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------- Lê Thanh Hà HÀNH VI BẮT NẠT CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI - 2019
2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------- Lê Thanh Hà HÀNH VI BẮT NẠT CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 62 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN SINH PHÚC PGS.TS. TRẦN THU HƯƠNG XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN Chủ tịch hội đồng đánh giá Người hướng dẫn khoa học Luận án Tiến sĩ GS.TS. Nguyễn Hữu Thụ PGS.TS. Nguyễn Sinh Phúc HÀ NỘI - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Lê Thanh Hà
4. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .................................................................................................................. 1 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... 4 DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. 5 DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ ................................................................................ 7 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 8 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 10 3. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu ............................................... 10 4. Giả thuyết nghiên cứu....................................................................................... 10 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 10 6. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 11 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 12 8. Đóng góp mới của luận án ................................................................................ 13 9. Cấu trúc của luận án ......................................................................................... 14 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU HÀNH VI BẮT NẠT CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ......................................................................................................... 15 1.1. Những nghiên cứu về hành vi bắt nạt ................................................................ 15 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................ 15 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................... 18 1.2. Những nghiên cứu về phong cách giáo dục của cha mẹ .................................... 20 1.2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................ 20 1.2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................... 22 1.3. Những nghiên cứu về hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở và phong cách giáo dục của cha mẹ .......................................................................... 24 1.3.1. Nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................................... 24 1.3.2. Nghiên cứu ở trong nước ............................................................................ 27 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 28 1
5. Chương 2. CƠ SỞ LÍ LUẬN NGHIÊN CỨU HÀNH VI BẮT NẠT CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ......................................................................................................... 29 2.1. Hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở .................................................... 29 2.1.1. Học sinh trung học cơ sở và đặc điểm tâm lý của học sinh trung học cơ sở.......................................................................................................... 29 2.1.2. Hành vi bắt nạt ........................................................................................... 32 2.2. Phong cách giáo dục của cha mẹ học sinh trung học cơ sở ............................... 58 2.2.1. Khái niệm phong cách trong tâm lí học ..................................................... 58 2.2.2. Phong cách giáo dục của cha mẹ ............................................................... 61 2.3. Hành vi bắt nạt của học sinh THCS và phong cách giáo dục của cha mẹ ......... 75 2.3.1. Các mô hình lý thuyết trong nghiên cứu hành vi bắt nạt và phong cách giáo dục của cha mẹ ................................................................................................. 75 2.3.2. Mối quan hệ giữa hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở và phong cách giáo dục của cha mẹ ......................................................................... 79 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 84 Chương 3. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 85 3.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu ...................................................... 85 3.1.1. Về địa bàn nghiên cứu ................................................................................ 85 3.1.2. Về khách thể nghiên cứu ............................................................................. 86 3.2. Tổ chức nghiên cứu............................................................................................ 87 3.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ..................................................................... 87 3.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn .................................................................. 88 3.3. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể .................................................................. 89 3.3.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ......................................................... 89 3.3.2. Phương pháp phỏng vấn sâu ...................................................................... 96 3.3.3. Phương pháp nghiên cứu trường hợp ........................................................ 97 3.3.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học ................................... 97 3.3.5. Tiến trình nghiên cứu thực tiễn .................................................................. 99 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 99 2
6. Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN HÀNH VI BẮT NẠT CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ VÀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ....................................................................................................... 100 4.1. Thực trạng hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở ................................ 100 4.1.1. Hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở .......................................... 100 4.1.2. Hành vi bị bắt nạt của học sinh trung học cơ sở ...................................... 102 4.1.3. Hành vi ủng hộ xã hội của học sinh trung học cơ sở ............................... 104 4.1.4. Hành vi bắt nạt của học sinh trung học cơ sở và một số yếu tố liên quan .................................................................................................................. 106 4.2. Thực trạng phong cách giáo dục của cha mẹ ................................................... 114 4.2.1. Đánh giá chung về phong cách giáo dục của cha mẹ .............................. 114 4.2.2. Các khía cạnh cụ thể trong phong cách giáo dục của cha mẹ ................. 118 4.2.3. Phong cách giáo dục của cha mẹ và một số yếu tố liên quan .................. 125 4.3. Thực trạng mối quan hệ giữa hành vi bắt nạt và phong cách giáo dục của cha mẹ ............................................................................................................... 127 4.3.1. Hành vi bắt nạt và mối quan hệ cha mẹ - con .......................................... 127 4.3.2. Hành vi bắt nạt và phong cách giáo dục của cha mẹ ............................... 137 4.4. Nghiên cứu trường hợp .................................................................................... 144 Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 150 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 152 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................. 159 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 160 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 174 3
7. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình HVBN Hành vi bắt nạt PCGD Phong cách giáo dục HS Học sinh THCS Trung học cơ sở GV Giáo viên NXB Nhà xuất bản 4
8. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tổng hợp tương quan chéo giữa sự hỗ trợ và sự kiểm soát .................... 72 Bảng 3.1: Phân bố mẫu khách thể nghiên cứu của hai trường ................................. 87 Bảng 3.2: Hệ số cronbach’s alpha trước và sau khi có điều chỉnh các câu hỏi ....... 94 Bảng 3.3: Số lượng câu hỏi và hệ số cronbach’s alpha của các thang đo sau điều chỉnh ........................................................................................................... 95 Bảng 4.1: Hành vi bắt nạt của học sinh THCS ...................................................... 100 Bảng 4.2: Thực trạng hành vi bị bắt nạt của học sinh THCS................................. 102 Bảng 4.3: Hành vi ủng hộ xã hội của học sinh THCS ........................................... 104 Bảng 4.4: Thái độ của học sinh THCS đối với hành vi gây hấn ............................ 107 Bảng 4.5: Tương quan giữa thái độ của học sinh THCS đối với hành vi gây hấn với hành vi bắt nạt ....................................................................................................... 109 Bảng 4.6: Hành vi bắt nạt và sự khác biệt giới tính .................................................. 110 Bảng 4.7: Hành vi bắt nạt của học sinh THCS và kết quả học tập ........................... 112 Bảng 4.8: Hành vi bắt nạt của học sinh THCS với mức sống của gia đình ............. 113 Bảng 4.9: Bảng tổng hợp các khía cạnh trong phong cách giáo dục của cha mẹ ..... 114 Bảng 4.10: Phong cách giáo dục của cha mẹ xét theo điểm trung bình ba nhóm nội dung .................................................................................................... 115 Bảng 4.11: Các kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ .......................................... 117 Bảng 4.12: Các nội dung cụ thể của khía cạnh cha mẹ hỗ trợ con ........................ 119 Bảng 4.13: Các nội dung cụ thể của khía cạnh cha mẹ kiểm soát hành vi ............ 120 Bảng 4.14: Các nội dung cụ thể của khía cạnh cha mẹ kiểm soát tâm lý .............. 123 Bảng 4.15: Độ tuổi của cha và các khía cạnh trong phong cách giáo dục ............. 125 Bảng 4.16: Mối quan hệ cha mẹ - con và cách khía cạnh trong phong cách giáo dục ................................................................................................................... 126 Bảng 4.17: Kết quả thang đo mối quan hệ giữa cha mẹ với con ........................... 128 Bảng 4.18: Mối quan hệ cha mẹ - con so sánh giữa các lớp .................................. 131 Bảng 4.19: Mối quan hệ cha mẹ - con so sánh giữa các nhóm có điều kiện kinh tế khác nhau .................................................................................................... 132 5
9. Bảng 4.20: Mối quan hệ cha mẹ - con trong mối tương quan với nghề nghiệp của mẹ ..................................................................................................................... 133 Bảng 4.21: Mối quan hệ cha mẹ - con trong mối tương quan với nhóm tuổi của cha mẹ ............................................................................................................... 134 Bảng 4.22: Mối tương quan giữa mối quan hệ cha mẹ - con và hành vi bắt nạt của học sinh THCS ................................................................................................. 135 Bảng 4.23: Hành vi bắt nạt và các khía cạnh trong phong cách giáo dục dân chủ .................................................................................................................... 138 Bảng 4.24: Hành vi bắt nạt và các khía cạnh trong phong cách giáo dục độc đoán .................................................................................................................. 139 Bảng 4.25: Hành vi bắt nạt và các khía cạnh trong phong cách giáo dục nuông chiều ............................................................................................................. 141 Bảng 4.26: Hành vi bắt nạt và các khía cạnh trong phong cách giáo dục bỏ mặc ..................................................................................................................... 142 6
10. DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa gây hấn, bạo lực và bắt nạt .............. 37 Hình 2.2: Mối liên hệ giữa hành vi, phong cách làm cha mẹ và tính hiệu quả của từng phong cách ................................................................................................. 73 Hình 2.3: Hệ thống sinh thái xã hội (dẫn theo Bronfenbrenner, U., 1977) ............. 75 Biểu đồ 4.1: Điểm trung bình các khía cạnh của việc làm cha mẹ ........................ 116 7